Στις 8 Νοέμβρη του 1936 ο φασιστικός στρατός του Φράνκο ξεκίνησε τις εφόδους του για την κατάληψη της Μαδρίτης, της πρωτεύουσας της Ισπανίας. Οι επιθέσεις αποκρούστηκαν σε μια σειρά άγριες μάχες. Στις 19 Νοέμβρη οι φασίστες εξαπέλυσαν μια ακόμα γενική επίθεση. Τα βομβαρδιστικά που είχε στείλει ο Χίτλερ στον Φράνκο άρχισαν να σφυροκοπούν τις εργατογειτονιές της πρωτεύουσας (είχαν εντολή να μην χτυπήσουν την πλούσια συνοικία της Σαλαμάνκα), αφήνοντας χίλιους νεκρούς στα ερείπια.
Τελικά κι αυτή η επίθεση αποκρούστηκε. Όμως, αυτά τα καλά νέα τα επισκίασε η είδηση μιας μεγάλης απώλειας. Ο Μπουοναβεντούρα Ντουρούτι ήταν νεκρός. Ήταν ένας θρύλος για το αναρχικό κίνημα της Ισπανίας κι όχι μόνο. Όταν είχε καταφτάσει στην πολιορκημένη Μαδρίτη στις 12 Νοέμβρη, επικεφαλής μιας φάλαγγας χιλιάδων μαχητών, η φήμη και το κύρος του απλωνόταν σε ολόκληρη την εργατική τάξη της Ισπανίας. Στην κηδεία του στην Βαρκελώνη συμμετείχαν μισό εκατομμύριο εργάτες και εργάτριες.
Ο Ντουρούτι είχε πάρει το «βάπτισμα του πυρός» στην ταξική πάλη στα πολύ νεανικά του χρόνια. Στην απεργία των σιδηροδρομικών στο βορρά της Ισπανίας στα τέλη του 1916 και στη μεγάλη γενική απεργία του Αυγούστου του 1917 που πήρε επαναστατικές διαστάσεις. Ήταν η πρώτη κοινή απεργία του σοσιαλιστικού συνδικάτου UGT και της αναρχοσυνδικαλιστικής CNT. Η απεργία κατέληξε σε ήττα, αλλά άφησε πίσω της μια κληρονομιά ριζοσπαστισμού. Ο Ντουρούτι ήταν μέλος της UGT, αλλά διαγράφτηκε από αυτήν γιατί ήταν πολύ ριζοσπαστικός για τα γούστα της συντηρητικής ηγεσίας της.
O Ντουρούτι έγινε μέλος της CNΤ το 1919. Ήταν μια συγκλονιστική χρονιά. Τότε οργανώθηκε η Γενική Απεργία στην Καταλονία που κράτησε 44 μέρες και κέρδισε για πρώτη φορά το οχτάωρο. Την εργατική επίθεση την ακολούθησε η αστική αντεπίθεση.
Ο Ντουρούτι συνελήφθη το 1919, απέδρασε, κατέφυγε στην Γαλλία όπου ήρθε σε επαφή με τις ομάδες των αναρχικών εκεί. Ο Ντουρούτι θα επιστρέψει οριστικά στη Βαρκελώνη το 1931 όπου και εντάσσεται αμέσως στη FAI (Αναρχική Ομοσπονδία Ιβηρικής) μέσα από τις γραμμές της ομάδας «Νοσότρος» που ανήκε στην πιο μαχητική πτέρυγά της. Η FAI είχε συγκροτηθεί μυστικά το 1927 από ομάδες αναρχικών που ανησυχούσαν ότι η CNT γλιστράει στην επιρροή «καθαρών» συνδικαλιστών που νοιάζονται περισσότερο για το μεροκάματο και τους συμβιβασμούς με τους πολιτικούς. Οι «Faistas», κέρδισαν σε αυτή τη διαμάχη στις αρχές της δεκαετίας του ’30.
