Συγκεκριμένα «καλεί τα Νομαρχιακά Τμήματα, τις Ομοσπονδίες και τα Σωματεία να αναδείξουν με κάθε τρόπο την παγκόσμια μέρα των γυναικών και τα σύγχρονα αιτήματα της εργαζόμενης γυναίκας, οργανώνοντας συζητήσεις κι εκδηλώσεις στα σχολεία, στα νοσοκομεία, στους δήμους, στα Υπουργεία και σε όλους τους χώρους εργασίας διανέμοντας τον οδηγό κατά της βίας και παρενόχλησης σε όλα τα φυσικά της μέλη. 

1912, Απεργία για «Ψωμί και Τριαντάφυλλα», Λώρενς Μασαχουσέτης

Από την Κλάρα Τσέτκιν μέχρι σήμερα. Ο αγώνας για απελευθέρωση των γυναικών είναι αγώνας όλων των εργατών.

Η 8η Μάρτη κουβαλάει το βάρος των αγώνων των γυναικών της εργατικής τάξης. Αναδείχθηκε μέσα από το σοσιαλιστικό κίνημα που τόνισε τη σημασία των αγώνων που έδιναν οι γυναίκες στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα. Πάνω από έναν αιώνα μετά συνεχίζει και εμπνέει τους αγώνες του σήμερα. Δεν είναι μόνο πηγή έμπνευσης. Η επαναστατική παράδοση των αγώνων των γυναικών δίνει πολύτιμα διδάγματα και απαντήσεις σε ερωτήματα και διαμάχες που αφορούν την γυναικεία καταπίεση, τον σεξισμό, την ομοφοβία και τρανσφοβία  σήμερα, και την πάλη απέναντι στο σύστημα που τα δημιουργεί.

Ιστορία

 “Η ιστορία της αντίστασης των γυναικών απέναντι στην καταπίεση δεν ξεκινάει μόνο 100 χρόνια πριν. Απλώνεται σε όλη την ιστορική περίοδο των ταξικών κοινωνιών, από την εξέγερση του Σπάρτακου και των δούλων στην αρχαία Ρώμη, μέχρι το κυνήγι των μαγισσών μέσα στην κρίση της φεουδαρχίας”, αναφέρει η Μαρία Στύλλου στο βιβλίο της “Η πάλη για την απελευθέρωση των γυναικών”. 

Στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου συμβαίνει μία ποιοτική αλλαγή. Με την ανάπτυξη του καπιταλισμού εκατομμύρια γυναίκες μπαίνουν στην παραγωγή λόγω της εκβιομηχάνισης. Οι γυναίκες πλέον αναδεικνύονται ως  αναπόσπαστο κομμάτι της εργατικής τάξης, του “ιστορικού νεκροθάφτη”, όπως έγραφε ο Μαρξ, του καπιταλισμού. Έτσι, η πάλη για την απελευθέρωση των γυναικών παίρνει νέες διαστάσεις. Οι αγώνες των γυναικών για συνδικαλισμό, για το δικαίωμα στην ψήφο και δράση τους στο αντιπολεμικό κίνημα παίζουν καθοριστικό ρόλο. Στην Αμερική, την Ευρώπη και την Ελλάδα ξεσπάνε απεργίες και ιδρύονται συνδικάτα σε νέους κλάδους τα οποία οργανώνουν και πρωτοστατούν γυναίκες.

