Πλέον τώρα οι πάντες αναγκάζονται να ομολογήσουν σε πόσο σαθρά θεμέλια επιβίωνε τα τελευταία χρόνια το καθεστώς του Άσαντ. Οι αυθόρμητοι πανηγυρισμοί, το γκρέμισμα των αγαλμάτων των Άσαντ είναι ένα δείγμα του μίσους που έτρεφε ο απλός κόσμος για το καθεστώς. 

Η Zeina Khodr, δημοσιογράφος του Αλ-Τζαζίρα μετέδιδε στις 8 Δεκέμβρη: «Καθώς κατευθυνόμασταν προς τη Δαμασκό, είδαμε μητέρες να αναζητούν τους γιους τους που βρίσκονταν σε φυλακές και κέντρα κράτησης του καθεστώτος. Ήταν γεμάτες χαρά γνωρίζοντας ότι οι γιοι τους ήταν ακόμα ζωντανοί, επειδή καθώς οι δυνάμεις της αντιπολίτευσης έφταναν στη Δαμασκό, απελευθέρωσαν χιλιάδες κρατούμενους που βασανίζονταν σε φυλακές χωρίς δίκη ή κατηγορία».

Ο Γαϊάθ Ναϊσέ, επαναστάτης από το Επαναστατικό Αριστερό Ρεύμα, αδελφή οργάνωση του ΣΕΚ στη Συρία, εξηγεί σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Socialist Worker του Λονδίνου:

«Υπάρχουν πολλές ευκαιρίες και πολλοί κίνδυνοι. Είναι μεγάλη χαρά να βλέπουμε αυτό το γεγονός μετά από τόσο καιρό και τόσο αγώνα. Υπάρχει χαρά γιατί δεν έχουμε πια αυτό το καθεστώς Άσαντ, αυτή την αυταρχική, αιματηρή, δικτατορία. Όμως, παράλληλα με αυτή τη χαρά, νιώθουμε και φόβους γιατί ο φορέας της αλλαγής δεν είναι αυτός που θέλουμε να είναι.

Η πτώση του καθεστώτος έχει πολλές συνέπειες σε γεωπολιτικό επίπεδο. Για το Ισραήλ, την Τουρκία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Ρωσία, σημαίνει ότι θα θέλουν μια μεταβατική κατάσταση που θα τους περιλαμβάνει. Δεν είναι αυτό που χρειάζεται ο λαός της Συρίας και πολλοί θα αντιταχθούν σε αυτό που θα κάνει η HTS και στις συμφωνίες που θα κάνει.

Είμαστε αντίθετοι με την HTS, αλλά ακόμη και έτσι η πτώση του Άσαντ ανοίγει τις πόρτες για κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες, και αυτή είναι η πιο σημαντική πτυχή. Η HTS δεν είναι οι μόνοι κυρίαρχοι της μοίρας της Συρίας σήμερα. Οι άνθρωποι μπορούν να κινητοποιηθούν σε αυτή την περίοδο τώρα. Η πτώση του καθεστώτος Άσαντ έχει ανοίξει τους ορίζοντες για τον συριακό λαό να αγωνιστεί ξανά και να αντισταθεί στην αναπαραγωγή ενός άλλου αυταρχικού καθεστώτος».

Αυτή τη φορά, τον Άσαντ δεν τον έσωσαν τα ρωσικά αεροπλάνα και η στρατιωτική ενίσχυση του Ιράν όπως σε μια προηγούμενη φάση του εμφυλίου πολέμου. Ο ένας λόγος, ιδιαίτερα όσον αφορά τη Ρωσία, είναι ότι είναι απασχολημένη αλλού και συγκεκριμένα στην Ουκρανία. Αυτό που την ενδιέφερε στην παρούσα φάση ήταν να εξασφαλίσει την «ηρεμία» γύρω από τις βάσεις της στην Ταρτούς και στην Λατάκεια, και ο αλ-Τζολάνι έδωσε τις σχετικές διαβεβαιώσεις και εντολές. 

