Kάθε χρόνο τέτοιες μέρες τα ΜΜΕ με σχόλια και αφιερώματα θυμούνται το ξέσπασμα του πολέμου στην Κύπρο, περιτυλιγμένο με τα «δίκαια» της ελληνικής-ελληνοκυπριακής πλευράς και τα «άδικα» της τουρκικής-τουρκοκυπριακής πλευράς. Λίγοι θυμούνται το πραξικόπημα του Σαμψών που έγινε λίγες μέρες νωρίτερα και ακόμα λιγότεροι την ηρωική σθεναρή αντίσταση ενάντια σε αυτό το πραξικόπημα.

Σε αυτές τις δύο σελίδες θυμίζουμε δύο μεγάλες στιγμές στην ιστορία του εργατικού κινήματος στην Κύπρο: Την αντίσταση ενάντια στο πραξικόπημα του 1974 και το φοβερό μήνυμα αντίστασης που έστειλε το εργατικό κίνημα ενάντια στα μνημόνια, με κορύφωση τον Μάρτη του 2013. Επίσης την εμπειρία από τον κρίσιμο ρόλο και την στάση της Αριστεράς μέσα σε αυτά τα κινήματα.

Φέτος η επέτειος του πραξικοπήματος στην Κύπρο στις 15 Ιούλη του 1974 πέρασε στα «ψιλά» των εφημερίδων και των καναλιών. Έτσι κι αλλιώς οι αναφορές στο πραξικόπημα ήταν πάντα σύντομες –μερικά πλάνα από το βομβαρδισμένο Προεδρικό με τη φωνή του Μακάριου να ακούγεται- και τα αφιερώματα περνάνε γρήγορα στην τουρκική εισβολή που ακολούθησε πέντε μέρες μετά.  Αυτή η «συμπύκνωση της ιστορίας» δεν είναι αθώα. Πάει να σκεπάσει με το πέπλο της εθνικής ενότητας τους ανταγωνισμούς και τα εγκλήματα των αρχουσών τάξεων σε Αθήνα, Λευκωσία και Άγκυρα.

Το πρώτο θύμα σε αυτή την προσπάθεια είναι η υποβάθμιση της αγριότητας του πραξικοπήματος. Την εντολή την έδωσε η χούντα του Ιωαννίδη στην Αθήνα και το έτοιμο από καιρό σχέδιο το εκτέλεσαν η Εθνική Φρουρά που διοικιόταν από ελλαδίτες αξιωματικούς και η ΕΛΔΥΚ. Στόχος η ανατροπή και δολοφονία του Μακάριου. Όμως, δεν ήταν μόνο αυτός ο στόχος. Οι πραξικοπηματίες με τους φασίστες και ακροδεξιούς συνεργάτες τους στην «ΕΟΚΑ Β’» έκαναν εγκλήματα κατά εκατοντάδων «ανώνυμων» αγωνιστών της αριστεράς και όσων αντιστάθηκαν στο πραξικόπημα.

Φαντάροι που δεν υπάκουσαν στις διαταγές των πραξικοπηματιών δολοφονήθηκαν. Πέρασαν δεκαετίες για να αποκαλυφθεί, ύστερα από την επιμονή της οικογένειάς του, ότι ο οπλίτης των ΛΟΚ Σωτήρης Κωσταντίνου δεν σκοτώθηκε στην επίθεση στο Προεδρικό Μέγαρο, αλλά δολοφονήθηκε από τους αξιωματικούς του με μια σφαίρα στο κεφάλι. Μόνο μετά την εκλογή Χριστόφια έγινε κατορθωτή η εκταφή του και νέα αυτοψία. Τελικά η Εθνική Φρουρά αναγκάστηκε να κάνει έρευνα και να αποκαταστήσει την αλήθεια. Μια άλλη τέτοια περίπτωση ήταν του Ματθαίου Ματθαίου. Στις 12 Ιούλη φέτος έγινε η νέα ταφή των λειψάνων του.

