(Aπό αριστερά προς τα δεξιά) Ιούνης-Ιούλης 1992, Οκτώβρης-Νοέμβρης 1993, Μάης-Ιούνης 2000
Τριάντα χρόνια κλείνουν αυτό το καλοκαίρι από την έκδοση του πρώτου τεύχους του περιοδικού Σοσιαλισμός από τα Κάτω. Η έκδοσή του τον Ιούνη-Ιούλη του 1992 έβαζε σαν στόχο να υπερασπιστεί το όραμα του Σοσιαλισμού και ταυτόχρονα να εξοπλίσει ιδεολογικά και πολιτικά την πρωτοπορία της εργατικής τάξης και τη νεολαία που έδινε πλέον τις μάχες σε νέες συνθήκες, με την άρχουσα τάξη να επιτίθεται στις κατακτήσεις της εργατικής τάξης σε όλα τα μέτωπα, και ιδεολογικά: «Ποιος σοσιαλισμός; Ο σοσιαλισμός πέθανε μαζί με την ΕΣΣΔ» ήταν το ρεφρέν στη μια πλευρά του δίσκου της κυρίαρχης τάξης ενώ η ταύτιση του σοσιαλισμού με τα σκάνδαλα που σημάδεψαν την πτώση της πρώτης διακυβέρνησης ΠΑΣΟΚ το 1989, ήταν το ρεφρέν στην άλλη.
Το πρώτο τεύχος του περιοδικού κυκλοφόρησε το 1992 ακριβώς πάνω στο χρονικό σημείο που η βιτρίνα της «ευφορίας» για την επικράτηση της «αγοράς» με την πτώση των καθεστώτων του κρατικού καπιταλισμού δύο χρόνια νωρίτερα, άρχισε να ραγίζει. Στην καρδιά του παγκόσμιου καπιταλισμού, η κυρίαρχη τάξη στεκόταν ακόμη σαστισμένη στον απόηχο της εξέγερσης που ξέσπασε στο Λος Άντζελες και άλλες πόλεις των ΗΠΑ ενάντια στο ρατσισμό της αστυνομίας και των δικαστηρίων -και την οποία χρειάστηκε να καταστείλει ο στρατός αφήνοντας πίσω του δεκάδες νεκρούς. Ο Ψυχρός Πόλεμος είχε τελειώσει αλλά αντί για ειρήνη ένας νέος θερμός, φονικότατος πόλεμος ξεκινούσε στην Βοσνία, μέσα στην καρδιά της Ευρώπης.
Στην Ελλάδα, η Νέα Δημοκρατία με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, πατέρα του σημερινού πρωθυπουργού, ετοιμαζόταν να φέρει για ψήφιση στην Βουλή τη Συνθήκη που είχαν συμφωνήσει οι ηγέτες των χωρών της ΕΟΚ στο Μάαστριχτ βάζοντας τις βάσεις για την ΕΕ του ακραίου νεοφιλελευθερισμού. Την ίδια στιγμή έβαζε μπρος να ιδιωτικοποιήσει τα λεωφορεία της Αθήνας – μια κατά μέτωπο επίθεση που απαντήθηκε με απεργία διαρκείας και εξελίχθηκε στη μάχη των μαχών για την κυβέρνηση Μητσοτάκη καταλήγοντας τελικά στην πρόωρη πτώση της ένα χρόνο αργότερα. Η εργατική τάξη έβγαινε ξανά στο προσκήνιο και τα ερωτήματα ήταν με ποιες ιδέες θα μπορούσε να νικήσει στις μάχες που έδινε αλλά και σε ποια προοπτική;
Το εξώφυλλο του πρώτου τεύχους απαντούσε απλά και καθαρά σε αυτά τα ερωτήματα φιλοξενώντας μια αφίσα από την Οκτωβριανή Επανάσταση που απεικόνιζε έναν εργάτη να καρφώνει ένα κοντάρι στην καρδιά του κεφαλαίου. Ο σοσιαλισμός είναι εφικτός μέσα από την επανάσταση ήταν το μήνυμα της εικόνας που συμπληρωνόταν από τον τίτλο, ότι αυτό μπορεί να γίνει μόνο «από τα κάτω». Η έκφραση «από τα κάτω» μπορεί σήμερα να χρησιμοποιείται ευρέως για να δηλώσει ένα ξεσηκωμό που ξεκινάει από την βάση αλλά το 1992 ήταν ένας νεολογισμός που για πρώτη φορά έφερνε μέσα στο κίνημα και την Αριστερά, η έκδοση του περιοδικού, που εξέδωσε η ΟΣΕ (η «Οργάνωση Σοσιαλιστική Επανάσταση» από την οποία προήλθε το ΣΕΚ) πριν από 30 χρόνια.
