Στα τέλη Δεκέμβρη ο Σίνζο Άμπε, ο πρωθυπουργός της Ιαπωνίας, θα επισκεφτεί το Περλ Χάρμπορ στη Χαβάη και θα συμμετέχει μαζί με τον Ομπάμα, τον απερχόμενο πρόεδρο των ΗΠΑ, στις εκδηλώσεις μνήμης για τους νεκρούς του πολέμου. Τον Μάη ο Ομπάμα είχε επισκεφτεί την Χιροσίμα, την πόλη που οι ΗΠΑ είχαν ρίξει την πρώτη ατομική βόμβα τον Αύγουστο του 1945.
Ο συμβολισμός είναι προφανής. Στο Περλ Χάρμπορ ξεκίνησε ο Πόλεμος στον Ειρηνικό, στην Χιροσίμα και το Ναγκασάκι τελείωσε. Οι δυο παλιοί εχθροί έχουν γίνει εδώ και δεκαετίες φίλοι και σύμμαχοι και πρόσφατα η «φιλία» είχε γίνει θερμότερη απέναντι στην αναδυόμενη δύναμη της Κίνας.
Εβδομήντα πέντε χρόνια πριν ο αμερικάνικος και γιαπωνέζικος ιμπεριαλισμός έφτασαν στον πόλεμο για τον έλεγχο της Κίνας και της Νοτιοανατολικής Ασίας. Τυπικά η έναρξη του πολέμου θεωρείται η αιφνιδιαστική ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, μια μεγάλη βάση του αμερικάνικου πολεμικού ναυτικού και στρατού.
Επίθεση
Το πρωί της 7 Δεκέμβρη 1941, τα γιαπωνέζικα μαχητικά αεροσκάφη απογειώθηκαν από τα αεροπλανοφόρα που είχαν πλησιάσει την περιοχή και χτύπησαν τη βάση. Οι απώλειες των Αμερικάνων ήταν σοβαρές: 8 θωρηκτά, 3 καταδρομικά και 4 αντιτορπιλικά βυθίστηκαν, υπέστησαν σοβαρές ή ελαφρές ζημιές (τα περισσότερα επισκευάστηκαν και επανεντάχτηκαν στο στόλο στα επόμενα δυο χρόνια). Περίπου 170 αεροσκάφη του στρατού και του ναυτικού καταστράφηκαν και άλλα 150 υπέστησαν ζημιές. Επίσης, 2.500 Αμερικάνοι στρατιώτες και ναύτες έχασαν τη ζωή τους και 1.000 τραυματίστηκαν έναντι μόλις 64 Ιαπώνων.
Ήταν μια μεθοδικά οργανωμένη επιχείρηση που στόχο είχε να επιφέρει ένα συντριπτικό πλήγμα το οποίο θα εξουδετέρωνε για πολύ καιρό το αμερικάνικο πολεμικό ναυτικό στον Ειρηνικό Ωκεανό. Αυτό με την σειρά του θα επέτρεπε την κεραυνοβόλα προώθηση του ιαπωνικού στρατού και ναυτικού σε μια τεράστια περιοχή.
Τελικά η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Τα τρία αμερικάνικα αεροπλανοφόρα δεν ήταν στο ναύσταθμο. Οι γιαπωνέζικες βόμβες δεν έπληξαν τις τεράστιες δεξαμενές καυσίμων ούτε τη βάση υποβρυχίων. Όμως αρχικά τα ιαπωνικά όπλα είχαν μόνο νίκες.
Στις 7 και 8 Δεκέμβρη ο ιαπωνικός στρατός εισέβαλε στην Ταϊλάνδη και επιτέθηκε στην Μαλαισία, την Σιγκαπούρη και το Χονγκ Κονγκ που τότε ήταν αποικίες της Βρετανίας. Ταυτόχρονα, εξαπέλυσε επιθέσεις στις Φιλιππίνες που ήταν προτεκτοράτο των ΗΠΑ και στις αμερικάνικες βάσεις στις νήσους Γκουάμ και Γουέηκ. Τον Γενάρη η προέλαση συνεχίστηκε, με την κατάληψη των Ολλανδικών Ανατολικών Ινδιών, της σημερινής Ινδονησίας δηλαδή, την ταπείνωση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας στη Μάχη της Σιγκαπούρης και της Νέας Γουινέας.