Ο περιβόητος Ντάνος, αξιωματικός του Ναυτικού, ανέλαβε διοικητής του Γενικού Νοσοκομείου Λευκωσίας και δεν επέτρεπε την περίθαλψη τραυματισμένων αντιστασιακών ή και τους αποτέλειωνε ο ίδιος. Πολλοί είναι ακόμα σήμερα στις λίστες των «αγνοούμενων». Ο ιερέας Παναγιώτης Παπάτσετος είχε καταθέσει μαρτυρίες για τους ομαδικούς τάφους που θάβονταν οι δολοφονημένοι αντιστασιακοί, τα «κομμούνια» κι οι «μούσκοι» (οπαδοί του Μακάριου).

«Πρόεδρο» της Κύπρου οι πραξικοπηματίες διόρισαν τον Νίκο Σαμψών, βουλευτή, εκδότη και βετεράνο της ΕΟΚΑ. Ο Σαμψών εκτός από τις καλές σχέσεις με τη χούντα της Αθήνας και τις σχέσεις του με την αντιμακαριακή παράταξη στην οποία είχε μεταπηδήσει, είχε και ατράνταχτα «εθνικά» διαπιστευτήρια: ήταν ο οπλαρχηγός που τα Χριστούγεννα του 1963 είχε «εκκαθαρίσει» την Ομορφίτα, ένα τουρκοκυπριακό προάστιο της Λευκωσίας και γι’ αυτή την δράση του είχε κερδίσει το προσωνύμιο «ο χασάπης της Ομορφίτα» από τους τουρκοκύπριους.

Σχέδια

Οι πραξικοπηματίες στην Κύπρο έκαναν σφαγές, έκαναν λεηλασίες, αλλά δεν κατάφεραν ούτε τον Μακάριο να πιάσουν σε ένα νησί που δεν είναι και αχανές. Η αντίσταση στο πραξικόπημα τους χάλασε τα σχέδια.

Όταν ξεκίνησε η τούρκικη εισβολή τις πρωινές ώρες της 20 Ιούλη το νησί βρισκόταν σε χάος. Ο Σαμψών «αποχώρησε» στις 23 Ιούλη και καθήκοντα προέδρου ανέλαβε ο Κληρίδης, πρόεδρος της Βουλής –κάτι σαν «γέφυρα» ανάμεσα στη χούντα και το κοινοβουλευτικό καθεστώς. Ακόμα και σήμερα το μεγάλο κόμμα της δεξιάς στην Κύπρο, ο ΔΗΣΥ στεγάζει χουντικούς και απογόνους τους. Εντωμεταξύ οι συμμορίες της ΕΟΚΑ Β’ προτιμούσαν να σκοτώνουν, να λεηλατούν και να βιάζουν εξαφανίζοντας ολόκληρα χωριά τουρκοκυπρίων από τον χάρτη. Ανάμεσα στην πρώτη (20 Ιούλη) και τη δεύτερη (14 Αυγούστου) φάση της εισβολής, εκτέλεσαν 84 άοπλους τουρκοκύπριους από το χωριό Τόχνη, στο νότο της Κύπρου, και τους έθαψαν σε ομαδικούς τάφους. Την ίδια μέρα, 14 Αυγούστου, δολοφόνησαν 89 γέροντες, γυναίκες και παιδιά από τα χωριά Μάραθα και Σανταλάρη στο βόρειο τμήμα του νησιού. Το νεαρότερο θύμα ήταν 16 ημερών και το γηραιότερο 95 χρονών.

Τα «στελέχη» του πραξικοπήματος που ήταν τόσο γενναίοι απέναντι σε άμαχους και αντιστασιακούς γίνονταν καπνός με τις οικογένειές τους όταν έπρεπε να πολεμήσουν.

Όταν η χούντα του Ιωαννίδη αποφάσισε να εξαπολύσει το πραξικόπημα (τα σχέδια ήταν έτοιμα καιρό πριν τον Ιούλη του 1974) ήθελε να χτυπήσει με ένα σμπάρο πολλά τρυγόνια. Και να αποκτήσει λαϊκό έρεισμα με ένα σύντομο ένδοξο πόλεμο στην Κύπρο. Και να εξυπηρετήσει τις γενικότερες φιλοδοξίες του ελληνικού καπιταλισμού σε μια περίοδο αστάθειας και κρίσης.