Πλέον η Ισπανία έμπαινε σε μια επαναστατική περίοδο. Το 1931 μια επανάσταση ανέτρεψε τη δικτατορία του Πρίμο ντε Ριβέρα και τη μοναρχία. Η Ισπανική Δημοκρατία ξεκίνησε με τις μεγαλύτερες υποσχέσεις στους εργάτες και τους φτωχούς αγρότες για να τις διαψεύσει τη μια μετά την άλλη. Η δεξιά δυνάμωνε και κοιτούσε όλο και περισσότερο στο φασισμό του Χίτλερ και του Μουσολίνι για «λύσεις». Οι «από κάτω», παράλληλα, πήγαιναν προς τα αριστερά.
Ο Οκτώβρης του 1934 ήταν ένα σημείο καμπής. Όταν το ακροδεξιό κόμμα CEDA μπήκε στην κυβέρνηση, ένα κύμα οργής σάρωσε την εργατική τάξη. Ακόμα και το Σοσιαλιστικό Κόμμα που είχε συγκυβερνήσει με τους αστούς το 1931-33 άρχισε να μιλά για γενική απεργία και επανάσταση. Στις Αστούριας, την πατρίδα του Ντουρούτι, οι εργάτες ξεσηκώθηκαν κάτω από την σημαία της Εργατικής Συμμαχίας, ενός μετώπου που συσπείρωνε αναρχικούς, σοσιαλιστές και κομμουνιστές εργάτες.
Η «Κομμούνα των Αστούριας» πνίγηκε στο αίμα, αλλά άφησε πίσω της την κληρονομιά της κοινής επαναστατικής πάλης των εργατών. Κι όταν τον Φλεβάρη του 1936 το Λαϊκό Μέτωπο κέρδισε τις εκλογές, αυτή η δυναμική ξεδιπλώθηκε σε γιγάντια κλίμακα. Ένα τεράστιο κύμα απεργιών, καταλήψεων γης, διαδηλώσεων και συγκρούσεων με τους φασίστες σάρωσε όλη τη χώρα.
Στις 17 Ιούλη ξεκίνησε το φασιστικό πραξικόπημα με επικεφαλής τον στρατηγό Φράνκο. Οι στρατηγοί και η άρχουσα τάξη που τους υποστήριζε περίμεναν μια εύκολη επικράτηση. Άλλωστε, η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου δεν είχε κάνει τίποτα για να αντιμετωπίσει το πραξικόπημα που οι πάντες στην Ισπανία γνώριζαν ότι ετοιμαζόταν. Ήταν η εργατική τάξη με τον ξεσηκωμό της που τους χάλασε τα σχέδια.
Στην πρώτη γραμμή
Στη Βαρκελώνη ο Ντουρούτι με τους συντρόφους του όπως ο Ασκάσο, ο Γκαρσία Ολιβέρ και άλλοι, βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή των μαχών που τσάκισαν τους πραξικοπηματίες στις 18-19 Ιούλη.
Την επόμενη μέρα η Βαρκελώνη βρισκόταν στα χέρια των εργατών. Οι ένοπλες εργατικές πολιτοφυλακές κυριαρχούσαν στους δρόμους και τις γειτονιές. Οι εργατικές επιτροπές έβαζαν υπό τον έλεγχό τους τα εργοστάσια, τα γραφεία, τα καταστήματα, τις συγκοινωνίες, ακόμα και τα θέατρα, τους κινηματογράφους και τα ξενοδοχεία. Ο Φραντς Μπορκενάου γράφει:
«Απ’ ό,τι πληροφορηθήκαμε, πρακτικά όλοι οι εργοστασιάρχες είχαν είτε φύγει είτε σκοτωθεί και τα εργοστάσιά τους είχαν περάσει στον έλεγχο των εργατών. Παντού μεγάλα πανό κρέμονταν στις προσόψεις εντυπωσιακών κτιρίων διαλαλώντας είτε ότι η διεύθυνση είχε πλέον περάσει στα χέρια της CNT, είτε ότι η τάδε ή η δείνα οργάνωση τα είχε απαλλοτριώσει για την οργανωτική δουλειά».