Η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ έγινε δεκτή με ένα κύμα πατριωτικής υστερίας στις ΗΠΑ με έντονο ρατσιστικό χρώμα. Οι «κιτρινιάρηδες», ύπουλοι, υποχθόνιοι και πολεμοχαρείς από τη φύση τους είχαν επιτεθεί απρόκλητα σε μια ελεύθερη και φιλειρηνική χώρα. Το γεγονός βέβαια ότι η Χαβάη βρίσκεται δυόμισι χιλιάδες ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά του Σαν Φρανσίσκο και ότι είχε προσαρτηθεί με τη βία από τις ΗΠΑ το 1893 ήταν ασήμαντες «λεπτομέρειες» για τις εφημερίδες και τους πολιτικούς.
Με διάταγμα του προέδρου Ρούσβελτ τον Φλεβάρη του 1942, περίπου 120.000 Γιαπωνέζοι που ζούσαν στις Πολιτείες της Δυτικής Ακτής των ΗΠΑ (τα 2/3 Αμερικάνοι πολίτες) οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε άθλιες συνθήκες. Αυτό το βάρβαρο μέτρο της «συλλογικής ευθύνης» ήταν προϊόν ενός εμετικού ρατσισμού ενάντια στους Ασιάτες, τον «Κίτρινο Όλεθρο». Στις 11 Δεκέμβρη η ναζιστική Γερμανία κήρυξε τον πόλεμο στις ΗΠΑ. Τα εγκλήματα των ναζί στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στην Πολωνία και την Ρωσία, ήταν γνωστά. Όμως κανείς Αμερικάνος πολιτικός δεν σκέφτηκε να προτείνει τον εγκλεισμό των Γερμανο-Αμερικάνων, παρόλο που οι ναζιστικές συμμορίες είχαν έντονη και ανοιχτή δράση σε όλη τη δεκαετία του ’30.
Ούτε η επίθεση ήταν κεραυνός εν αιθρία. Το 1945 έγινε μια ολόκληρη έρευνα από επιτροπή του Κογκρέσου για τις ευθύνες για το Περλ Χάρμπορ. Οι υπηρεσίες αντικατασκοπίας του στρατού και του ναυτικού είχαν τη δυνατότητα να «σπάνε» πολλά από τα κρυπτογραφήματα του γιαπωνέζικου υπουργείου Εξωτερικών. Η ανώτερη πολιτική και στρατιωτική ηγεσία των ΗΠΑ γνώριζε ότι η Ιαπωνία θα κηρύξει πόλεμο τουλάχιστον τέσσερις ώρες πριν ο Ιάπωνας πρέσβης ενημερώσει επίσημα. Αλλά και χωρίς θεωρίες συνομωσίας για το ποιος γνώριζε τι, όλα έδειχναν ότι η αναμέτρηση ανάμεσα στον «χορτάτο» και τον «πεινασμένο» ιμπεριαλισμό ζύγωνε.
Ανταγωνισμοί
Ο γιαπωνέζικος και ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός βρίσκονταν σε τροχιά σύγκρουσης από τις αρχές της δεκαετίας του ’30. Το μήλο της έριδος ήταν η Κίνα. Η Ιαπωνία είχε εισβάλει στην Μαντζουρία (στη βορειοδυτική Κίνα) το 1931 και το 1937 είχε ξεκινήσει τον πόλεμο ενάντια στην Κίνα. Το 1940 αυτός ο πόλεμος συνεχιζόταν.