Η Μέση Ανατολή βρισκόταν πάλι σε αναταραχή μετά τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1973. Ο πόλεμος είχε προκαλέσει το πετρελαϊκό εμπάργκο των αραβικών κρατών, που είχε εκτινάξει τις διεθνείς τιμές του πετρελαίου στον αέρα. Μια συνέπεια αυτών των εξελίξεων ήταν η όξυνση του ελληνο-τουρκικού ανταγωνισμού με κέντρο τα πετρέλαια και τη μοιρασιά του Αιγαίου. Τον Φλεβάρη και τον Μάρτη του 1974 έγιναν οι πρώτες γεωτρήσεις που εντόπισαν κοιτάσματα στον Πρίνο. Σήμερα, αυτά τα κοιτάσματα δεν σημαίνουν και πολλά. Όμως, τότε, έμοιαζαν για μυθώδη θησαυρό, όπως μοιάζουν σήμερα τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων στην ανατολική Μεσόγειο (και κοντά στην Κύπρο).

Η Κύπρος είχε γίνει μήλο της έριδος ανάμεσα στις άρχουσες τάξεις της Τουρκίας και της Ελλάδας από την αρχή της δεκαετίας του ’50. Η αποικιοκρατία έπνεε τα λοίσθια σε όλο τον κόσμο, και το νησί που ήταν βρετανική αποικία αποτελούσε ένα αβύθιστο αεροπλανοφόρο δίπλα στη νευραλγική για τα συμφέροντα των ιμπεριαλιστών Μέση Ανατολή. Έτσι οι δυο υποϊμπεριαλισμοί, ο ελληνικός και ο τούρκικος ανακάλυψαν τους «αδελφούς» τους στο νησί. Οι φιλοδοξίες των αρχουσών τάξεων και οι μηχανορραφίες των κυβερνήσεων μπλέκονταν με τους ανταγωνισμούς των ιμπεριαλιστών σε ένα αξεδιάλυτο κουβάρι. Κι η τρίτη κορυφή του τριγώνου έκανε τα πράγματα πιο περίπλοκα: οι ελληνοκύπριοι καπιταλιστές, που εκπροσωπούσε ο Μακάριος, θέλανε όλο το νησί δικό τους και το «εθνικό κέντρο» σε ρόλο υποστηρικτή όχι αφεντικού.

Το πραξικόπημα στην Κύπρο σήμανε το τέλος της χούντας στην Ελλάδα. Όχι γιατί οι «έλληνες ενώθηκαν μπροστά στην εθνική τραγωδία». Αλλά γιατί ο κόσμος στην Κύπρο αντιστάθηκε. Και γιατί οι εργάτες και η νεολαία στην Ελλάδα μπορούσαν να δουν πίσω από τις γαλανόλευκες της χούντας τους χασάπηδες του Πολυτεχνείου.

Toν Φλεβάρη του 2008, ο Δημήτρης Χριστόφιας ο γενικός γραμματέας του ΑΚΕΛ, του κομμουνιστικού κόμματος, είχε εκλεγεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας και σχημάτιζε κυβέρνηση στην Κύπρο. Ήταν η «πρώτη φορά αριστερά» -όχι συνταρακτικό γεγονός για την Ευρώπη, όπως η εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ τον Γενάρη, αλλά σίγουρα για την Κύπρο.

Ο Χριστόφιας εκλέχτηκε με υποσχέσεις για κοινωνική δικαιοσύνη και ειρηνική επίλυση του Κυπριακού με αμοιβαίο όφελος και των δυο κοινοτήτων. Στηριζόταν στις ελπίδες των εργαζόμενων και της νεολαίας. Η Κύπρος ποτέ δεν είχε αριστερό πρόεδρο και κυβέρνηση: η Δεξιά, αγκαλιά με την Εκκλησία και τους μεγαλοεπιχειρηματίες πάντα καθόριζαν τις τύχες της.