Η πρώτη μεγάλη απεργία γυναικών στην Ελλάδα ήταν εκείνη στο εργοστάσιο υφαντουργών των αδελφών Ρετσίνα στον Πειραιά το 1892 και έχει μείνει στην ιστορία του εργατικού κινήματος της χώρας. Στις αρχές του 1890 οι αδελφοί Ρετσίνα είχαν 5 εργοστάσια στον Πειραιά και απασχολούσαν 2000 εργάτες και εργάτριες. Στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν η μεγαλύτερη κλωστοϋφαντουργία της χώρας και στη συνέχεια από τις σημαντικότερες των Βαλκανίων. Στο βιβλίο της Ίριδας Αυδή Καλκάνη “Εκείνο το πρωί” δίνονται σημαντικές πληροφορίες για την ιστορική απεργία των γυναικών. Οι εργάτριες ξεσηκώθηκαν αυθόρμητα και ανοργάνωτα απέναντι στην προσπάθεια των εργοδοτών τους να μειώσουν κατά 20% το ποσό της αμοιβής τους, που έτσι κι αλλιώς ήταν πενιχρή. Ο ξεσηκωμός τους αποτελεί  ορόσημο του εργατικού κινήματος της Ελλάδας γιατί η τόλμη τους να απεργήσουν έδωσε ώθηση στους μετέπειτα εργατικούς αγώνες.

Η παρουσία των γυναικών στις ταξικές συγκρούσεις ξεχώριζε στον 19ο αιώνα και στον 20ο όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη και την Αμερική. Το 1866 για πρώτη φορά το “ίση αμοιβή για ίση εργασία” έγινε αίτημα μέσα σε συνδικάτο στις ΗΠΑ. To 1912 στα κλωστήρια  στο Λώρενς της Μασαχουσέτης έγινε η απεργία των εργατριών που κλόνισε την άρχουσα τάξη στις ΗΠΑ και έμεινε στην ιστορία. “Ψωμί και τριαντάφυλλα” ήταν το σύνθημα που έγραφαν τα πλακάτ των απεργών εργατριών, και έδωσε στην απεργία το όνομα με το οποίο είναι γνωστή σήμερα. Στα εργοστάσιο οι μισές εργάτριες ήταν κορίτσια και νεαρές από 14 μέχρι 18 χρονών. Ήταν ανοργάνωτες, χαμηλόμισθες και δούλευαν σε θανατηφόρες συνθήκες. Η κύρια συνομοσπονδία της εποχής έβλεπε τους ανειδίκευτους εργάτες των κλωστηρίων ως αδύνατο να οργανωθούν. Κι όμως, όταν ανακοινώθηκε νόμος που θα μείωνε τον μισθό των εργατών στα κλωστήρια, οι πρώτες που ξεσηκώθηκαν ήταν Πολωνές γυναίκες. Σταμάτησαν τους αργαλειούς και αποχώρησαν φωνάζοντας και πηγαίνοντας από κλωστήριο σε κλωστήριο. Κλείσανε τις πύλες ενός κλωστηρίου και το ρεύμα. Την πρώτη μέρα ξεσηκώθηκαν 10.000 εργάτες και εργάτριες, την επόμενη 25.000. 

Οι Βιομηχανικοί Εργάτες του Κόσμου, οι θρυλικοί Γουόμπλις ήταν το σωματείο που πρωτοστάτησε στην απεργία. Καλωσόριζε ειδικευμένους και μη ειδικευμένους εργάτες, άντρες και γυναίκες, ντόπιες και μετανάστες. Στόχευε στη μεγαλύτερη δυνατή ενότητα της εργατικής τάξης. Η απεργία κράτησε 10 βδομάδες και ο τρόπος οργάνωσης των εργατών ήταν εντυπωσιακός. Οργάνωσαν τη διανομή του φαγητού, την ιατρική φροντίδα για όλους τους εργάτες που ήταν 50.000 και σχεδόν για όλη την πόλη με πληθυσμό 86.000. Σοσιαλιστές από άλλες πόλεις προσφέρθηκαν να φροντίζουν τα παιδιά των απεργών στα σπίτια τους σε αλληλεγγύη στους απεργούς. Κέρδισαν αύξηση όχι μόνο για τους ίδιους αλλά και για άλλους εργάτες σε άλλες υφαντουργίες καθώς τα αφεντικά φοβήθηκαν το ξέσπασμα και άλλων απεργιών.