Ο γιαπωνέζικος ιμπεριαλισμός ήθελε να δημιουργήσει τη δικιά του «σφαίρα ευημερίας και συνεργασίας» με κέντρο την Κίνα σε όλη την ανατολική Ασία. Ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός δεν ήταν διατεθειμένος να τον αφήσει. Ήθελε να επιβάλλει τη δικιά του επικυριαρχία στην περιοχή, κληρονομώντας τις αποικιακές αυτοκρατορίες της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ολλανδίας, που βρίσκονταν σε τροχιά παρακμής.
Από το 1936, όταν έληξε η ισχύ των Συμφωνιών της Ουάσιγκτον (1922) και του Λονδίνου (1930) για τους ναυτικούς εξοπλισμούς, οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία ρίχτηκαν σε μια κούρσα κατασκευής νέων πλοίων. Ο αμερικάνικος καπιταλισμός με την τεράστια παραγωγική του δυνατότητα ήταν σίγουρο ότι μακροπρόθεσμα θα επισκίαζε κάθε ανταγωνιστή του.
Τον Σεπτέμβρη του 1940 η Ιαπωνία εισέβαλε στην Ινδοκίνα (σημερινά Βιετνάμ, Λάος και Καμπότζη) για να αποκόψει την οδό ανεφοδιασμού της Κίνας. Η Ινδοκίνα ήταν γαλλική αποικία και ελεγχόταν από το καθεστώς του Βισί που είχε συνθηκολογήσει και συνεργαζόταν με τη ναζιστική Γερμανία. Όμως, για τις ΗΠΑ αυτά ήταν –και πάλι- λεπτομέρειες. Η απάντηση ήταν η επιβολή εμπάργκο στη πώληση πετρελαίου στην Ιαπωνία.
Αυτό το εμπάργκο απειλούσε να στραγγαλίσει την γιαπωνέζικη οικονομία και πολεμική μηχανή. Το Ιαπωνικό Αυτοκρατορικό Ναυτικό υπολόγισε ότι τα αποθέματα καυσίμων του αρκούσαν για μόλις δυο χρόνια. Η απάντηση ήταν το «Νότιο Σχέδιο». Δηλαδή η κατάληψη περιοχών με πετρέλαιο, καουτσούκ και άλλες πρώτες ύλες και η δημιουργία μιας «αμυντικής περιμέτρου» για την προστασία τους.
Αυτό σήμαινε πόλεμος με την Βρετανία και την Ολλανδία. Για την ιαπωνική κυβέρνηση αυτό ήταν ένα διαχειρίσιμο ρίσκο. Η Ολλανδία είχε καταληφθεί από τον στρατό του Χίτλερ και η Βρετανία έχανε σε όλα τα μέτωπα. Το πρόβλημα ήταν οι ΗΠΑ εξ’ ου και το προληπτικό χτύπημα.
Ο «Πόλεμος του Ειρηνικού» μπορεί να γίνει κατανοητός μόνο στο συνολικότερο πλαίσιο του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Από πολύ νωρίς ο Τσόρτσιλ και ο Ρούζβελτ συμφώνησαν ότι προτεραιότητα έχει ο πόλεμος στην Ευρώπη. Ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός διεκδικούσε την παγκόσμια ηγεμονία, κι αυτό σήμαινε καταρχάς την συντριβή της ναζιστικής Γερμανίας.
Όμως, ο πόλεμος στην Ασία, ξεχασμένος εκτός από μερικές ναυμαχίες και μάχες, αναδεικνύει την βαρβαρότητα και την υποκρισία όλων των πρωταγωνιστών στο ιμπεριαλιστικό σφαγείο, χωρίς φτιασιδώματα.