Από τα κάτω, σήμαινε καμιά απολύτως νοσταλγία για τις γραφειοκρατικές άρχουσες τάξεις των καθεστώτων του κρατικού καπιταλισμού στην Ανατολική Ευρώπη -που ακόμη ατένιζε με νοσταλγία ένα κομμάτι της Αριστεράς- και για δεκαετίες είχαν θάψει την επαναστατική παράδοση του Μαρξ, του Λένιν, του Τρότσκι κάτω από τις ερπύστριες των ρωσικών τανκς στην Ουγγαρία, την Τσεχοσλοβακία, την Πολωνία. Από τα κάτω, σήμαινε σύγκρουση με την παράδοση της σοσιαλδημοκρατίας που έλεγε ότι η αλλαγή της κοινωνίας θα ερχόταν, από τα πάνω, με τις εκλογές και την επιστροφή του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση. Από τα κάτω, σήμαινε πρωτοβουλίες και δράση στην βάση των συνδικάτων και των φοιτητικών συλλόγων με συνελεύσεις όπου η βάση οργανώνεται να παίρνει το πάνω χέρι σπάζοντας τα δεσμά των συνδικαλιστικών ηγεσιών. Από τα κάτω, σήμαινε επίσης διαλεκτική σχέση ανάμεσα στις επαναστατικές ιδέες και την αγωνιστική πρωτοπορία του εργατικού κινήματος, ανάμεσα στις οικονομικές και τις πολιτικές και ιδεολογικές μάχες του, ανάμεσα στην θεωρία και στην πράξη. Ο «Σοσιαλισμός από τα Κάτω» θα κάνει το καλοκαίρι του 1992 την πρώτη του δημόσια εμφάνιση όχι τόσο στα βιβλιοπωλεία και τα λιγοστά περίπτερα που φιλοξενούσαν τότε τα έντυπα της Αριστεράς αλλά κυρίως στο δρόμο όπου διακινείται χέρι με χέρι:
(Aπό αριστερά προς τα δεξιά) Γενάρης-Φλεβάρης 2009, Μάης-Ιούνης 2010, Μάρτης-Απρίλης 2011
Απεργίες
Στα συλλαλητήρια ενάντια στον πόλεμο στη Βοσνία, στην συνέλευση των εργαζομένων της ΕΑΣ στο Σπόρτινγκ τη μέρα που ξεκίνησε η ιστορική απεργία διαρκείας της, στις πύλες των χώρων δουλειάς και στους διαδρόμους των σχολών, στις απεργίες και στις αντιεθνικιστικές εκδηλώσεις σε συμπαράσταση των «5 της ΟΣΕ» που κατηγορούνταν για εσχάτη προδοσία επειδή έγραψαν και διακίνησαν το βιβλιαράκι «Η κρίση στα Βαλκάνια, το Μακεδονικό και η εργατική τάξη». Όπως διαβάζουμε σε μια Εργατική Αλληλεγγύη της εποχής, «στις 24 πρώτες μέρες της κυκλοφορίας του θεωρητικού περιοδικού της ΟΣΕ, έχουν πουληθεί συνολικά 660 τεύχη. 97 πουλήθηκαν στα εγκαίνια του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου, 24 στο συλλαλητήριο της ΑΔΕΔΥ στην Αθήνα και 19 στην Θεσσαλονίκη, 22 στην αντιπολεμική διαδήλωση στις 11/6, 40 στην δίκη Καλαμπόκα (του δολοφόνου του Νίκου Τεμπονέρα), 9 στην Φιλοσοφική Αθήνας, 7 στο εργοστάσιο της ΠΥΡΚΑΛ, 8 σε βιβλιοϋπάλληλους…».