Το ένα μέρος της εξήγησης για αυτή την εξέλιξη είναι η «μεταμόρφωση» της ΗΤS που ψάχνει συμμαχίες. Από μια ρακένδυτη πολιτοφυλακή πριν πέντε χρόνια, υπό την ηγεσία του αλ-Τζολάνι, του ηγέτη της, έγινε μια στρατιωτική δύναμη που διέθετε δυνατότητες παραγωγής δικού της οπλισμού -πχ  drones- μέχρι και σχολή ευέλπιδων. Η υποστήριξη από την Τουρκία εξηγεί ένα μέρος από αυτή την αλλαγή αλλά όχι ολόκληρο. Η ΗΤS έχει τη δική της ατζέντα και δυνατότητες.

Ταυτόχρονα με τις στρατιωτικές ήρθαν και πολιτικές αλλαγές. Η ΗΤS είναι η «μετενσάρκωση» της Αλ-Νούσρα που είχε ξεκινήσει ως παρακλάδι της Αλ-Κάιντα στη Συρία. Ήταν μια δύναμη που είχε στραφεί ενάντια στους αγωνιστές της επανάστασης, για παράδειγμα τον Οκτώβρη του 2014 είχε δολοφονήσει αντάρτες του Επαναστατικού Αριστερού Ρεύματος. Όμως τώρα ο Τζολάνι προβάλλει την οργάνωσή του σαν μια «μετριοπαθή ισλαμιστική δύναμη». 

Το Ιράν, από την άλλη, είχε από καιρό αποστασιοποιηθεί από τον Άσαντ. Παρά τις εύκολες αναλύσεις που παρουσίαζαν τον Άσαντ σαν το «Λιοντάρι» του λεγόμενου «Άξονα της Αντίστασης» ενάντια στις ΗΠΑ και το σιωνιστικό κράτος-απαρτχάιντ του Ισραήλ, ο Άσαντ δεν είχε κάνει το παραμικρό όσο το Ισραήλ ισοπεδώνει τη Γάζα, όταν χτυπούσε τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο ακόμα και όταν βομβάρδιζε ιρανικές εγκαταστάσεις στην ίδια τη Συρία. Σύμφωνα με την εφημερίδα Financial Times (8/12):

«Ο Saeed Laylaz, αναλυτής προσκείμενος στη μεταρρυθμιστική κυβέρνηση του Masoud Pezeshkian στο Ιράν, δήλωσε: “Ο Άσαντ είχε γίνει περισσότερο βαρίδι παρά σύμμαχος, πράγμα που σημαίνει ότι ο χρόνος του είχε τελειώσει. Η υπεράσπισή του δεν μπορούσε πλέον να δικαιολογηθεί, ακόμη και αν σήμαινε ένα σημαντικό πισωγύρισμα για το Ιράν. Η συνέχιση της υποστήριξής του απλώς δεν είχε νόημα και θα είχε δυσβάσταχτο κόστος”. 

Κάποιοι τον αποκαλούσαν ακόμη και προδότη. “Η αδράνειά του μας κόστισε ακριβά και ευθυγραμμίστηκε με περιφερειακούς παράγοντες που του υποσχέθηκαν ένα μέλλον που δεν υλοποιήθηκε ποτέ”. Κάποιοι στην κυβέρνηση του Ιράν πίστευαν ότι ο Άσαντ είχε αρχίσει να φλερτάρει αραβικά κράτη όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, δελεασμένος από τις υποσχέσεις για μεταπολεμική βοήθεια στην ανοικοδόμηση με αντάλλαγμα την απομάκρυνσή του από το Ιράν, δήλωσαν αναλυτές και πολιτικοί».

