Το νομοσχέδιο Βαρτζόπουλου αντανακλά ιστορικές μορφές γύρω από την φροντίδα και την έμφυλη διάστασή της, ενσωματώνοντας τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές σκοπιμότητες μιας κυβέρνησης που ακολουθεί ένα νεοφιλελεύθερο μοντέλο. Λέω ιστορικές, καθώς παραπέμπουν στα εργαλεία της αποικιοκρατίας, τα οποία επιδίωκαν μια φτηνή φροντίδα και εργασία μέσω της εκμετάλλευσης των γυναικών και των σωμάτων τους, όπως και ενός φτηνού εργατικού δυναμικού.
Οι εργαζόμενοι στην Ψυχική Υγεία δουλεύουν με άθλιους όρους και χαμηλό μισθό σε συνθήκες που παραβιάζουν την επιστήμη, τα εργατικά δικαιώματα και τους ηθικούς κώδικες που έχουν αυτά τα επαγγέλματα. Ο όρος της “Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης” που χρησιμοποιείται στο νομοσχέδιο είναι παραπλανητικός -την ώρα που η Ελλάδα είναι παράδειγμα προς αποφυγή- αλλά και σκόπιμος. Δεν προβλέπεται η κοινοτική φροντίδα στο συγκεκριμένο νομοσχέδιο, δηλαδή μια ολιστική, κοινοτικοκεντρική προσέγγιση της φροντίδας ψυχικής υγείας. Αυτή η προσέγγιση απομακρύνεται από την ιδρυματοποίηση και τη μεγάλη εξάρτηση από βιοϊατρικά μοντέλα (φαρμακευτικές αγωγές) και αντίθετα εστιάζει στους κοινωνικούς, πολιτιστικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην ψυχική ευημερία. Αντίθετα, μια επιτροπή, και όχι η κοινότητα, θα διαχειρίζεται τα πάντα σε δομές που υπολειτουργούν ή θα κλείσουν.
Οι ελλείψεις στη δημόσια Ψυχική Υγεία αναγκάζει μέρος του πληθυσμού να απευθυνθεί σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές που είναι πάρα πολύ ακριβές. Το νομοσχέδιο θα επιδεινώσει αυτό το πρόβλημα. Τι θα γίνει με τους ανασφάλιστους ανθρώπους και όσους δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα; Υπάρχει έτσι ανησυχία, ότι ενδεχομένως το βάρος (σε κάποιες περιπτώσεις) θα πέσει στην οικογένεια. Στην περίπτωση που η τελευταία δεν μπορεί να το σηκώσει ή δεν θα δεχτεί να το κάνει αρχίζει το κομμάτι της ενοχής και της δαχτυλοδειχτούμενης “μη καλής οικογένειας”. Έτσι το ταξικό περιπλέκεται “όμορφα” με το έμφυλο. Ποια οικογένεια και πώς μπορεί να το αντέξει οικονομικά -ξεπερνώντας και τα ταμπού που μπορεί να υπάρχουν ακόμα. Και ταυτόχρονα όλη η οικογένεια πρέπει να αποφασίσει πώς θα διαχειριστεί μια τέτοια περίπτωση και τι θα γίνει με αυτό το άτομο, χωρίς το ίδιο να έχει δικαίωμα και χώρο να εκφέρει γνώμη και να επιλέξει για την υγεία του.
Με τις αλλεπάλληλες νεοφιλελεύθερες πολιτικές και πολιτικές λιτότητας και φτώχειας το κράτος απαιτεί από τον κόσμο να αναλάβει πράγματα που το ίδιο θα έπρεπε να κάνει, ξανά επεμβαίνοντας και διαμορφώνοντας τις έμφυλες σχέσεις. Κι αυτό γιατί το βάρος της “φροντίδας” στην οικογένεια πέφτει κυρίως στις γυναίκες. Λες και μια γυναίκα γεννιέται με την γνώση του «φροντίζω» τα άτομα γύρω μου και πόσο μάλλον ένα άτομο που βιώνει ψυχιατρικά ζητήματα, αναπηρία, εξάρτηση και τα λοιπά. Η γυναίκα πολλές φορές δεν έχει το περιθώριο ή το δικαίωμα να αρνηθεί μια τέτοια υπευθυνότητα, παρά το ότι μπορεί να μην δύναται, να μην το αντέχει ή ακόμα και να μην θέλει (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι παθολογικοποιούμε και ενοχοποιούμε τις γυναίκες που θέλουν να το κάνουν).