Το 2012, με τις κυπριακές τράπεζες στα όρια της κατάρρευσης, η κυβέρνηση του Χριστόφια κάλεσε την γνωστή μας τρόικα στην Κύπρο και υπέγραψε την πρώτη εκδοχή του μνημονίου. Είναι πράγματι εντυπωσιακή η ομοιότητα ανάμεσα σε Τσίπρα και Χριστόφια. Όπως και σήμερα στην Ελλάδα έτσι και τότε στην Κύπρο, οι εκπρόσωποι της κυβέρνησης λέγανε ότι δώσανε μια σκληρή μάχη, έπεσαν θύμα εκβιασμού –ο Χριστόφιας είχε αποκαλέσει το ΔΝΤ «κλεφταράδες της Υφηλίου». Αλλά υπέγραψαν την καλύτερη συμφωνία που μπορούσαν δεδομένων των συνθηκών, ένα «καλό Μνημόνιο».

Η «τρόικα» πρότεινε αναδιάρθρωση και ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, δημοσιονομική λιτότητα, «διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις» στο δημόσιο τομέα και στην αγορά εργασίας, μείωση των μισθών στο δημόσιο τομέα κατά 15% και κατάργηση του 13ου μισθού, μέτρα για τη μείωση των δαπανών στην υγεία, κατάργηση της Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής, μείωση των κοινωνικών παροχών, μείωση του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων, φορολογικά μέτρα, απελευθέρωση επαγγελμάτων, αποκρατικοποιήσεις κ.λπ.

Η κυβέρνηση του Χριστόφια αντιπρότεινε να αποφευχθούν οι οριζόντιες περικοπές στους μισθούς, να αναδιαρθρωθεί και να μην καταργηθεί ο θεσμός της ΑΤΑ, να διατηρηθεί ο 13ος μισθός, να επεκταθεί η δημοσιονομική προσαρμογή κατά ένα έτος, αύξηση του ειδικού βάρους των εσόδων από υψηλά εισοδήματα στο φορολογικό πακέτο. «Κοινωνικά δίκαιη» λιτότητα δηλαδή. Και στις 7 Δεκέμβρη του 2012, από το βήμα του συνεδρίου της ΠΕΟ (της αριστερής εργατικής συνομοσπονδίας) ο Χριστόφιας σκούπιζε τα δάκρυά του δηλώνοντας: «Είχαμε να επιλέξουμε μεταξύ ενός επώδυνου μνημονίου και της χρεοκοπίας των τραπεζών που με τη σειρά τους θα οδηγούσαν σε κατάρρευση της κυπριακής οικονομίας και έχοντας διασφαλίσει κάποια πολύ βασικά και σημαντικά ζητήματα αναλάβαμε την ευθύνη να προχωρήσουμε με στόχο τη διάσωση της κυπριακής οικονομίας».

Η συνέχεια ήταν η ήττα του ΑΚΕΛ στις προεδρικές εκλογές του Φλεβάρη και η εκλογή του Αναστασιάδη του ΔΗΣΥ. Τον Μάρτη του 2013 η κυβέρνησή του υπέγραψε ένα ακόμα χειρότερο Μνημόνιο, που περιλάμβανε το «κούρεμα» των καταθέσεων οδηγώντας σε μια τεράστια έκρηξη του εργατικού κινήματος.

Η έκρηξη

«Οι δέκα μέρες που συγκλόνισαν την Κύπρο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το δεκαήμερο από τις 15 Μαρτίου που υπήρξε η πρώτη απόφαση του Eurogroup μέχρι τις 25 Μαρτίου που συμφωνήθηκε το τελικό μνημόνιο. Δέκα μέρες που συγκλόνισαν την Κύπρο, οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά» έγραφε ο Ντίνος Αγιομμαμίτης στην ανταπόκρισή του από την Κύπρο στην Εργατική Αλληλεγγύη στις 27 Μαρτίου του 2013. «Η Βουλή και το Προεδρικό πολιορκούνται καθημερινά από χιλιάδες διαδηλωτές. Αποκορύφωμα ήταν το μεγάλο συλλαλητήριο την Τρίτη το βράδυ έξω από την Βουλή την ώρα που συζητιόταν το νομοσχέδιο για το κούρεμα, έγινε ένα από τα μεγαλύτερα και πιο μαχητικά συλλαλητήρια των τελευταίων χρόνων».