Από τις αίθουσες των πανεπιστημίων και τα φόρα μέχρι τους χώρους εργασίας και τις γειτονιές, ο «Σοσιαλισμός από τα Κάτω» συνεχίζει να διακινείται ασταμάτητα εδώ και τριάντα χρόνια χωρίς διαφημίσεις και άλλη χρηματοδότηση γιατί αποδείχτηκε χρήσιμος για τους αγωνιστές-τριες που εξασφαλίζουν κάθε δύο μήνες την έκδοσή του αποκλειστικά με την συνδρομή και την ενίσχυσή τους.
Αυτή η σύνδεση, ότι ο «Σοσιαλισμός από τα Κάτω» είναι ένα εργαλείο για τον κάθε αγωνιστή/τρια που θέλει να εμβαθύνει πολιτικά και ιδεολογικά αφορά όχι μόνο στην διακίνηση αλλά και στην ύλη του περιοδικού. Ξεφυλλίζοντας τα τεύχη του στο πέρασμα αυτών των 30 χρόνων (ηλεκτρονικά στο σάιτ του περιοδικού https://www.socialismfrombelow.gr/ και σε έντυπη μορφή στο Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο) θα βρει κανείς δίπλα σε εκτενή άρθρα και αφιερώματα σε κάθε μεγάλη απεργία, κατάληψη και αγώνα του μαζικού κινήματος, άρθρα για το πως απαντάμε στον εθνικισμό, τον ρατσισμό, τον σεξισμό, την ισλαμοφοβία, την φασιστική απειλή.
Δίπλα στις επίκαιρες αναλύσεις πάνω στη συγκυρία του καπιταλισμού και τα καθήκοντα που έβαζε αυτή την κάθε δεδομένη στιγμή, θα βρει εκτενή αφιερώματα μέσα από την ιστορία του εργατικού κινήματος και την ιστορία γενικότερα, ικανά να δώσουν απαντήσεις στο σήμερα. Δίπλα στις εκατοντάδες βιβλιοπαρουσιάσεις και τα άρθρα με στόχο να ανοίξει η συζήτηση πάνω σε ποικίλα θεωρητικά ζητήματα θα βρει μια σειρά από άρθρα που κάθε φορά άνοιγαν το διάλογο για την στάση που πρέπει να κρατήσει η Αριστερά πάνω στα κρίσιμα ζητήματα. Και όλα τα παραπάνω, όχι μέσα από μια «ουδέτερη» σκοπιά, αλλά μέσα από την σκοπιά της επαναστατικής παράδοσης του Μαρξ, του Λένιν, του Τρότσκι, της Ρόζας Λούξεμπουργκ, του Γκράμσι αλλά και με ένα διακηρυγμένο στόχο: την ανάγκη του χτισίματος ενός επαναστατικού κόμματος της εργατικής τάξης.