8 Μάρτη

Η 8 Μάρτη καθιερώθηκε ως Διεθνής Μέρα για την πάλη για ίσα δικαιώματα των γυναικών σε όλες τις χώρες το 1910, μετά από πρόταση της Γερμανίδας επαναστάτριας Κλάρα Τσέτκιν, στο δεύτερο συνέδριο της Διεθνούς Οργάνωσης Σοσιαλιστριών Γυναικών στην Κοπεγχάγη. Η Τσέτκιν πρότεινε αυτήν την ημερομηνία προς τιμήν του εμπνευστικού αγώνα των εργατριών της κλωστοϋφαντουργίας της Νέας Υόρκης. Αυτές, το 1908 διαδήλωσαν κατά εκατοντάδες στην καρδιά του Μανχάταν. Στην πλειοψηφία τους ήταν μετανάστριες από όλες τις χώρες που δούλευαν σε άθλιες συνθήκες. Πάλεψαν για το δικαίωμα των γυναικών στην ψήφο και την είσοδο των γυναικών στα συνδικάτα και κέρδισαν το χτίσιμο ενός ισχυρού συνδικάτου. Έκτοτε, η 8 Μάρτη έχει παίξει καθοριστικό ρόλο στην πάλη για τα δικαιώματα των γυναικών σε όλο τον πλανήτη.

Η Τσέτκιν, μέλος του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού  Κόμματος (SPD) από το 1878 έδωσε μεγάλες μάχες μέσα στο κόμμα για να μπορούν οι γυναίκες της εργατικής τάξης να γράφονται μέσα στα συνδικάτα. Ένα απόσπασμα από το συνέδριο του SPD στην Κολωνία το 1893 φωτίζει αυτή τη μάχη: “Λαμβάνοντας υπόψη ότι πολλές χιλιάδες γυναικών είναι ενεργές στη βιομηχανία, είναι ζωτικό για τα σωματεία να τις εντάξουν στο κίνημα τους. Σε ξεχωριστές βιομηχανίες που η γυναικεία εργασία παίζει σημαντικό ρόλο, κάθε προσπάθεια που αποβλέπει σε καλύτερους μισθούς, λιγότερες ώρες εργασίας θα ήταν καταδικασμένο από την αρχή λόγω της στάσης των γυναικών που δεν είναι οργανωμένες. Μάχες που ξεκινάνε ευνοϊκά καταλήγουν σε αποτυχία γιατί τα αφεντικά εξαπατούσαν τις γυναίκες που δεν είναι οργανωμένες σε συνδικάτα”.

Πλάι σε αυτή τη μάχη η Τσέτκιν έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πάλη για τα πολιτικά δικαιώματα των γυναικών. Αυτό πρακτικά σήμαινε την πάλη για το δικαίωμα στην ψήφο και την οργάνωση των γυναικών μέσα στα πολιτικά κόμματα. Τα κινήματα για την κατάκτηση του δικαιώματος της ψήφου είχαν φουντώσει στις αρχές του 20ου, με πιο γνωστές τις σουφραζέτες της Βρετανίας που κέρδισαν την ψήφο το 1918. Ήταν ένα κίνημα το οποίο είχε στην ηγεσία του αστές γυναίκες όμως οι εργάτριες δώσανε σημαντικές μάχες μέσα σε αυτό. Η νίκη της επανάστασης στη Ρωσία το 1917 επίσης έδωσε ώθηση στο κίνημα των σουφραζετών. Στο ίδιο το κίνημα, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ είχαν ανοίξει ζητήματα σχετικά με το αν η απόκτηση του δικαιώματος της ψήφου θα αφορούσε και τις μαύρες γυναίκες. Η Άντζελα Ντέιβις δίνει εικόνα γι’ αυτές τις διαμάχες αλλά και για την ταξική σκοπιά του δικαιώματος της ψήφου. Χαρακτηριστικά αναφέρει: “Η απόκτηση της ψήφου για τις γυναίκες της αστικής τάξης είναι ένα βήμα για να ρίξουν τα εμπόδια που τις δυσκολεύουν και στην εκπαίδευση και την καριέρα τους. Η ψήφος για τις εργάτριες γυναίκες είναι ένα δυνατό όπλο για να παλέψουν την εκμετάλλευση, τον έλεγχο της κυρίαρχης τάξης και στην προσπάθεια τους να κατακτήσουν ολοκληρωμένα την ανθρωπιά τους. Η ψήφος βοηθάει τις εργάτριες να συμμετέχουν σε ένα επίπεδο ανώτερο από πριν στη μάχη για να πάρει το προλεταριάτο την πολιτική εξουσία και να χτίσει τον σοσιαλισμό τη μόνη κοινωνία που μπορεί να λύσει το γυναικείο ζήτημα”.