«Πάνω από 8 χιλιάδες διαδήλωναν έξω από την Βουλή στέλοντας ξεκάθαρο μήνυμα ότι ο λαός δεν πρόκειται να δεχθεί όχι μόνο αυτά τα μέτρα αλλά και οποιοδήποτε μνημόνιο…Χαρακτηριστική η δημοσκόπηση που είχε γίνει την ίδια μέρα και σε σχετική ερώτηση το 68% απάντησε ότι επιθυμεί έξοδο από ευρώ-ΕΕ. Το μεγαλειώδες συλλαλητήριο και η πίεση του κόσμου ανάγκασε όλα τα κόμματα να καταψηφίσουν τα μέτρα!» έγραφε ο Γιάννης Σωκράτους στο ίδιο φύλλο της ΕΑ.

«Την επόμενη μέρα την σκυτάλη του αγώνα πήραν οι τραπεζοϋπάλληλοι μετά τις πληροφορίες που κυκλοφόρησαν ότι θα κλείσει η Λαϊκή Τράπεζα με αποκορύφωμα το Σάββατο που συγκεντρώθηκαν έξω από τα γραφεία του συνδικάτου Τραπεζοϋπαλλήλων πάνω από 6.000 σε μια δυναμική πορεία στο Προεδρικό, το Υπουργείο Οικονομικών και τη Βουλή. Χιλιάδες εργαζόμενοι, κυρίως νεολαίοι, συνέχισαν να κατεβαίνουν σχεδόν καθημερινά στους δρόμους και να πολιορκούν τη Βουλή και το Προεδρικό. Μόλις άνοιξαν τα σχολεία από το τριήμερο της 25ης Μαρτίου ακολούθησαν μαζικές και δυναμικές κινητοποιήσεις των μαθητών για δυο μέρες σε όλες τις πόλεις.

Η ίδια η παρέλαση της 25ης Μαρτίου πήρε αντιμνημονιακό χαρακτήρα…» κατέληγε στην ανταπόκρισή του ο Ντίνος Αγιομμαμίτης.
Δυστυχώς αυτό το δυνατό κίνημα δεν είχε στην ηγεσία του μια Αριστερά που να το οδηγήσει στη νίκη.

Ρεφορμισμός

Το ΑΚΕΛ από την γέννησή του κιόλας πίσω στο 1941 είναι ένα κόμμα που στηρίζεται στην οργανωμένη εργατική τάξη και τις προσδοκίες της, αλλά προσπαθεί να συμβιβάσει τα συμφέροντά της με τα συμφέροντα των καπιταλιστών, του ελληνοκυπριακού κεφαλαίου. Το αδελφό κόμμα και του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΚΕ στην Κύπρο μπορεί να έχει τις ιδιομορφίες του αλλά ήταν και παραμένει ένα κλασσικό ρεφορμιστικό κόμμα.

Με αυτό τον στρατηγικό «εξοπλισμό» κέρδισε την κυβέρνηση το 2008. Έδινε από πριν διαβεβαιώσεις ότι θα διαχειριστεί το υπάρχον σύστημα, δεν θα το πλήξει.

Αρχικά η συνταγή έμοιαζε να δουλεύει. Η Κύπρος, μέλος πλέον της ευρωζώνης είχε γίνει τραπεζικός παράδεισος (και καταφύγιο των Ρώσων μαφιόζων και ολιγαρχών). Τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων υπόσχονταν πακτωλούς χρημάτων και επενδύσεων.  Ο Χριστόφιας πήρε μερικά φιλολαϊκά μέτρα και ρίχτηκε ταυτόχρονα στις «μεγάλες ευκαιρίες»: προσέγγιση με το Ισραήλ και συνεργασία για την ΑΟΖ, απλόχερη στήριξη των τραπεζιτών.