Όμως, η μάχη δεν είχε τελειώσει. Μεγάλες περιοχές του ισπανικού κράτους είχαν περάσει στα χέρια των πραξικοπηματιών. H Σαραγόσα, η πρωτεύουσα της επαρχίας της Αραγονίας και προπύργιο της CNT βρισκόταν στα χέρια τους. Εκεί επικεντρώθηκε η πρώτη στρατιωτική εξόρμηση της επανάστασης από την Βαρκελώνη. Ο Ντουρούτι έφυγε πρώτος για εκεί, επικεφαλής μιας φάλαγγας χιλιάδων μαχητών και μαχητριών που έγινε θρυλική.
Η Σαραγόσα δεν καταλήφθηκε: έλειπε ο οπλισμός και τα εφόδια. Η Αραγονία, όμως, απελευθερώθηκε από τους πολιτοφύλακες της CNT-FAI και των άλλων εργατικών οργανώσεων αλλά και από το ξεσηκωμό των ακτημόνων αγροτών που συγκρότησαν εκατοντάδες κολλεκτίβες κατάσχοντας τη γη των γαιοκτημόνων. Ήταν η πρώτη -κι από τις ελάχιστες- στρατιωτικές νίκες για το στρατόπεδο των Δημοκρατικών στον εμφύλιο που θα κρατούσε τρία χρόνια.
Η επανάσταση και ο πόλεμος ενάντια στο φασισμό πήγαιναν χέρι-χέρι. Ο Ντουρούτι έκφραζε αυτό που αισθάνονταν εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες σε όλη την Ισπανία -κι όχι μόνο αναρχικοί ή μέλη της CNT- σε αυτό το διάλογο με τον Βαν Πάασεν, ανταποκριτή της εφημερίδας Τορόντο Τάιμς:
«-Ώστε θα προχωρήσετε την επανάσταση; Ο Λάργκο Καμπαγιέρο και ο Ινταλέσιο Πριέτο [δυο ηγέτες των Σοσιαλιστών] λένε ότι το Λαϊκό Μέτωπο σκοπεύει μόνο να σώσει τη Δημοκρατία και να αποκαταστήσει τη δημοκρατική τάξη.
-Αυτή μπορεί να είναι η άποψη των δυο κυρίων. Εμείς παλεύουμε για την επανάσταση. Ξέρουμε τι θέλουμε. Δεν σημαίνει τίποτα για μας ότι κάπου υπάρχει μια Σοβιετική Ένωση που για την ηρεμία και την ειρήνη της οι εργάτες της Κίνας και της Γερμανίας θυσιάστηκαν στη φασιστική βαρβαρότητα από τον Στάλιν. Θέλουμε την επανάσταση στην Ισπανία εδώ και τώρα κι όχι κάποτε μετά τον επόμενο ευρωπαϊκό πόλεμο. Είμαστε πολύ μεγαλύτερος πονοκέφαλος για τον Χίτλερ και τον Μουσολίνι απ’ ότι του δίνει ολόκληρος ο Κόκκινος Στρατός. Δίνουμε στην εργατική τάξη της Γερμανίας και της Ιταλίας το παράδειγμα πως παλεύεται ο φασισμός».
Και κατέληξε:
«Δεν μας τρομάζει η ιδέα να παραλάβουμε μια χώρα γεμάτη ερείπια. Πάντοτε σε τρώγλες ζούσαμε άλλωστε, θα αντέξουμε για λίγο καιρό ακόμη. Μην ξεχνάτε όμως, ότι οι εργάτες ξέρουμε και να χτίζουμε. Εμείς φτιάξαμε όλα τα παλάτια και τα μέγαρα, εδώ, στην Αμερική και παντού και θα τα ξαναφτιάξουμε ακόμα πιο όμορφα. Γιατί εμείς θα κληρονομήσουμε τη Γη, μην έχετε καμία αμφιβολία για αυτό.