Όλες οι δυνάμεις που είχαν εμπλακεί στον καταστροφικό πόλεμο της Συρίας τρέχουν τώρα να εκδηλώσουν τη χαρά τους για την πτώση του Άσαντ και να καλέσουν σε «ομαλή μετάβαση». Ο χασάπης Νετανιάχου για παράδειγμα μίλησε για «ιστορικές εξελίξεις» που τις προκάλεσε ο πόλεμος που έχει εξαπολύσει. Και ταυτόχρονα έστειλε μονάδες του ισραηλινού στρατού σε επιδρομές στο έδαφος της Συρίας. 

Πιέσεις

Στην πραγματικότητα, όλες οι πρωτεύουσες είναι πανικοβλημένες με την πτώση του Άσαντ. Για δυο λόγους. Πρώτον, γιατί ήθελαν η κάθε μια να πάρει το καθεστώς Άσαντ με την πλευρά της μέσα από μια σειρά συμβιβασμούς και πιέσεις. Για δεκαετίες το καθεστώς έκανε αυτά τα παζάρια, ήταν μια δύναμη που όλοι είχαν κάνει συμφωνίες μαζί της, και το Ισραήλ. Δεύτερον, γιατί η πτώση του στέλνει ένα μήνυμα στο αραβικό πεζοδρόμιο ότι ακόμα και οι πιο αδίστακτοι τύραννοι πέφτουν.  

Η Αριστερά δεν πρέπει να κάνει το λάθος ότι η ανατροπή της δικτατορίας του Άσαντ είναι «αρνητική εξέλιξη». Αυτό το καθεστώς δεν υπήρξε ποτέ πραγματικός σύμμαχος των αγώνων των εργαζόμενων και των καταπιεσμένων στη Μ. Ανατολή. Χρειάζεται, αντίθετα, να ενισχύσουμε την εργατική τάξη και τη νεολαία της πολύπαθης χώρας ώστε να ανοίξει πραγματικά τους «ορίζοντες». Καταρχήν απαιτώντας να σταματήσει κάθε εξωτερική επέμβαση στο έδαφος της Συρίας με όποιο πρόσχημα και αν γίνεται. 

Να δυναμώσουμε το κίνημα αλληλεγγύης στην Παλαιστίνη, να απαιτήσουμε το σταμάτημα κάθε ελληνικής εμπλοκής, το κλείσιμο των βάσεων που στηρίζουν τη γενοκτονία. Να συγκρουστούμε με την ισλαμοφοβία και την πολεμοκαπηλεία της άρχουσας τάξης. Η Δεξιά και η ακροδεξιά είναι στα κάγκελα μιλώντας για «ενίσχυση της Τουρκίας» και το δείχνουν με τον προϋπολογισμό που δίνει τα πάντα όχι μόνο στους τραπεζίτες αλλά και στους εξοπλισμούς. 

Εκατοντάδες πρόσφυγες από τη Συρία βγήκαν το απόγευμα της Κυριακής 8/12 στην πλατεία Συντάγματος για να πανηγυρίσουν την πτώση του καθεστώτος Άσαντ. Με σημαίες της Συρίας και της Παλαιστίνης, με μαχητικά συνθήματα, επαναστατικά τραγούδια και χορούς, με χαμόγελα και αυτοπεποίθηση. Η Συμμαχία Σταματήστε τον Πόλεμο ήταν εκεί, μαζί με αγωνιστές του κινήματος αλληλεγγύης στην Παλαιστίνη. Όπως αναφέρει:

«“Συρία για όλους, ανεξάρτητα από εθνικότητες και θρησκείες”, “Δικαιοσύνη για όσους έχουν διαπράξει εγκλήματα”, “Ζήτω η Συρία, ζήτω η επανάσταση”, “Free free Palestine” ήταν κάποια από τα συνθήματα που ακούγονταν ασταμάτητα σε κλίμα ενθουσιασμού. Ενώ κυριαρχούσε το “Ο λαός θέλει κρεμάλα για το γουρούνι τον Μπασίρ”, παραλλαγή του συνθήματος “ο λαός θέλει την ανατροπή του καθεστώτος” που συντάραζε το αραβικό πεζοδρόμιο στις εξεγέρσεις στην Τυνησία, την Αίγυπτο και την Συρία το 2011. 

Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε την τωρινή συγκλονιστική ανατροπή στη Συρία, χωρίς να λάβουμε υπόψη τη Συριακή Επανάσταση του 2011. Ήταν μια γνήσια επανάσταση, κομμάτι του κύματος των εξεγέρσεων και των επαναστάσεων που ονομάστηκαν Αραβική Άνοιξη (αναφορά στις δημοκρατικές επαναστάσεις που σάρωσαν την Ευρώπη το 1848 και είχαν ονομαστεί Άνοιξη των Λαών). Στο υπόβαθρό τους ήταν τα αιτήματα για Ψωμί, Ειρήνη, Κοινωνική Δικαιοσύνη. 

Το ξεκίνημα έγινε με την ανατροπή του Μπεν Αλί, του «ισχυρού άνδρα» -και αγαπημένου της Δύσης- στην Τυνησία. Η σπίθα ήταν η αυτοκτονία, με αυτοπυρπόληση, ενός άνεργου τον Δεκέμβρη του 2010. Τον Γενάρη η Επανάσταση έριξε τον πιστό σύμμαχο των ΗΠΑ και του Ισραήλ, τον Μουμπάρακ της Αιγύπτου. Η αμερικανονατοϊκή στρατιωτική επέμβαση έτρεξε να προλάβει τις εξελίξεις στη Λιβύη. Εξασφάλισε ότι η ανατροπή του Καντάφι θα ακολουθούσε το αιματοβαμμένο χάος. 

Τον Γενάρη του 2011 ο Μπασάρ αλ Άσαντ φιλοξενούταν στις σελίδες της Wall Street Joual ως ένας μεταρρυθμιστής ηγέτης που όπως δήλωνε ότι είναι «στενά δεμένος με τα πιστεύω του λαού» του. Το περιοδικό μόδας  Vogue τον Φλεβάρη του ίδιου χρόνου αφιέρωνε ένα διθυραμβικό άρθρο για τη σύζυγό του, την Άσμα. Τα είχε όλα: βρετανικές διασυνδέσεις, ακριβά ρούχα, τραπεζικό στέλεχος και βέβαια κοντά στον λαό, ένα «άκρως δημοκρατικό ζευγάρι» και η ίδια πραγματικό «Ρόδο στην Έρημο» (ο τίτλος του άρθρου). 

Κι όμως, τον  Μάρτη του 2011 η επανάσταση ξεκίνησε στη Συρία. Ένα καθοριστικό γεγονός ήταν ο ξεσηκωμός στη Ντεραά, στα νότια της Δαμασκού, με μπροστάρισα τη νεολαία της περιοχής. Οι δυνάμεις ασφαλείας άνοιξαν πυρ στους διαδηλωτές στην πόλη, δολοφονώντας τέσσερις. Και στην συνέχεια οι διαδηλώσεις, οι απεργίες και οι συγκρούσεις με την αστυνομία και τον στρατό άρχισαν να απλώνονται σταδιακά στα μεγάλα αστικά κέντρα. 

Η επανάσταση δεν ήταν «εξωτερικός δάκτυλος». Το καζάνι έβραζε χρόνια. Ο Άσαντ είχε αναλάβει την εξουσία το 2000 μετά το θάνατο του πατέρα του Χαφέζ, και κλιμάκωσε τις «φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις» στην οικονομία που είχαν ξεκινήσει από τη δεκαετία του ’90. Το αποτέλεσμα ήταν η εκτόξευση των κοινωνικών ανισοτήτων. 