Αστικός φεμινισμός

Το ζήτημα των αστών φεμινιστριών το άνοιγε και η Κλάρα Τσέτκιν προχωρώντας τα ξεκαθαρίσματα μέσα στο γυναικείο κίνημα. Το 1907, στο πρώτο διεθνές συνέδριο σοσιαλιστριών Γυναικών στη Στουτγκάρδη, η κύρια διαμάχη ήταν το ζήτημα της γυναικείας ψήφου και της συνεργασίας με αστικές φεμινιστικές οργανώσεις. Ο πυρήνας της αντίθεσης με τις αστικές φεμινιστικές οργανώσεις ήταν η αντίληψη ότι οι ρίζες της γυναικείας καταπίεσης βρίσκονταν γενικά στους άντρες και όχι στον ταξικό διαχωρισμό της κοινωνίας. Το βιβλίο του Ένγκελς “Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους” τοποθετεί τη γυναικεία καταπίεση, την “ιστορική ήττα του γυναικείου φύλου”, στην εμφάνιση των ταξικών κοινωνιών. Η Τσέτκιν είχε μελετήσει τον Ένγκελς και επέμενε ότι η πάλη γυναικών και αντρών είναι κοινή γιατί και οι δύο υποφέρουν μέσα στην ταξική κοινωνία. Με όπλο αυτήν την ανάλυση, απέρριπτε τις συμμαχίες με τις αστές φεμινίστριες γιατί δεν θα μπορούσαν να χτυπήσουν το πρόβλημα στη ρίζα του, στην ταξική κοινωνία. Αφετέρου, στήριζε σθεναρά ότι η πάλη για την απόκτηση της ψήφου δεν είναι τελικός στόχος των διεκδικήσεων γιατί πάλι η ρίζα του προβλήματος θα έμενε ανεπηρέαστη. 

Τελικά τα όρια της συνεργασίας με τις αστές φεμινίστριες αποδείχθηκαν λίγο μετά, στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το SPD στο γερμανικό κοινοβούλιο ψήφισε τις στρατιωτικές δαπάνες σηματοδοτώντας την είσοδο της Γερμανίας στον πόλεμο. Οι γυναίκες αστές στήριξαν τις κυβερνήσεις τους με αντάλλαγμα την παραχώρηση του δικαιώματος της ψήφου. Μειοψηφικές ήταν οι φωνές της Ρόζας Λούξεμπουργκ και της Κλάρας Τσέτκιν που έβαζαν την εναλλακτική της εργατικής αντίστασης στον πόλεμο δεμένη με τα αιτήματα των γυναικών. Η Ρωσική Επανάσταση το 1917 στη Ρωσία και ένα χρόνο μετά η Γερμανική Επανάσταση, τις δικαίωσε.

Ρωσική επανάσταση

Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η γυναικεία απασχόληση γνώρισε κατακόρυφη αύξηση καθώς πολλοί εργάτες είχαν φύγει στο μέτωπο. Οι γυναίκες αναπλήρωσαν τη θέση τους στα εργοστάσια. Το 50% το 1917 των εργατών στα εργοστάσια στη Ρωσία ήταν γυναίκες, με τα ποσοστά όμως των συνδικαλισμένων γυναικών να είναι πολύ χαμηλά. Το μπολσεβίκικο κόμμα αναγνώρισε την ανάγκη ένταξης των γυναικών στα συνδικάτα και οι πρωτοβουλίες του στράφηκαν στο γυναικείο κομμάτι της εργατικής τάξης, με στόχο να κερδηθεί  συνδικαλιστικά και πολιτικά. 

