Ιστορία
100 χρόνια από τη Ρώσικη Επανάσταση: Οι “Θέσεις του Απρίλη”

Στις αρχές του Απρίλη η Ρώσικη Επανάσταση βρισκόταν μπροστά σε ένα σταυροδρόμι. Η πορεία που θα ακολουθούσε θα κρινόταν από την συνειδητή παρέμβαση των πιο μαχητικών και πολιτικοποιημένων τμημάτων της εργατικής τάξης. Το μπολσεβίκικο κόμμα γινόταν ο πόλος έλξης γι’ αυτά τα τμήματα, και στην πραγματικότητα για κάθε στοιχείο που ήθελε η επανάσταση να «πάει μακρύτερα» και να μην περιοριστεί στην ανατροπή του Τσάρου και σε μια κυβέρνηση που συμμετείχαν σοσιαλιστές υπουργοί. 

Όμως, ο προσανατολισμός του κόμματος δεν ήταν δεδομένος. Χρειάστηκε μια σκληρή εσωκομματική συζήτηση για να βρει το σωστό βηματισμό. Αυτή η συζήτηση συμπυκνώθηκε στην αντιπαράθεση για τις περίφημες «Θέσεις του Απρίλη» που ανέπτυξε ο Λένιν μόλις πάτησε το πόδι του στην επαναστατημένη Πετρούπολη στις 3-4 Απρίλη. 

Το πρώτο ζήτημα που έβαζε ο Λένιν ήταν ότι ο πόλεμος δεν είχε πάψει να είναι ιμπεριαλιστικός και ληστρικός επειδή η Ρωσία είχε γίνει δημοκρατία. Μπορεί οι πλατιές μάζες των φαντάρων, των φτωχών ακόμα και των εργατών να πίστευαν ότι η «υπεράσπιση της πατρίδας» σημαίνει πλέον και υπεράσπιση της επανάστασης, αλλά οι επαναστάτες έπρεπε να πουν την αλήθεια. Η ειρήνη θα έρθει με την επανάσταση, με το πέρασμα της εξουσίας στα χέρια των εργατών, στην Ρωσία και στην συνέχεια σε όλη την Ευρώπη. Μέχρι τότε «παραμένουμε ντεφαιτιστές» ήταν η θέση του Λένιν. 

Η άλλη όψη της στάσης απέναντι στον πόλεμο ήταν η στάση απέναντι στην Προσωρινή Κυβέρνηση. Κι εδώ ο Λένιν δεν μάσαγε τα λόγια του. Η Προσωρινή Κυβέρνηση δεν είναι έκφραση της επανάστασης που μπορεί να σπρωχτεί στα αριστερά, είναι η εξουσία των αστών, μια ιμπεριαλιστική κυβέρνηση. «Καμιά εμπιστοσύνη» ήταν η διατύπωση του Λένιν. Αντίθετα οι «μάζες πρέπει να πειστούν ότι η μοναδική επαναστατική κυβέρνηση που μπορεί να υπάρξει είναι τα Σοβιέτ των Εργατών και Στρατιωτών Αντιπροσώπων». Και δήλωνε:

«Όχι κοινοβουλευτική δημοκρατία -επιστροφή από τα σοβιέτ των εργατών βουλευτών σε αυτή θα ήταν βήμα προς τα πίσω- αλλά δημοκρατία των σοβιέτ των εργατών, των εργατών γης και των αγροτών βουλευτών σε όλη τη χώρα, από τα κάτω ως τα πάνω. Κατάργηση της αστυνομίας, του στρατού, της υπαλληλίας. Η αμοιβή όλων των υπαλλήλων, που θα είναι όλοι τους αιρετοί και ανακλητοί σε κάθε στιγμή, να μην ξεπερνά τη μέση αμοιβή ενός καλού εργάτη».

Τα σοβιέτ, εξηγούσε ο Λένιν:«αναπαράγουν εκείνο τον τύπο του κράτους που επεξεργάστηκε η Κομμούνα του Παρισιού και που ο Μαρξ τον ονόμασε “πολιτική μορφή που ανακαλύφθηκε επιτέλους, και με την οποία μπορεί να συντελεστεί η οικονομική απελευθέρωση των εργαζομένων”».