Το 2009 μια ξηρασία έπληξε τα βορειανατολικά της χώρας. Δεν ήταν «μόνο» μια φυσική καταστροφή. Το άνοιγμα της αγοράς στη γη είχε φέρει μεγάλες γεωργικές επιχειρήσεις -με συμμετοχή κολλητών των καθεστώτος- με τεράστιες εντατικές καλλιέργειες που εξάντλησαν τον υδροφόρο ορίζοντα. Εκατοντάδες χιλιάδες ξεριζώθηκαν, έγιναν εσωτερικοί πρόσφυγες και προστέθηκαν στους πληθυσμούς των φτωχών και των εργατών που προσπαθούσαν να τα βγάλουν πέρα στις φτωχογειτονιές των πόλεων. 

Παράλληλα, οι ελπίδες για πραγματικά δημοκρατικά δικαιώματα που είχε γεννήσει η λεγόμενη «Άνοιξη της Δαμασκού» στις αρχές του 2000 μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Μπασίρ, είχαν διαψευστεί πικρά. Το καθεστώς του κόμματος Μπάαθ από τη δεκαετία του ’60 και ιδιαίτερα μετά το πραξικόπημα του Χαφέζ Άσαντ το 1970 κυβερνούσε δικτατορικά -με διακοσμητικό κοινοβούλιο- και κατέφευγε στην πιο άγρια καταστολή. Το 1982 ο στρατός ισοπέδωσε την πόλη Χαμά. Στην πόλη είχε ξεσπάσει εξέγερση στην οποία έπαιζε ρόλο η Μουσουλμανική Αδελφότητα, αλλά οι αιτίες της ήταν κοινωνικές και οικονομικές. Οι νεκροί έφτασαν τις 20 χιλιάδες. 

Εναλλακτική

Το καθεστώς του Μπασάρ αλ Άσαντ επιστράτευσε τις ίδιες μεθόδους για να αντιμετωπίσει την εξέγερση. Ο στόχος της «στρατιωτικοποίησης» από την πλευρά του Άσαντ ήταν να αποτρέψει τη συνοχή και την ανάπτυξη του μαζικού κινήματος σε σημείο που θα παρουσίαζε μια εναλλακτική στην εξουσία του. Εκατοντάδες επιτροπές, συμβούλια, συντονιστικά εμφανίζονταν στις εξεγερμένες περιοχές. Προσπαθούσαν να οργανώσουν την καθημερινή ζωή, να εξασφαλίσουν τον εφοδιασμό, τη λειτουργία βασικών υπηρεσιών. 

Ο Αμτζάντ αλ Φαχούρι πρόσφυγας από τη Συρία και από την πόλη Χαμά εξηγούσε σε συνέντευξή του το 2016: 

«Στην ουσία την πόλη την έτρεχε ο ίδιος ο κόσμος, συζητούσαν μεταξύ τους πως θα λύσουν τα καθημερινά προβλήματα, να κάνουμε εκείνο, να κάνουμε το άλλο. Παράδειγμα, το νοσοκομείο που συνέχισε να λειτουργεί κανονικά, είχαμε επαφές με τους γιατρούς που ζητούσαμε να μας στηρίξουν, αλλά αυτοί είχαν τη γνώση που εμείς δεν είχαμε, για να λειτουργήσουν το νοσοκομείο.

Οι άνθρωποι γενικά ήταν ευτυχισμένοι που ήταν στο δρόμο και έκαναν αυτό που εκείνοι ήθελαν, αισθάνονταν για πρώτη φορά ελεύθεροι, ότι είναι πραγματικά ελεύθεροι. Μέσα στους δύο μήνες δεν αναφέρθηκε ούτε μια ληστεία, δεν καταστράφηκε κανένα δημόσιο κτίριο, εκτός από το παλιό Αστυνομικό Τμήμα, σύμβολο της καταστολής το 1982, που το κάψαμε. Ζητούσαμε από όλους τους κατοίκους να είναι καθημερινά στις πλατείες και τους δρόμους. Κοιμόμασταν στους δρόμους, οι γυναίκες στα σπίτια μαγείρευαν φαγητό και το έστελναν στις πλατείες, τα εστιατόρια μας έδιναν φαγητό επίσης. Αλλά και οι γυναίκες έμεναν και αυτές στην πλατεία, και τα παιδιά το ίδιο, πολλές φορές το μαγείρεμα γινόταν εκεί. Και ήταν όλοι και όλες απόλυτα ασφαλείς». (“Οι Πρόσφυγες της Αραβικής Άνοιξης”, Σοσιαλισμός από τα Κάτω, 117).

