Αυτό που ανάγκασε τους ηγέτες της Ευρώπης, με πρώτη και καλύτερη την Ανγκελα Μέρκελ να υπογράψουν τη συμφωνία ήταν ο τεράστιος κίνδυνος που υπήρχε να απλωθεί η κρίση σε όλη την Ευρώπη -και από εκεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Η ελληνική κυβέρνηση χρωστάει σχεδόν 300 δισεκατομμύρια ευρώ στις τράπεζες. Το μεγαλύτερο κομμάτι από τα ομόλογα που έχει κατά καιρούς εκδώσει το ελληνικό κράτος βρίσκεται σήμερα στις τράπεζες της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Βρετανίας και της Ισπανίας -στις μεγαλύτερες τράπεζες της Ευρώπης δηλαδή. Οι αποδόσεις των ελληνικών τίτλων παραήταν ευνοϊκές για να τις αγνοήσουν ακόμα και οι πιο «προσεχτικοί» τραπεζίτες. Μια ενδεχόμενη χρεοκοπία της Ελλάδας θα ήταν βόμβα μεγατόνων για το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα. Το κόστος διάσωσης θα ήταν πολύ-πολύ μεγαλύτερο από τα 110 δις που αναγκάζονται να δώσουν τώρα.
Αλλά δεν είναι μόνο αυτό: όλοι ξέρουν ότι η Ελλάδα δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου. Την περασμένη χρονιά, στον απόηχο της χρεοκοπίας της Λήμαν Μπράδερς οι κυβερνήσεις όλου του πλανήτη και οι κεντρικές τράπεζες έσπρωξαν συνολικά 14 τρισεκατομμύρια δολάρια στις τράπεζες και τις μεγάλες επιχειρήσεις για να τις διασώσουν. Εκείνη την εποχή πολλοί προειδοποιούσαν ότι το μόνο που θα καταφέρουν αυτά τα τρισεκατομμύρια θα είναι να στήσουν μια ακόμα κερδοσκοπική φούσκα και να σπρώξουν τα ίδια τα κράτη στη χρεοκοπία. Οι ηγέτες του πλανήτη, όμως, δεν είχαν χρόνο για τέτοιες προειδοποιήσεις: όταν πνίγεσαι πιάνεσαι από οτιδήποτε επιπλέει -και μόνο αφού πάρεις ανάσα έχεις χρόνο για να δεις αν πιάστηκες σε κλαδί ή σε κροκόδειλο.
Τώρα τα ψέματα μοιάζουν να έχουν τελειώσει. Για να δικαιολογήσει την μεταστροφή της η Μέρκελ λέει τώρα ότι η διάσωση της Ελλάδας ήταν αναγκαία για την διάσωση του ευρώ. Πολλοί, όμως, αμφιβάλλουν και για τα δυο: και για το αν διασώθηκε η Ελλάδα και για το αν διασώθηκε το ευρώ. Η Ελλάδα, πρώτα απ όλα δεν θα καταφέρει να αποφύγει τελικά την χρεοκοπία. Τα σκληρά μέτρα και η ´βοήθεια´ το μόνο που θα καταφέρουν είναι να αναβάλουν αυτή την χρεοκοπία για μερικά χρόνια. Όσο για την Ευρώπη οι εκτιμήσεις των οικονομολόγων είναι ότι θα χρειαστούν άμεσα 500 με 600 δισεκατομμύρια ευρώ για να διασωθεί -προς το παρόν πάντα.
Πως φτάσαμε εδώ; Όποιος ψάχνει για απαντήσεις στην επίσημη αστική πολιτική οικονομία απλά θα απογοητευθεί: δεν υπάρχουν απαντήσεις. Η κρίση αποτελεί απλά ένα αίνιγμα. Το μόνο που μπορεί να βρει κανείς είναι γελοίες κριτικές -για τους Έλληνες που δεν δουλεύουν αρκετά και ζούνε με δανεικά μέχρι τα λάθη των κυβερνήσεων, που δεν αντιλήφθηκαν εγκαίρως την καταιγίδα ή τον βρόμικο ρόλο των αδίστακτων κερδοσκόπων. Που οφείλεται η καταιγίδα, ποιοί είναι οι κερδοσκόποι, γιατί κάνουν πάντα κάποιες κυβερνήσεις λάθος, γιατί θα πρέπει πάντα να ζούνε οι άνθρωποι σε λιτότητα -για αυτά τα ερωτήματα υπάρχει απλά σιωπή. Θέλημα της φύσης. ´Η του Θεού. Οι άνθρωποι είναι άπληστοι και τεμπέληδες. Και άλλα ακόμα πιο γελοία και χυδαία.
