Πες μας λίγα λόγια για το ποιός ήταν ο Ροσμέρ και γιατί έγραψε αυτό το βιβλίο.
Ο Ροσμέρ είχε ενταχθεί στο ρεύμα του αναρχοσυνδικαλισμού που είχε πολύ δυνατή πτέρυγα τόσο στη Γαλλία, με τη CGT, αλλά και στην Ισπανία και την Καταλονία. Αυτό που τον έφερε κοντά στους Μπολσεβίκους ήταν ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Τάχθηκε ξεκάθαρα ενάντια στον πόλεμο και έπαιξε ρόλο στην Συνδιάσκεψη του Τσίμερβαλντ. Ο διεθνισμός του λοιπόν τον έφερε κοντά στους Μπολσεβίκους και τον Τρότσκι, που το διάστημα της εξορίας του στη Γαλλία πριν την επανάσταση είχαν αρχίσει να συνεργάζονται.
Όταν λοιπόν ξέσπασε η Ρώσικη Επανάσταση, ο Ροσμέρ έλαβε μια πρόσκληση να συμμετέχει στο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς στη Ρωσία το 1920. Έκανε ένα τεράστιο ταξίδι για να το παρακολουθήσει. Το πρώτο κομμάτι του βιβλίου περιγράφει το ταξίδι. Φτάνοντας, λαμβάνει μέρος στο συνέδριο κι ενσωματώνεται στη δουλειά των Μπολσεβίκων. Χαρακτηριστικό είναι ότι γυρνώντας για ένα διάστημα στη Γαλλία, συμπαρατάχθηκε με το νεοσύστατο ΚΚ Γαλλίας κι έφυγε από αυτό το 1924, παραμένοντας κοντά στις ιδέες του Τρότσκι. Το 1960 τάχθηκε υπέρ της ανεξαρτησίας της Αλγερίας.
Η “Μόσχα του Λένιν” λοιπόν ξεκινάει με το ταξίδι του στην επαναστατημένη Ρωσία και τελειώνει μετά το θάνατο του Λένιν. Το έγραψε όμως μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό φαίνεται αντιφατικό αλλά όπως εξηγεί ο ίδιος αισθανόταν την ανάγκη να υπερασπιστεί τη Ρώσικη Επανάσταση. Το βιβλίο όχι μόνο περιγράφει τα χρόνια της Επανάστασης, αλλά απαντάει και σε αυτούς που χαρακτηρίζουν τη Ρώσικη Επανάσταση σαν ένα πραξικόπημα.
Πρόκειται για ένα βιβλίο που δεν γράφτηκε για να εξωραΐσει κανέναν. Γράφτηκε από ένα ανεξάρτητο πνεύμα που στήριξε και τον Λένιν και τον Τρότσκι αλλά πάντα με έναν κριτικό τρόπο που ποτέ δεν δίσταζε να λέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη, με ένα προσωπικό ύφος που διαπερνάει το βιβλίο, όπως ακριβώς είχε ζήσει τα πράγματα.
Από τις εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο εκδόθηκε “Το Έτος Ένα” του Β. Σερζ, άλλη μια ζωντανή εξιστόρηση της Ρώσικης Επανάστασης. Ο Ροσμέρ με ποιόν τρόπο καταφέρνει να περιγράψει την επανάσταση;
Ο Σερζ κι ο Ροσμέρ έχουν ένα κοινό. Ήταν και οι δύο αναρχικοί που τάχθηκαν με τη Ρώσικη Επανάσταση. Αλλά έχουν και μια μεγάλη διαφορά. Ο Σερζ περιγράφει το απόγειο της επανάστασης, το πρώτο της έτος. Ο Ροσμέρ φτάνοντας στη Ρωσία το 1920, έχει ένα πιο “άχαρο” καθήκον. Αντιμετώπισε όχι τα γεγονότα των πρώτων μηνών της επανάστασης αλλά πολύ πιο δύσκολες καταστάσεις.
Περιγράφει πολύ λιγότερο γνωστά κεφάλαια της επανάστασης. Για τον Φλεβάρη και τον Οκτώβρη του 1917 έχουν γραφτεί πάρα πολλά. Για την αμέσως επόμενη περίοδο όμως δεν ισχύει το ίδιο. Για παράδειγμα για το 2ο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς όταν έφτασαν εκατοντάδες σύνεδροι, κομμουνιστές, αναρχικοί, σοσιαλδημοκράτες, δημοσιογράφοι, πρέπει κάποιος που το περιγράφει να διακατέχεται από πολιτικό κριτήριο και ειλικρίνεια για να μην υποπέσει σε πλαστογραφήσεις και να μεταφέρει την ουσία των πραγμάτων που παίζονταν.