Στρατηγική

Μια μαρτυρία περιγράφει τον αντίκτυπο των Θέσεων σαν «έκρηξη βόμβας». Καταρχήν, μέσα στο ίδιο το μπολσεβίκικο κόμμα. Για τους «παλιούς μπολσεβίκους» -ή τέλος πάντων την πλειοψηφία τους- που αποτελούσαν εκείνη τη στιγμή την ηγεσία, η «γραμμή» του Λένιν φαινόταν όχι απλά παρέκκλιση από τη στρατηγική του κόμματος για το χαρακτήρα της επανάστασης στην Ρωσία, αλλά σαν μη-πρακτικός ουτοπισμός. Όταν η Πράβδα δημοσίευσε τις Θέσεις τρεις μέρες μετά, τις συνόδευσε με ένα σημείωμα της σύνταξης ότι πρόκειται «για προσωπικές απόψεις του σ. Λένιν».  

Ο Λένιν μειοψηφούσε στην Κεντρική Επιτροπή. Στη συνεδρίαση της 6 Απρίλη, οι Κάμενεφ και Στάλιν απέρριψαν τις θέσεις ως «μη συγκεκριμένες» ο πρώτος, ως «σχήμα χωρίς στοιχεία» ο δεύτερος. Όταν τέθηκαν σε ψηφοφορία στην Επιτροπή Πόλης Πετρούπολης, απορρίφθηκαν με 13 ψήφους κατά, μόνο 2 υπέρ και 1 αποχή. 

Οι επικριτές του Λένιν είχαν δίκιο σ’ ένα σημείο. Οι Θέσεις του Απρίλη σηματοδοτούσαν την πλήρη ρήξη με την στρατηγική των «δυο σταδίων» για την ρωσική επανάσταση που υπεράσπιζαν από το 1905. 

Σύμφωνα με αυτήν την στρατηγική, η «δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς» θα αναλάμβανε μετά την επαναστατική ανατροπή του τσαρισμού την ριζοσπαστική εφαρμογή των «αστικοδημοκρατικών καθηκόντων». Συγκεκριμένα, δημοκρατία, γη στους αγρότες, και οχτάωρο για τους εργάτες. Αυτό το καθεστώς με κανένα τρόπο δεν θα σήμαινε ανατροπή του καπιταλισμού. Η σοσιαλιστική επανάσταση –η «δικτατορία του προλεταριάτου»- θα ερχόταν στο μέλλον. 

Ο Λένιν δήλωνε ευθαρσώς ότι «αυτή η παλιά φόρμουλα είναι ξεπερασμένη. Είναι άχρηστη. Είναι νεκρή. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να την αναστήσουμε». Είναι λάθος μέθοδος, εξηγούσε, να ψάχνουμε αν «ολοκληρώθηκε» το πρώτο στάδιο, σαν να τσεκάρουμε μια λίστα με καθήκοντα, πριν περάσουμε στο επόμενο. Το ζήτημα είναι ποια τάξη, ποια εξουσία μπορεί να τα πραγματοποιήσει, και ποια θα είναι η προοπτική της. 

Η «δημοκρατική δικτατορία του προλεταριάτου και της αγροτιάς» έγινε πραγματικότητα τον Φλεβάρη και παρέδωσε οικειοθελώς την εξουσία στην αστική Προσωρινή Κυβέρνηση. Με αυτόν τον τρόπο, ούτε ειρήνη, ούτε γη για τους αγρότες, ούτε ψωμί για τους εργάτες μπόρεσε να εξασφαλίσει. Γι’ αυτό το λόγο η «παλιά φόρμουλα» ήταν «άχρηστη» και «νεκρή». Το εργατικό κράτος που θα είχε τη στήριξη της αγροτιάς, η εξουσία των σοβιέτ, θα επέβαλε ταξικές λύσεις, τον εργατικό έλεγχο στην οικονομία και θα έλυνε και όλα τα «αστικοδημοκρατικά» καθήκοντα. 

Ήταν μια νέα στρατηγική, που οι επικριτές της δεν έχασαν χρόνο να την καταγγείλουν ως «τροτσκιστική». Πράγματι, οι Θέσεις του Απρίλη, και η συνολικότερη ανάλυση του Λένιν, σηματοδοτούσαν την προσέγγισή του με τις απόψεις του Τρότσκι για τη Διαρκή Επανάσταση. Όταν επέστρεψε ο Τρότσκι στην Ρωσία τον Μάη άρχισε να συνεργάζεται στενά με τους μπολσεβίκους (επίσημα εντάχτηκε στο κόμμα και εκλέχτηκε στην ΚΕ του τον Ιούλη). 