Η αστική τάξη μπορεί να γκρεμίσει τον κόσμο της, πριν αποχωρήσει από το προσκήνιο της ιστορίας. Εμείς κουβαλάμε έναν καινούριο κόσμο, εδώ, στις καρδιές μας. Κι ο κόσμος αυτός μεγαλώνει κάθε στιγμή. Μεγαλώνει και τούτη τη στιγμή ακόμα που σας μιλάω».
Όμως, το ζήτημα κάθε άλλο παρά είχε λυθεί. Η εργατική τάξη είχε τα όπλα αλλά δεν είχε πάρει την εξουσία. Και οι ηγεσίες της δεν σκόπευαν να την οδηγήσουν σε αυτό το δρόμο. Τον Σεπτέμβρη και τον Νοέμβρη οι ηγεσίες της CNT-FAI επέλεξαν να στείλουν υπουργούς στις κυβερνήσεις της Καταλονίας και της Μαδρίτης αντίστοιχα.
Εξουσία
Την ώθηση για αυτή τη μεταστροφή την είχαν δώσει οι εξελίξεις στη Μαδρίτη. Στις αρχές Σεπτέμβρη ο Λάργκο Καμπαγιέρο έγινε πρωθυπουργός. Ο Καμπαγιέρο ήταν ο ηγέτης της αριστερής πτέρυγας του PSOE και οι οπαδοί του τον αποκαλούσαν «Ισπανό Λένιν».
Υποτίθεται ότι πλέον το αστικό κράτος είχε εξαφανιστεί κι η κυβέρνηση Καμπαγιέρο έκφραζε την επανάσταση. Στην πραγματικότητα, η κυβέρνηση παρόλη την αριστερή σύνθεσή της, έγινε το κέντρο της ανασυγκρότησης του αστικού κράτους. Οι θεσμοί εργατικού ελέγχου που είχε γεννήσει η επανάσταση του Ιούλη άρχισαν να διαλύονται αργά αλλά συστηματικά κι όλη η έμφαση δινόταν στον ισχυρισμό ότι η Δημοκρατική Ισπανία ήταν μια «κανονική» δημοκρατία και όχι το πεδίο μιας κοινωνικής επανάστασης.
Ο Ντουρούτι έχασε τη ζωή του όταν αυτή η διαδικασία βρισκόταν ακόμα στα πρώτα της βήματα. Τον Μάη του 1937 έφτασε στην κορύφωσή της.
Στις 3 Μάη 1937 οι Ασάλτος (ένα σώμα χωροφυλακής) υπό τις διαταγές ενός στελέχους του καταλάνικου ΚΚ προσπάθησαν να καταλάβουν το κτίριο της Τηλεφωνικής Εταιρείας στην Βαρκελώνη, που από τον Ιούλη του 1936 βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο μιας κοινής επιτροπής των CNT-UGT. Σαν απάντηση στην πρόκληση οι εργατογειτονιές της πόλης ξεσηκώθηκαν και παντού υψώθηκαν εκατοντάδες οδοφράγματα, αλλού με πρωτοβουλία αγωνιστών του POUM, συχνότερα με πρωτοβουλία των τοπικών «επιτροπών άμυνας» των CNT-FAI.
Όμως, για άλλη μια φορά οι κεντρικές ηγεσίες έβαλαν φρένο. Το αποτέλεσμα ήταν ένα κύμα διώξεων ενάντια στους επαναστάτες, τόσο του POUM αλλά και των αγωνιστών της CNT που αντιτάχτηκαν στον συμβιβασμό. Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι αυτό το ρεύμα της αντίστασης στο συμβιβασμό, πήρε το όνομα «Φίλοι του Ντουρούτι».