Αποικίες
Εκτός από την Ταϊλάνδη όλες οι χώρες που κατέλαβε ο ιαπωνικός στρατός το 1941-42 ήταν αποικίες των Ευρωπαϊκών και «λευκών» ιμπεριαλισμών. Η ταπείνωσή τους δεν διέφυγε της προσοχής των λαών αυτών των χωρών. Οι μέχρι τώρα «αφέντες» τους δεν ήταν αήττητοι. Μια ασιατική δύναμη τους σάρωνε. Κι η γιαπωνέζικη προπαγάνδα «έπαιζε» σε αυτό το θέμα.
Αυτή η εικόνα όμως είχε ήδη αρχίσει να ξεθωριάζει. Οι Κορεάτες υπέφεραν από το 1905 από τις φρικαλεότητες της γιαπωνέζικης κατοχής. Στην Κίνα το ένα έγκλημα πολέμου διαδεχόταν το άλλο. Τον Δεκέμβρη του 1937 έπεσε η Νανκίνγκ η πρωτεύουσα του Τσανγκ Και Σεκ. Διακόσιες χιλιάδες άμαχοι δολοφονήθηκαν και δεκάδες χιλιάδες γυναίκες βιάστηκαν. Στις περιοχές που έλεγχε ο στρατός του Κομμουνιστικού Κόμματος του Μάο Τσε Τουνγκ, στα μέσα της δεκαετίας του ’40 ο πληθυσμός είχε μειωθεί από 44 σε 25 εκατομμύρια.
Στη Δύση έχουν γραφτεί βιβλία επί βιβλίων για το δράμα των αιχμαλώτων πολέμου που πέθαναν από τις κακουχίες στη κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Μπούρμα-Σιαμ. Η ταινία η «Γέφυρα του Ποταμού Κβάι» (1957) έσπασε τα ταμεία και σάρωσε τα Οσκαρ. Η μοίρα των 300.000 Ασιατών αγροτών που υποχρεώθηκαν σε καταναγκαστική εργασία στην κατασκευή της γραμμής αγνοήθηκε για δεκαετίες -60.000 περίπου πέθαναν.
Το 1945 τα απελευθερωτικά κινήματα είχαν φουντώσει στην Κίνα, το Βιετνάμ, τις Φιλιππίνες, την Μαλαισία, την Ινδονησία. Μετά την συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας θα έβρισκαν παντού μπροστά τους τις επεμβάσεις και τα εγκλήματα των παλιών αφεντάδων που παρίσταναν τους απελευθερωτές.
Οσο για τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό και τους συμμάχους του, ο πόλεμος στον Ειρηνικό δεν είχε τα ίδια στάνταρ με τον πόλεμο στην Ευρώπη. Στη δεύτερη ο εχθρός ήταν οι ναζί, στον πρώτο απλά οι «Γιαπωνέζοι», οι οποίοι σύμφωνα με τον Αυστραλό στρατηγό Blamey δεν ήταν «άνθρωποι, αλλά ακάθαρτα ζωύφια», «πράγμα», ή «διασταύρωση πιθήκου με άνθρωπο» (αυτό το τελευταίο ήταν η «αγαπημένη» παρομοίωση του Τύπου).
Το Μάη του 1944 το περιοδικό Life δημοσίευσε μια ολοσέλιδη φωτογραφία στην οποία μια κοπέλα επεδείκνυε χαμογελώντας ένα κρανίο Ιάπωνα στρατιώτη που της είχε στείλει ο αρραβωνιαστικός της. Το ίδιο περιοδικό σε άλλο τεύχος του δημοσίευε φωτογραφίες που έδειχναν πόσο διαδεδομένη ήταν η χρήση κρανίων σαν «διακόσμηση» σε αμερικάνικα τζιπ και φορτηγά. Πιο δημοφιλή σουβενίρ ήταν βέβαια δάχτυλα, μύτες και αυτιά. Αν αυτό γινόταν στην Γερμανία θα ξεσηκωνόταν θύελλα. Απέναντι στους «κίτρινους» ήταν «χαριτωμένο».
Αυτή ήταν η πραγματικότητα του «μεγάλου αντιφασιστικού πολέμου» στην Ασία.