Φέρνω επίτηδες το παράδειγμα του 2ου συνέδριου της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Ακόμα υπήρχε η επαναστατική αναταραχή σε όλη την Ευρώπη και η κατεύθυνση ήταν να χτιστούν παντού ΚΚ, να δοθεί ηγεσία στο προλεταριάτο για να εξαπλωθεί η επανάσταση. Και υπήρχαν περιπτώσεις σαν του Ιταλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος που διεκδικούσε την ένταξή του στην ΚΔ, παρότι η επανάσταση στην Ιταλία δεν ήταν στις προθέσεις του. Το ίδιο και το Γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Τον Ροσμέρ τον κερδίζει η διαδικασία αυτού το συνεδρίου και μάλιστα μένει στη Μόσχα μετά από αυτό και γίνεται μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμουνιστικής Διεθνούς και του “μικρού γραφείου”, του ηγετικού επιτελείου που λειτουργούσε με την καθοδήγηση του Ράντεκ και του Ζηνόβιεφ.
Ο Ροσμέρ όργωσε τη Ρωσία. Πήγε στο συνέδριο των λαών της ανατολής στο Μπακού, μαζί με τον Τζον Ριντ. Συμμετείχε σε μάχες του εμφύλιου, μπήκε μέσα στο κόκκινο τραίνο του Τρότσκι και πήγαν στην Ουκρανία για να πολεμήσουν τους Λευκούς. Και περιγράφει πολύ παραστατικά τί σημαίνει να διασχίζεις μια επαναστατημένη χώρα και να έχεις να αντιμετωπίσεις τις μάχες, το σαμποτάζ κλπ. Αυτά ο Ροσμέρ τα έζησε κι έτσι τα γράφει. Όχι σαν ιστορικός που κάνει έρευνα από το γραφείο του. Κι αυτή η γραφή σε κερδίζει.
Στέκεται στα δύσκολα όπως η Κροστάνδη. Όπου παρότι αναρχικός, δικαιολογεί τους Μπολσεβίκους. Είναι μια περίοδος που αλλάζει η συγκυρία. Οι επαναστάσεις στην Ευρώπη χάνουν η μία μετά την άλλη και γίνεται αναδίπλωση. Γίνεται η ΝΕΠ και το επόμενο συνέδριο της ΚΔ όπου μεταφέρει όλες τις αντιπαραθέσεις και τις πολύ δύσκολες συζητήσεις της περιόδου. Αυτά μπορεί να φαίνονται τώρα λεπτομέρειες ή “πολύ βαθιά ζητήματα” αλλά είναι πολύ σημαντικά.
Αλλάζοντας η συγκυρία για παράδειγμα, ο Ροσμέρ υπερασπίζεται το ενιαίο μέτωπο. Έχουν χαθεί οι επαναστάσεις, τα ρεφορμιστικά κόμματα άντεξαν και τα ΚΚ είχαν να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο της απομόνωσης. Και γράφει υπομονετικά για την ανάγκη να κερδιθούν οι μάζες μέσα από την τακτική του ενιαίου μετώπου.
Επίσης σημαντικό στο βιβλίο του Ροσμέρ είναι ότι φαίνεται ξεκάθαρα σε αντίθεση με την σταλινική αφήγηση ότι οι επιλογές δεν έβγαιναν από το πεφωτισμένο κεφάλι του ηγέτη Λένιν. Ήταν αποτέλεσμα συλλογικής διεργασίας των μπολσεβίκων με άλλους επαναστάτες κι επαναστατικά κόμματα. Και γίνονταν σκληρές αντιπαραθέσεις. Αυτός που ήταν πρωτοπορία μια περίοδο, πχ ο Μπέλα Κουν, μετά έβγαινε ως υπεραριστερός. Ή οι Γερμανοί κομμουνιστές στην πρόωρη Εξέγερση του Μάρτη, όπου οι Μπολσεβίκοι κάλυψαν τους επαναστάτες αλλά εξηγώντας τους ότι έκαναν λάθος. Αυτά τα διλήμματα και τα σταυροδρόμια έχουν να διδάξουν πολλά και στους επαναστάτες του σήμερα.