Αρχικά επίσης, η παγκόσμια οικονομική κρίση έμοιαζε να προσπερνάει την Κύπρο. Όμως επρόκειτο για αυταπάτη. Η ώρα της αλήθειας ήρθε με το περίφημο πρόγραμμα PSI του 2012, την συμφωνία για το υποτιθέμενο κούρεμα του ελληνικού δημόσιου χρέους και την «ανακεφαλαιοποίηση» των ελληνικών τραπεζών. Όπως εξηγούσε το «Γράμμα από την Κύπρο» στην Εργατική Αλληλεγγύη τον Γενάρη του 2013:

 «Η Κυπριακή Δημοκρατία μέχρι το 2011 είχε δημόσιο χρέος 60,8% που ήταν πολύ πιο κάτω από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης που ήταν 85.1%. Το δημοσιονομικό έλλειμμα ήταν 5,3% έναντι 6% που ήταν στην Ευρωζώνη. Αυτό που επιδείνωσε την κατάσταση δραματικά ήταν η έκθεση των κυπριακών τραπεζών (Κύπρου και Λαϊκή) στα ελληνικά ομόλογα και στην ελληνική οικονομία. Η έκθεση των δυο αυτών τραπεζών ήταν περίπου 6 δις σε ομόλογα του ελληνικού δημοσίου και άλλα 23 δις σε επισφαλή δάνεια σε ελληνικές επιχειρήσεις. Κάποιοι οικονομολόγοι εκτιμούν την συνολική έκθεση των κυπριακών τραπεζών στην ελληνική οικονομία ότι φτάνει στα 44 δις που είναι το μεγαλύτερο σε απόλυτους αριθμούς από όλες τις άλλες χώρες της ευρωζώνης. Ένα νούμερο που είναι δυόμισι φορές το ΑΕΠ της Κύπρου που είναι 17 δις.

Μέσα στα πλαίσια της ‘διαχείρισης του υπάρχοντος συστήματος’ ο Χριστόφιας στήριξε τις τράπεζες με ισχυρές ενέσεις ρευστού. Αρχικά τους παραχώρησε 2,5 δις με στόχο να αυξήσει τη ρευστότητά τους για να πέσουν τα επιτόκια. Οι τραπεζίτες βέβαια τα πήραν και τα μετέτρεψαν σε ελληνικά ομόλογα ακόμη και την στιγμή που άλλες τράπεζες τα ξεφορτώνονταν. Τα επιτόκια βέβαια ποτέ δεν έπεσαν.

Με το κούρεμα του ελληνικού χρέους τα πράγματα έγιναν δραματικά. Η κυβέρνηση αποφάσισε να κρατικοποιήσει τις τράπεζες ρίχνοντας ξανά ρευστό. Έδωσε 1.8 δις στη Λαϊκή και διόρισε κάποια νέα μέλη στο Συμβούλιο της. Στην πραγματικότητα όμως δεν ασκεί κανένα πραγματικό έλεγχο στις τράπεζες.

Δεν μπορεί ο Χριστόφιας λοιπόν να κάνει ότι δεν ήξερε τίποτα, ότι δεν είδε τίποτα από αυτά. Δεν μπορεί να αναθεματίζει τους τραπεζίτες και στα πέντε χρόνια της θητείας του και οι τρεις υπουργοί Οικονομικών που διόρισε να είναι τραπεζίτες».

Ακολουθώντας μια τέτοια πολιτική, όταν το Μάρτη του 2013 το εργατικό κίνημα στην Λευκωσία πολιορκούσε τη Βουλή, όντας πλέον στην αντιπολίτευση το ΑΚΕΛ δεν είχε να δώσει καμιά εναλλακτική προοπτική σε όλον αυτόν τον κόσμο.

Σήμερα χιλιάδες αγωνιστές και αγωνίστριες που πίστεψαν στο ΣΥΡΙΖΑ εξοργίζονται με την υπογραφή του τρίτου μνημονίου από την κυβέρνηση που υποσχόταν να το σκίσει. Όπως και οι σκληροί αγώνες, έτσι και οι ρίζες αυτής της προδοσίας είναι κοινές και σε Ελλάδα και Κύπρο, παρόλες τις μεγάλες διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στις δυο περιπτώσεις. Είναι η ρεφορμιστική στρατηγική με τη ψευδαίσθηση ότι μπορεί κανείς να τα βρει με την άρχουσα τάξη και τους διεθνείς εκπροσώπους της.