Το 1913, οργάνωσαν τον εορτασμό της διεθνούς ημέρας των γυναικών, η οποία παρά την απαγόρευση γιορτάστηκε σε 5 πόλεις. Μαζί με την Πράβδα, την καθημερινή εφημερίδα των μπολσεβίκων, έβγαλαν και ένα ειδικό συμπλήρωμα με τίτλο “Εργασία και καθημερινή ζωή των εργατριών” που ενημέρωνε για τις δράσεις, για πορείες και τις διαδηλώσεις που θα γίνονταν την Διεθνή ημέρα των Γυναικών. Αυτό ήταν το έναυσμα για την κυκλοφορία, έναν χρόνο μετά της εφημερίδας Rabotnitsa (Εργάτρια). Η Rabotnitsa λειτούργησε ως οργανωτής της μάχης ενάντια στη γυναικεία καταπίεση. Οργάνωνε καμπάνιες σχετικά με τη γυναικεία εργασία, τα προβλήματα μέσα στην οικογένεια, τους βρεφονηπιακούς σταθμούς και τη μητρότητα.

Η εφημερίδα με τις δράσεις που οργάνωνε έθεσε τα θεμέλια. Τα αποτελέσματα φάνηκαν στις 23 Φλεβάρη του 1917, στη Διεθνή Ημέρα των γυναικών (με το παλιό ημερολόγιο). Εκείνη τη μέρα εκατοντάδες εργάτριες της κλωστοϋφαντουργίας διαδήλωσαν στους δρόμους της Πετρούπολης ζητώντας ψωμί και ειρήνη. Αυτό ήταν το ξέσπασμα της Ρωσικής Επανάστασης. Οι γυναίκες έγιναν “η σπίθα που άναψε την πυρκαγιά”, επιβεβαιώνοντας τους φόβους της αστυνομίας που χρησιμοποίησε από το Γενάρη του 1917 την ίδια φρασεολογία στις αναφορές της.

Άλματα

Τα άλματα που τσάκισαν τη γυναικεία καταπίεση στην πράξη ήταν άλματα συνειδητά που έγιναν από την πλευρά της επαναστατικής εργατικής εξουσίας. Υπήρξε μια σειρά από νομοθετήματα. Το δικαίωμα να κρατάνε οι γυναίκες το επώνυμο τους μετά τον γάμο, το να μπορούν να παίρνουν διαζύγιο με ευκολία με μία απλή αίτηση. 

Αναφορικά με τη μητρότητα, το να παίρνουν άδειες για τη μητρότητα και τον θηλασμό δύο μήνες πριν και δύο μήνες μετά τη γέννα. Η νυχτερινή εργασία των γυναικών απαγορεύτηκε. Η έκτρωση νομιμοποιήθηκε για πρώτη φορά παγκόσμια με πλήρη κάλυψη στα δημόσια νοσοκομεία. 

Οι πτυχές της καθημερινής ζωής άλλαξαν άρδην με τη δημιουργία κοινοτικών πλυντηρίων, εστιατορίων, παιδικών και βρεφονηπιακών σταθμών. Εξαπλώθηκε και το δίκτυο των νοσοκομείων και των σταθμών άμεσης βοήθειας. Ό,τι έκλεινε τη γυναίκα στο σπίτι φορτώνοντάς της τα βάρη της αναπαραγωγής και της φροντίδας, γύρισε ανάποδα. Έτσι οι γυναίκες απέκτησαν τη δυνατότητα συμμετοχής στο νεοσύστατο τότε εργατικό κράτος. Οι πτυχές της καθημερινότητας αφορούσαν και τη σεξουαλική ζωή. Απαγορεύτηκε η επέμβαση του κράτους σε οποιοδήποτε σεξουαλικό ζήτημα από τη στιγμή που δεν αποτελούσε επίθεση. Όλες οι μορφές σεξουαλικής απόλαυσης αντιμετωπίστηκαν ως φυσιολογικές. Η ελευθερία που δόθηκε στον γάμο αναφορικά με τη διευκόλυνση στο διαζύγιο, κατέστησε τις σχέσεις εθελοντικές και συντροφικές.