Αυτή η δυναμική ανακόπηκε με τους βομβαρδισμούς, ακόμα και με χημικά αέρια, τις σφαγές, κυριολεκτικά μια πολιτική καμένης γης. Ταυτόχρονα το καθεστώς επιστράτευσε τις υπαρκτές εθνοθρησκευτικές διαφορές και τις τροφοδότησε με κάθε τρόπο. Παρουσίαζε την εξέγερση σαν να ήταν των σουνιτών μουσουλμάνων «ξένων πρακτόρων». 

Αυτό επέβαλε την ανάγκη για ένοπλη αυτοάμυνα. Ήδη τον Ιούλη του 2011 εμφανίζεται η ομπρέλα που ονομάστηκε Ελεύθερος Συριακός Στρατός. Σύντομα, όμως, το μέγεθος και η ισχύς των πολιτοφυλακών άρχισαν να εξαρτώνται από τις σχέσεις τους με τα ανταγωνιζόμενα κράτη και όχι από την υποστήριξη ενός μαζικού κινήματος.

Με τη σειρά τους, επισκιάστηκαν από ισλαμιστικές ομάδες, οπλισμένες και χρηματοδοτούμενες από τα αραβικά κράτη του Κόλπου. Το 2014 το ISIS, το οποίο είχε αναπτυχθεί στο γειτονικό Ιράκ χάρη στην καταστροφική κληρονομιά της αποτυχημένης κατοχής των ΗΠΑ, κατέλαβε τεράστια τμήματα της βόρειας Συρίας. Συνέτριψε κάθε απομεινάρι της λαϊκής επανάστασης και εκτέλεσε αγωνιστές.

Ο εμφύλιος πόλεμος έγινε ανοιχτά πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ αντίπαλων δυνάμεων. Όλες είδαν τον πόλεμο ως μια ευκαιρία να ενισχύσουν την ισχύ τους στη Μέση Ανατολή. Από την Ρωσία που πρόσφερε την αεροπορική ισχύ της στον Άσαντ, μέχρι το Ιράν που έστειλε τις δικές του δυνάμεις και την Χεζμπολάχ στο πλευρό του μέχρι τις ΗΠΑ που παρίσταναν του φίλους των Κούρδων. 

Στις αρχές του 2017 το περιοδικό Σοσιαλισμός από τα Κάτω δημοσίευσε συνέντευξη του Γαϊάθ Ναϊσέ, στην οποία επεσήμαινε: 

«Το καθεστώς επιβιώνει σε ένα λεγόμενο “νομιμόφρον” περιβάλλον, με δέκα εκατομμύρια ανθρώπους, σχεδόν το μισό πληθυσμό κάτω από τον έλεγχό του. Κι αυτοί οι άνθρωποι διακατέχονται από ένα μίσος, ένα πραγματικό μίσος για το καθεστώς. Η καθημερινή ζωή είναι μαρτύριο. Υπάρχουν μεγάλες διαδηλώσεις ενάντια στον Άσαντ και τη φαμίλια του. Μπροστά μας είναι μεγάλες εκρήξεις, και θα συμβούν εκεί. Εκεί που το καθεστώς πιστεύει ότι είναι πιο σταθερό, εκεί είναι η μεγαλύτερη αδυναμία του. Οι μέρες που κάποιος μπορούσε να κυβερνάει το συριακό λαό λέγοντας “βουλώστε το, θα γίνει ότι θέλω εγώ” έχουν περάσει».