Μαρξ
Στην πραγματικότητα, όμως, η κρίση δεν οφείλεται ούτε στην τύχη, ούτε σε κάποιες κακές εκτιμήσεις, ούτε στην ανθρώπινη φύση. Οι κρίσεις, έλεγε ο Μαρξ, είναι αναπόφευκτες στον καπιταλισμό. Είναι το φυσικό αποτέλεσμα ενός συστήματος που λειτουργεί με άξονα το κέρδος. Τα εργοστάσια στο σημερινό σύστημα δεν λειτουργούν για να καλύπτουν τις ανάγκες των ανθρώπων σε ρούχα, τρόφιμα, σπίτια, εκπαίδευση, διασκέδαση και όλα τα άλλα αγαθά που έχουμε σήμερα γύρω μας. Λειτουργούν για να παράγουν κέρδη -και μόνο εμμέσως παράγουν αυτά που χρειαζόμαστε.
Στις «φυσιολογικές» περιόδους αυτό δεν φαίνεται να είναι πρόβλημα. Αλλά μετατρέπεται σε τεράστιο πρόβλημα αν το σύστημα σταματήσει να παράγει αρκετά κέρδη. Και ο καπιταλισμός, εξηγούσε ο Μαρξ, είναι καταδικασμένος αργά ή γρήγορα να φτάσει σε αυτό το σημείο. Το «μέσο ποσοστό κέρδους» έλεγε έχει την τάση να πέφτει όσο γερνάει ο καπιταλισμός. Αναπόφευκτα φτάνει μια στιγμή όπου γίνεται τόσο χαμηλό που μπλοκάρει όλη την παραγωγή: οι επιχειρήσεις απολύουν μαζικά τους εργάτες και σταματάνε τις επενδύσεις μεταφέροντας έτσι την κρίση από τον έναν κλάδο στον άλλο και στο τέλος σε όλη την οικονομία. Αυτό είναι που συμβαίνει σήμερα.
Αλλά αυτό, όπως όλες οι διαδικασίες στην κοινωνία (αλλά και τη φύση) δεν γίνεται σταδιακά και ομαλά: γίνεται απότομα, όπως το νερό που βράζει. Μπορεί να το ζεσταίνουμε για ώρα αλλά μόνο όταν η θερμοκρασία του φτάσει στους 100 βαθμούς αρχίζει ξαφνικά να κοχλάζει. Οι καπιταλιστές, έλεγε ο Μαρξ, μπορούν να ανακαλύψουν τρόπους που «αντισταθμίζουν» προσωρινά την έκρηξη της κρίσης. Αλλά δεν μπορούν να την εξαφανίσουν. Το μόνο που μπορούν να καταφέρουν είναι να την καθυστερήσουν -για να επανέλθει ακόμα πιο καταστροφική στον επόμενο γύρο.
Αυτό είναι που ζούμε σήμερα. Τα ποσοστά κέρδους είχαν πάρει την κάτω βόλτα εδώ και πολλά χρόνια, αλλά αυτό μπορούσε να κρυφτεί χάρη στην διόγκωση του χρέους. Η Γερμανία έγινε το εργοστάσιο και η τράπεζα της Ευρώπης: τα γερμανικά εργοστάσια «έφτυναν» χιλιάδες προϊόντα -«γερμανικής ποιότητας» έλεγαν οι διαφημίσεις- που γίνονταν «επενδύσεις» κάθε είδους στην Ελλάδα και τις άλλες χώρες της Ευρώπης: από τις πανάκριβες BMW που στόλιζαν τις βίλλες της Κηφισιάς και της Εκάλης μέχρι το Ελευθέριος Βενιζέλος και τα Ολυμπιακά έργα που «στόλιζαν» το Έθνος.