Ίσως περισσότερο από κάθε άλλο μέτωπο, η σημασία αυτής της παράδοσης αποκτά στην Ελλάδα ιδιαίτερη αξία στο μέτωπο ενάντια στον πόλεμο, τον ιμπεριαλισμό και τον εθνικισμό. Όταν ξεκινούσε η έκδοση του Σοσιαλισμού από τα Κάτω βρισκόμασταν μόλις στο ξεκίνημα ενός νέου γύρου παγκοσμίων ανταγωνισμών με τον πόλεμο στην Βοσνία το 1996. Ακολούθησε ο πόλεμος στον Κόσοβο και την Σερβία το 1999, δύο επεμβάσεις της Ρωσίας στην Τσετσενία, η δυτική επέμβαση και κατοχή στο Αφγανιστάν το 2001, η νατοϊκή επέμβαση και κατοχή στο Ιράκ το 2003 και στη συνέχεια οι εμφύλιοι πόλεμοι στην Συρία και στη Λιβύη, οι ρωσικές επεμβάσεις στη Γεωργία και στην Ουκρανία.
(Aπό αριστερά προς τα δεξιά) Μάης-Ιούνης 2013, Νοέμβρης-Δεκέμβρης 2020, Μάης-Ιούνης 2022
Κίνημα
Η εκτίμηση που από την πρώτη στιγμή έκφρασε η ΟΣΕ και στη συνέχεια το ΣΕΚ μέσα από τις στήλες του Σοσιαλισμού από τα Κάτω ήταν ότι οι κάθε είδους αναλύσεις «περί τέλους της Ιστορίας» όχι μόνο δεν έχουν αντίκρισμα αλλά βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα μακρόσυρτη κρίση του καπιταλισμού που εγκυμονεί άμεσα νέους ιμπεριαλιστικούς πολέμους ανάμεσα στις υπερδυνάμεις, ΗΠΑ, ΕΕ, Κίνα, Ρωσία συμπαρασύροντας και άλλες μεγαλύτερες και μικρότερες περιφερειακές δυνάμεις. Όλο αυτό το διάστημα ο «Σοσιαλισμός από τα Κάτω» πρωτοστάτησε στο να αναλύσει την πορεία που έπαιρναν αυτοί οι ανταγωνισμοί και ταυτόχρονα πρόβαλλε μέσα από ζωντανές συνεντεύξεις, ανταποκρίσεις και ρεπορτάζ κάθε αντιπολεμικό κίνημα που ξέσπασε στην Ελλάδα και διεθνώς.
Η τελευταία κορύφωση με τον πόλεμο ΝΑΤΟ-Ρωσίας στην Ουκρανία έχει κάνει πλέον κοινό τόπο για τον περισσότερο κόσμο ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ταυτόχρονα θερμό και ψυχρό πόλεμο που απειλεί ξανά όλο τον πλανήτη. Η τοποθέτηση «ούτε με το ΝΑΤΟ ούτε με την Ρωσία» που είναι κυρίαρχη σήμερα μέσα στον κόσμο της Αριστεράς στην Ελλάδα, έχει την σφραγίδα της Διεθνιστικής Σοσιαλιστικής Τάσης και της συστηματικής παρέμβασης του περιοδικού σε αυτήν την κατεύθυνση, δεκαετίες τώρα.
Λιγότερο «κοινός τόπος», τουλάχιστον όσον αφορά στις ηγεσίες των κομμάτων της ρεφορμιστικής αριστεράς, είναι η συνεπής διεθνιστική στάση, που έχει εκφραστεί μέσα από τις στήλες του περιοδικού σε κάθε πολεμοκάπηλη και εθνικιστική εξόρμηση που έχει επιχειρήσει ο ελληνικός καπιταλισμός από τις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Πίσω στο 1992, η μάχη ενάντια στον εθνικισμό δεν ήταν απλά ιδεολογική. Η έκδοση του βιβλίου της ΟΣΕ για το Μακεδονικό (που υποστήριζε ότι οι κάτοικοι της διπλανής χώρας έχουν δικαίωμα στην αυτοδιάθεση και μπορούν να αποφασίζουν οι ίδιοι για το όνομά της καθώς και το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού κάθε πολίτη του ελληνικού κράτους) απαντήθηκε με επιχείρηση λογοκρισίας, φίμωσης και τρομοκράτησης εκ μέρους της άρχουσας τάξης. Πέρα από τα δικαστήρια και τους δρόμους, αυτή η επιχείρηση απαντήθηκε με το άνοιγμα του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου που έκανε τα εγκαίνιά του την 1η Ιούνη του 1992 στην οδό Ζήνωνος και την έκδοση του Σοσιαλισμού από τα Κάτω.