Η εργατική επανάσταση άνοιξε τον δρόμο για τη γυναικεία απελευθέρωση. Οι απεργίες των γυναικών του 19ου και του 20ου αιώνα δείχνουν πως όταν υπάρχει συλλογική δράση, διαδηλώσεις, απεργίες και καμπάνιες, οι ιδέες αρχίζουν να αλλάζουν.

Σήμερα 

Το νήμα των αγώνων μέχρι σήμερα είναι τεράστιο. Από τον Μεσοπόλεμο μέχρι τον Μάη του ‘68 και τους αγώνες της Μεταπολίτευσης στην Ελλάδα, μέχρι την Αραβική Άνοιξη του 2011. Η εργατική τάξη σπάει τα ιδεολογήματα της άρχουσας τάξης που τη διαχωρίζουν στην πράξη, σπάει τον σεξισμό και τον ρατσισμό και ενώνεται στις μάχες. Και τότε ο τρόπος με τον οποίο οργανώνει την καθημερινότητα ξεπερνάει κατά πολύ σε ποιότητα τον υπάρχοντα.

Η επαναστατική παράδοση στην οποία στηρίζεται το ΣΕΚ ήταν βασικός οδηγός για την αναβάθμιση της 8ης Μάρτη σε ημέρα απεργίας, προσπάθεια η οποία έχει ξεκινήσει από το 2018. ‘Εκτοτε, κάθε χρόνο γίνεται όλο και πιο θυελλώδης, γεμίζει με νέες συνδέσεις και δεδομένα. Το 2023, η 8 Μάρτη ήταν μια τεράστια πανεργατική απεργία, γεμάτη οργή για το έγκλημα των Τεμπών, αποτέλεσμα των δολοφονικών ιδιωτικοποιήσεων. 

Το 2024, συνέπεσε με την ψήφιση του νομοσχεδίου της Νέας Δημοκρατίας για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Χιλιάδες ήταν οι απεργοί που βρέθηκαν στο δρόμο με τις γυναίκες στην πρώτη γραμμή να διαδηλώνουν απέναντι στην κυβέρνηση της φτώχειας, του σεξισμού, του ρατσισμού και του πολέμου. Οι απεργοί συναντήθηκαν με το τεράστιο πανελλαδικό συλλαλητήριο των καταλήψεων των φοιτητικών συλλόγων και ακολούθησε μία οργισμένη διαδήλωση. Συνθήματα ενάντια στην κυβέρνηση, ενάντια στον σεξισμό, ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις εναλλάσσονταν με συνθήματα ενάντια στο σφαγέα Νετανιάχου για Λευτεριά στην Παλαιστίνη.

Φέτος η 8 Μάρτη έρχεται μετά την συγκλονιστική πανεργατική απεργία της 28 Φλεβάρη για να δώσει τη συνέχεια. Το “δολοφόνοι δολοφόνοι” που ηχούσε παντού υποδείκνυε την εγκληματική πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων που βάλλει πρώτα και κύρια τις γυναίκες. Η μητέρα της Κυριακής Γρίβα που μίλησε στην εξέδρα, έδειξε την οργή που προκάλεσε η άρνηση της αστυνομίας να προστατεύσει το παιδί της. Είναι μια κυβέρνηση που υλοποιεί τις επιταγές ενός δολοφονικού συστήματος και έχει ανοίξει ο δρόμος για να την ανατρέψουμε. Αυτήν την εβδομάδα στηρίζουμε τις εκδηλώσεις της Κίνησης για την Απεργιακή 8 Μάρτη στις γειτονιές, τους εργατικούς χώρους και τις σχολές. Απεργούμε και διαδηλώνουμε στις 8 Μάρτη φέτος. Είναι απεργία-σταθμός στην κατεύθυνση να πέσει η κυβέρνηση των δολοφόνων για να μπορέσουμε να έχουμε οξυγόνο.