Τα χρέη γίνονταν βουνό -αλλά ποιός νοιαζόταν; Η γερμανική βιομηχανία κατάθετε τα κέρδη της στις «ασφαλείς» γερμανικές τράπεζες, οι γερμανικές τράπεζες στα «εγγυημένα από το κράτος» ελληνικά ομόλογα αλλά και στην αναπτυσσόμενη με ταχείς ρυθμούς -4.5% παρακαλώ- ελληνική οικονομία. Οι προοπτικές ήταν λαμπρές -οι εργάτες στην Ελλάδα έπαιρναν μόνο κάτι ψίχουλα. Και στην εξάπλωση της καταναλωτικής πίστης επένδυαν στην Ελλάδα -βλέπεται τα χρέη σε πιστωτικές κάρτες και προσωπικά δάνεια ήταν ακόμα πολύ μικρά στη χώρα μας: με τους μισθούς τόσο χαμηλά τα περιθώρια για τραπεζικές «μπίζνες» ήταν λαμπρά. Και τα πλεονάσματα της Γερμανίας φούσκωναν και φούσκωναν -με τον ίδιο ρυθμό που αύξαναν τα χρέη της Ελλάδας και των άλλων «γουρουνιών» της Ευρώπης. Και όλοι ήταν ευχαριστημένοι: η γερμανική βιομηχανία μπορεί να μην απέδιδε όσο θα έπρεπε αλλά αυτό δεν πείραζε και πολύ. Τα κέρδη της συμπληρώνονταν, με το παραπάνω, από τις χρηματοπιστωτικές της δραστηριότητας -την επένδυση στα ομόλογα του ελληνικού δημοσίου ή την ανερχόμενη τραπεζική αγορά της Πορτογαλίας και της Ισπανίας.
Τώρα η φούσκα έσκασε, τα «ασφαλή» και «εγγυημένα» δάνεια έγιναν σκουπίδια, τα φανταστικά κέρδη αποδείχτηκαν αέρας κοπανιστός και οι καπιταλιστές καυγαδίζουν μεταξύ τους για το πως θα μοιράσουν τη χασούρα -αφού φορτώσουν, εννοείται, πρώτα το μεγαλύτερο κομμάτι στην εργατική τάξη. Αυτός ο καυγάς για τον λογαριασμό της ζημιάς κρύβεται πίσω από τα ατέλειωτα παζάρια ανάμεσα στην Μέρκελ, τον Σαρκοζί, τον Παπανδρέου και τους άλλους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Μαύρες τρύπες
Σήμερα οι ηγέτες του ΔΝΤ και της Ευρωπαίκης Ενωσης προσπαθούν να παρουσιασουν την «σωτηρία» της Ελλάδας σαν ασπίδα για την σωτηρία ολόκληρης της Ευρώπης. Κάνουν τεράστιο λάθος. Ακόμα και αν καταφέρουν να κλείσουν -με τα λεφτά της ΕΚΤ και του ΔΝΤ όλες τις «μαύρες» τρύπες του σήμερα δεν θα καταφέρουν με τίποτα να δώσουν νέα πνοή στα μαρασμένα ποσοστά του κέρδους. Η πραγματική οικονομία θα συνεχίσει να βρίσκεται στον πάτο και ο κίνδυνος μιας νέας, ακομα πιο βαθειάς παγκόσμιας οικονομικής κατάρρευσης θα συνεχίσει να πλανιέται για πολύ καιρό στον ορίζοντα. Και όσο θα βυθίζεται η οικονομία στην ύφεση τοσο οι παλιές, κερδοφόρες επενδύσεις θα μετατρέπονται στις νέες «μαύρες τρύπες» του σήμερα.
Δεν είναι πρώτη φορά που ο καπιταλισμός αντιμετωπίζει τόσο χοντρά προβλήματα. Ποτέ στην μέχρι σήμερα ιστορία του δεν έχει καταφέρει ο καπιταλισμός να τις ξεπεράσει χωρίς την προσφυγή στα πιο βάρβαρα έκτακτα μέτρα. Η κρίση του 1970 ξεπεράστηκε με τις πολιτικές της Θάτσερ -την πολιτική των μαζικών κλεισιμάτων κάθε «μη ανταγωνιστικής» βιομηχανίας που άφησε πισω της εκατομμύρια άνεργους, του ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας και της μετωπικής επίθεσης στον συνδικαλισμό. Η κρίση του 1930 με τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η κρίση του 1880 -για να πάμε ακόμα πιο πίσω- με την αποικιοκρατία και την μοιρασιά του κόσμου ανάμεσα σε μια χούφτα Μεγάλων Δυνάμεων που οδήγησε τελικά στον Α´Παγκόσμιο Πόλεμο.
Αν τους αφήσουμε να δώσουν τις δικές τους «λύσεις» δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι θα ζήσουμε αντίστοιχες καταστροφές. Αλλά δεν θα τους αφησουμε.