Οι Θέσεις του Απρίλη ήταν το προϊόν μιας μακρόχρονης και επίπονης εργασίας αναπροσανατολισμού στη σκέψη του Λένιν και στη δράση του κόμματος των μπολσεβίκων. Η αφετηρία ήταν ο παγκόσμιος πόλεμος που είχε ξεσπάσει το 1914. Η ανάλυση για τον ιμπεριαλισμό, τη φύση του αστικού κράτους, την ανάγκη για μια νέα επαναστατική Διεθνή, ήταν όψεις αυτής της ίδιας προσπάθειας. 

Απ’ αυτή την άποψη είναι χαρακτηριστικό ένα κείμενο που έγραψε ο Λένιν τον Σεπτέμβρη του 1915 με τίτλο «Η Ήττα της Ρωσίας και η Επαναστατική Κρίση». Μια νέα διάταξη πολιτικών δυνάμεων έχει διαμορφωθεί στην Ρωσία, υποστήριζε ο Λένιν, ανάμεσα στους «επαναστάτες σοβινιστές» που θέλουν την ανατροπή του Τσάρου για να διεξάγουν νικηφόρα τον πόλεμο ενάντια στην Γερμανία και στους «προλετάριους επαναστάτες διεθνιστές, που θέλουν την επανάσταση στη Ρωσία για χάρη της προλεταριακής επανάστασης στη Δύση και ταυτόχρονα με αυτή την επανάσταση». 

«Συνεπώς», συμπέραινε ο Λένιν, «στο τωρινό πόλεμο το ρώσικο προλεταριάτο μπορεί να “υπερασπίσει την πατρίδα”… μόνο αν η επανάσταση βάλει το κόμμα του προλεταριάτου στην εξουσία και επιτρέψει σε αυτό το κόμμα να αξιοποιήσει την επαναστατική αναταραχή και την κρατική εξουσία στην άμεση συμμαχία με το σοσιαλιστικό προλεταριάτο της Ευρώπης». 

Κόμμα

Ο Λένιν τον Απρίλη επέμενε ότι το καθήκον του κόμματος ήταν να «εξηγούμε υπομονετικά» στην κοινή πάλη με όλους τους εργάτες και τους φαντάρους την αναγκαιότητα της ανάληψης της εξουσίας από την εργατική τάξη. Πρώτα βέβαια χρειάστηκε να πείσει, εξηγώντας υπομονετικά, το ίδιο του το κόμμα. Στη μια μετά την άλλη τις τοπικές και περιφερειακές συνδιασκέψεις στην Πετρούπολη και τη Μόσχα οι «Θέσεις» κέρδιζαν την πλειοψηφία, γεγονός που επισφράγισε και η συνδιάσκεψη του κόμματος τον Απρίλη. 

Αυτή η επιτυχία χρειάζεται εξήγηση. Μια ερμηνεία που δόθηκε και δίνεται είναι ότι ο Λένιν ήταν ο «μεγάλος ηγέτης», ήταν «το κόμμα» και η βάση του δεν μπορούσε να διανοηθεί να διαφωνήσει μ’ αυτόν. Αυτή η εξήγηση είναι λάθος. Ο Λένιν θα ξαναβρισκόταν στην ανάγκη να πείσει ξανά και ξανά το κόμμα μέχρι τον Οκτώβρη και στη συνέχεια. 

Στην πραγματικότητα, το κόμμα των μπολσεβίκων διόρθωσε τη ρότα του γιατί είχε το υπόβαθρο να το κάνει. Ήταν το κόμμα που από τα πρώτα του βήματα επέμενε ότι καμιά συμμαχία με την αστική τάξη ή τμήμα της είναι επιθυμητή. 

Επίσης, ήταν το κόμμα που είχε χτιστεί στη βάση όχι κάποιων αφηρημένων συμφωνιών, αλλά στην σκληρή «χαμάλικη» δουλειά στα εργοστάσια και στις εργατογειτονιές. Τα μέλη του ήταν οι πρωτοπόροι εργάτες και εργάτριες, που πουλούσαν την εφημερίδα τους, δεν έκρυβαν τις αρχές τους, έμπαιναν μπροστά σε κάθε μικρό και μεγάλο αγώνα. 

Ήταν επίσης ένα κόμμα που είχε μάθει να συζητάει ελεύθερα αλλά και να δρα πειθαρχημένα ώστε και να διδάσκεται αλλά και να διδάσκει την τάξη. Οι μπολσεβίκοι δεν θα μπορούσαν να νικήσουν χωρίς τις Θέσεις του Απρίλη. Χωρίς τους μπολσεβίκους οι Θέσεις του Απρίλη θα ήταν ένα κομμάτι χαρτί. 

Λέανδρος Μπόλαρης