Δομές
Είχαμε στη συλλογικότητα μια γυναίκα που μας έλεγε ότι είχε φροντίσει μικρή τα αδέρφια της, μετά τον σύζυγο, τους γονείς και τα παιδιά της και αργότερα την πεθερά της, αλλά “κάνω υπομονή”. Αυτή η υπομονή σημαίνει ουσιαστικά ότι “δεν έχω ένα κράτος να με στηρίξει, οπότε επιτελώ το φύλο μου όπως μου έμαθαν, καταπατώντας την εαυτή μου”. Μέσα από αυτή την φροντίδα ενός ατόμου που δεν υπάρχουν δομές να το στηρίξουν, συντηρούνται και οι στερεοτυπικοί ρόλοι και σχέσεις μέσα στην οικογένεια, στην κοινότητα και στην κοινωνία.
Συντηρείται έτσι και η ουσία αυτών που είχε πει και ο ίδιος ο Βαρτζόπουλος, και κανονικοποιείται η βία, αφού ο άνδρας είναι πιο βίαιος βιολογικά. Αναρωτιέμαι με αυτές τις δηλώσεις πώς το νομοσχέδιο να μην έχει έμφυλες προεκτάσεις; Στην δικιά μας περιοχή, στο Άργος Ορεστικό της Καστοριάς, έγινε εκδήλωση του δήμου για την ισότητα των φύλων, όπου η επιστημόνισσα του Κέντρου Συμβουλευτικής αναφέρθηκε επικριτικά στις δηλώσεις Βαρτζόπουλου και παρόν στέλεχος της κυβέρνησης προσπάθησε να τη λογοκρίνει. Στην επαρχία αυτή η αντίληψη είναι ακόμα έντονη και με τη λογοκρισία δυναμώνει.
Στην Καστοριά, έναν από τους πιο φτωχούς νομούς της Ελλάδας και με υψηλή ανεργία, δεν υπάρχει καν ψυχίατρος στο δημόσιο νοσοκομείο, δεν υπάρχουν δημόσιες δομές ψυχικής υγείας, πέρα από αρκετούς ιδιώτες γιατρούς. Ο φτωχός κόσμος με ψυχικά προβλήματα δεν μπορεί να έχει πρόσβαση σε γιατρό ούτε για να του γράψει φάρμακα, η κατάστασή του επιδεινώνεται με αποτέλεσμα στο τέλος να περιθωριοποιείται και να απομονώνεται ως “τρελός”. Μετά η περιθωριοποίηση και η απομόνωση των ατόμων αυτών κανονικοποιείται.
Συναδέλφισσες στο πεδίο αλλά και φίλες που έκαναν πρακτική σε νοσοκομεία ως κοινωνικοί λειτουργοί έχουν την εμπειρία να υπάρχει ασθενής για νοσηλεία και μετά να πρέπει να τηλεφωνήσουν για να τον πάρουν. Αν δεν υπήρχε μάνα, παίρνανε την αδερφή ή τη γυναίκα του. Η απάντηση κάποιες φορές ήταν ότι δεν μπορούσαν να τον πάρουν πίσω, γιατί δεν είχαν τη δυνατότητα να τον συντηρήσουν. Κι έπρεπε εκείνες να πείσουν αυτές τις γυναίκες, βιώνοντας απίστευτη ηθική δυσφορία. Δεν μπορούμε να έχουμε την απαίτηση από μια φτωχή γυναίκα να έχει και την εκπαίδευση να φροντίσει αυτόν τον άνθρωπο, πέρα από την οικονομική άνεση.
Έμφυλες προεκτάσεις όμως έχει και η αντίσταση στο νομοσχέδιο και τις πολιτικές τους. Οι νοσηλεύτριες, οι κοινωνικοί λειτουργοί και άλλα αντίστοιχα επαγγέλματα που είναι έμφυλα κατασκευασμένα με τις γυναίκες να είναι η τεράστια πλειοψηφία γιατί έχουν να κάνουν με τη φροντίδα. Αλλά αυτές οι εργαζόμενες είναι και στην πρώτη γραμμή του αγώνα. Και η αντίστασή τους είναι πολλαπλά σημαντική απέναντι στα αλληλοσυνδεόμενα συστήματα καταπίεσης (καπιταλισμός, πατριαρχία, ρατσισμός, κλπ).