Ολόκληρη η δεκαετία του ’90 σημαδεύτηκε από ένα οικονομικό, πολιτικό και στρατιωτικό άπλωμα του ελληνικού καπιταλισμού στα Βαλκάνια, τις πρώην χώρες της ΕΣΣΔ και την Μέση Ανατολή που τελικά οδήγησε σε νέες τριβές με τον βασικό ανταγωνιστή του στην περιοχή, τον τουρκικό καπιταλισμό, με κορύφωση τον παρά λίγο πόλεμο στα Ίμια το 1996.
Ο κύκλος «διαλόγου» και «ειρηνικής επίλυσης» για τα ελληνοτουρκικά και την Κύπρο με το Σχέδιο Ανάν την δεκαετία του 2000 δεν κατάφερε να λύσει κανένα απολύτως πρόβλημα γιατί δεν έγινε από τα κάτω ανάμεσα στους λαούς, αλλά από τα πάνω, ανάμεσα στις άρχουσες τάξεις της Ελλάδας, της Τουρκίας, της Κύπρου και βέβαια των «διεθνών διαμεσολαβητών» που έβλεπαν τον «διάλογο» όχι σαν μια ευκαιρία για ειρήνη αλλά σαν μια ευκαιρία να επιβάλλουν τις δικές τους θέσεις και οικονομικά συμφέροντα.
Η προηγούμενη δεκαετία σήμανε την εκτίναξη του ελληνοτουρκικού ανταγωνισμού στα ύψη με παλιά και νέα διακυβεύματα όπως οι ΑΟΖ, να απλώνονται σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο και κάθε κίνηση «εξομάλυνσης» των σχέσεων -με πιο πρόσφατη την παρέμβαση των ΗΠΑ προκειμένου να συσπειρώσει τους συμμάχους της με στόχο την Ουκρανία- να καταλήγει σε ακόμα μεγαλύτερο σκυλοκαυγά για το ποιος είναι το μαντρόσκυλο των ΗΠΑ στην περιοχή. Η μόνη απάντηση για να σταματήσει αυτή η συνεχής απειλή του πολέμου είναι ξανά από τα κάτω, η εργατική τάξη σε Ελλάδα, Κύπρο και Τουρκία να πει στην ίδια μας τη χώρα είναι ο εχθρός, ανατρέποντας τις αστικές τάξεις και όλα τα αντεργατικά και πολεμοκάπηλα, σχέδιά τους.
«Απέναντι στα αφιερώματα που θυμίζουν τους αστούς στρατηλάτες και τους προβάλλουν σαν πηγές έμπνευσης για την χάραξη “εθνικής στρατηγικής”, οι εργάτες έχουν να ανατρέξουν στη δική τους παράδοση, την παράδοση του Ρακόφσκι και του Πουλιόπουλου, την παράδοση του διεθνισμού και της αντιπολεμικής πάλης του 1912-22» έγραφε ο Πάνος Γκαργκάνας στο επετειακό άρθρο με τίτλο «1912-22, Βαλκανικοί Πόλεμοι και Μικρασιατική καταστροφή», στο πρώτο τεύχος του περιοδικού». Τριάντα χρόνια μετά, ο Σοσιαλισμός από τα Κάτω αποτελεί ο ίδιος, ζωντανό και αναπόσπαστο κομμάτι κάθε αναδρομής σε αυτήν την παράδοση.