Ο Ροσμέρ γράφει το βιβλίο σε μια πολύ δύσκολη συγκυρία με την επανάσταση στη Ρωσία να έχει χαθεί. Τόσο το βιβλίο του όσο κι ο πρόλογος του Αλμπέρ Καμύ προκαλούν τεράστια αίσθηση. Τι άφησε πίσω της “Η Μόσχα του Λένιν”;
Το 1948 ο σταλινισμός αναδύεται παντοδύναμος και ξαναγράφει την ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης. Έγραψε λοιπόν για να πει πώς έγιναν τα πράγματα και πώς τα έζησε. Φανταστείτε το σταλινισμό να ξαναγράφει την ιστορία με άπειρες πλαστογραφίες και ψέματα, με τον Τρότσκι εξαφανισμένο και να εμφανίζεται το βιβλίο του Ροσμέρ που δείχνει τον πρωτοπόρο ρόλο του Λένιν και του Τρότσκι αλλά και τον ρόλο των Ζηνόβιεφ, Κάμενεφ, Ράντεκ κ.α. Και μάλιστα όχι αγιογραφικά αλλά ως πραγματικούς ανθρώπους, με τα ψεγάδια τους και τις αμηχανίες τους. Κι αυτό έχει σημασία γιατί γράφτηκαν τόνοι αγιογραφιών από τον σταλινισμό που τώρα είναι στα αζήτητα. Και παρότι το βιβλίο αυτό ήταν αντίθετο με την αφήγηση της σταλινικής αριστεράς της εποχής, δεν μπορούσε να το αξιοποιήσει η δεξιά. Γιατί ακριβώς περιέγραφε έναν κόσμο σε επανάσταση.
Είναι εντυπωσιακό επίσης ότι το βιβλίο αυτό βρήκε ακροατήριο παρά τον πόλεμο που δεχόταν τόσο από τους σταλινικούς όσο κι από τους δεξιούς. Ήταν ένα βιβλίο κόντρα στο ρεύμα. Κι εκεί κολλάει ο Καμύ. Ο Καμύ δεν ήταν κομμουνιστής. Είχαν βρεθεί παρόλα αυτά μαζί με το Ροσμέρ στο κομμάτι της γαλλικής αριστεράς που δεν ήταν ούτε σταλινικοί, ούτε σοσιαλδημοκράτες. “Αν είναι δυνατόν να προλογίζω το Ροσμέρ” έλεγε ο ίδιος. Καταλάβαινε όμως την αξία του έργου αυτού γιατί έβαζε τα γεγονότα στην πραγματική τους διάσταση.
Σήμερα ποια είναι η αξία της “Μόσχας του Λένιν”;
Πλέον έχει καταρρεύσει ο σταλινισμός. Η κυρίαρχη αφήγηση είναι ότι η Ρώσικη Επανάσταση ήταν ένα πραξικόπημα. Η εξιστόρηση του Ροσμέρ είναι μια πολύ καλή απάντηση σε αυτή τη δεξιά εκδοχή της ιστορικής αφήγησης. Αυτό που σου μένει διαβάζοντας το βιβλίο είναι ότι οι απλοί άνθρωποι άλλαζαν τότε τον χάρτη του κόσμου. Έγραφαν ιστορία.
Για τη σημερινή συγκυρία είναι ένα αντίδοτο σε όσους από τα δεξιά λένε ότι οι επαναστάσεις είναι εκτός πραγματικότητας. Αλλά είναι και μια απάντηση σε όσους από την αριστερά λένε ότι για να υπερασπίζεσαι τον Λένιν και τις ιδέες του πρέπει να τον έχεις σε ένα βάθρο μαζί με τον Στάλιν. Είναι μια απάντηση σε αυτή την αποστεωμένη και αντιδιαλεκτική αντίληψη της ιστορίας. Ο Ροσμέρ έγραψε χωρίς να καλοπιάνει κανέναν και έγραψε το καλύτερο ραπόρτο. Κέντρο του πάντα ήταν η εργατική τάξη, η δράση της κι ο διεθνισμός. Κι αυτός είναι ο καλύτερος οδηγός και για το σήμερα.
Μαζί με το “Έτος Ένα” του Σερζ, η “Μόσχα του Λένιν” είναι ένα δίδυμο που το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο διάλεξε να εκδώσει την κατάλληλη στιγμή, στα 100 χρόνια από τη Ρώσικη Επανάσταση και βάζουν την επανάσταση και την κληρονομιά της στα πόδια της.