Συνεντεύξεις
Ίστβαν Μέτσαρος: O θεωρητικός της Αλλοτρίωσης

Το Σάββατο 30 Σεπτέμβρη έφυγε από τη ζωή ο Ίστβαν Μέτσαρος, ένας από τους σπουδαιότερους μαρξιστές της σύγχρονης εποχής. Το βιβλίο του “Η θεωρία του Μαρξ για την Αλλοτρίωση” που εκδόθηκε στα αγγλικά το 1961 έπαιξε μεγάλο ρόλο στην άνθιση του Μαρξισμού στα χρόνια των εξεγέρσεων και των κινημάτων του Μάη 1968. Δημοσιεύουμε εδώ ένα μέρος από τη συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στην Τζούντιθ Ορ και στον Πάτρικ Γουόρντ στο περιοδικό Socialist Review to 2009 (http://socialistreview.org.uk/332/interview-structural-crisis-system)

Ήσασταν μαθητής του Γκέοργκ Λούκατς, ενός μαρξιστή που έφτανε πίσω μέχρι τη Ρώσικη επανάσταση.

Δούλεψα με τον Λούκατς επί εφτά χρόνια πριν εγκαταλείψω την Ουγγαρία το 1956 και παραμείναμε στενοί φίλοι μέχρι το θάνατό του το 1971. Πάντα συμφωνούσαμε, γι' αυτό ήθελα να μελετήσω δίπλα του. Οι εξελίξεις ήταν τέτοιες ώστε όταν έφτασα να δουλέψω μαζί του είχε γίνει στόχος πολύ έντονων και δημόσιων επιθέσεων. Δεν μπορούσα να το ανεχτώ αυτό και τον υπερασπίστηκα, πράγμα που σήμαινε όλων των ειδών περιπλοκές για μένα. Τη στιγμή που έφευγα από την Ουγγαρία είχα οριστεί από το πανεπιστήμιο ως διάδοχός του στη διδασκαλία Αισθητικής. Ο λόγος που έφυγα ήταν ακριβώς επειδή πίστευα ότι αυτά που συνέβαιναν αποτελούσαν μια σειρά από θεμελιώδη προβλήματα που το σύστημα δεν μπορούσε να επιλύσει.

Προσπάθησα να διατυπώσω και να εξετάσω αυτά τα προβλήματα στα βιβλία μου από τότε, ιδιαίτερα στο “Η θεωρία του Μαρξ για την Αλλοτρίωση” και στο “Πέρα από το Κεφάλαιο”. Ο Λούκατς συνήθιζε να λέει, πολύ σωστά, ότι χωρίς στρατηγική δεν μπορείς να έχεις τακτική. Χωρίς μια στρατηγική εποπτεία αυτών των προβλημάτων δεν μπορείς να βρεις τις καθημερινές λύσεις. Προσπάθησα λοιπόν να αναλύσω αυτά τα προβλήματα συστηματικά, γιατί δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν στο επίπεδο ενός άρθρου που αναφέρεται μόνο σε αυτά που συμβαίνουν σήμερα- παρόλο που υπάρχει μεγάλος πειρασμός να το κάνεις αυτό. Χρειάζεται, αντίθετα, να το κάνεις στα πλαίσια μιας ιστορικής οπτικής. Έχω δημοσιεύσει κείμενά μου συνεχώς από τότε που εμφανίστηκε το πρώτο αρκετά σημαντικό δοκίμιό μου το 1950 σε ένα λογοτεχνικό περιοδικό στην Ουγγαρία και εργάζομαι όσο σκληρά μπορώ από τότε. Με οποιοδήποτε τρόπο μπορούμε, προσφέρουμε τη συμβολή μας προς την αλλαγή. Αυτό είναι που προσπάθησα να κάνω σε όλη μου τη ζωή.

Ποιες πιστεύετε ότι είναι οι δυνατότητες για αλλαγή σήμερα;

Οι σοσιαλιστές είναι οι τελευταίοι που θα θεωρούσαν ελαχιστοποιημένες τις δυσκολίες της λύσης. Οι απολογητές του κεφάλαιου, είτε είναι νεο-κεϊνσιανοί είτε άλλοι, μπορούν να εμφανίζουν πολλών ειδών απλοϊκές λύσεις. Δεν νομίζω ότι μπορούμε να εξετάζουμε τη σημερινή κρίση απλά με τον ίδιο τρόπο όπως στο παρελθόν. Η τωρινή κρίση είναι βαθιά. Ο αναπληρωτής διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας έχει παραδεχθεί ότι αυτή είναι η μεγαλύτερη οικονομική κρίση στην ανθρώπινη ιστορία. Εγώ θα πρόσθετα μόνο ότι είναι η μεγαλύτερη κρίση από κάθε άποψη. Οι οικονομικές κρίσεις δεν μπορούν να διαχωριστούν από το υπόλοιπο σύστημα.

Οι απάτες και η κυριαρχία του κεφάλαιου και η εκμετάλλευση της εργατικής τάξης δεν μπορεί να συνεχίζεται για πάντα. Οι παραγωγοί δεν είναι δυνατόν να βρίσκονται διαρκώς και για πάντα κάτω από έλεγχο. Ο Μαρξ υποστήριζε ότι οι καπιταλιστές είναι απλά η προσωποποίηση του καφάλαιου. Δεν είναι ελεύθεροι παίκτες, εκτελούν τις επιταγές αυτού του συστήματος. Το πρόβλημα της ανθρωπότητας, λοιπόν, δεν είναι απλά να παραμερίσει μια ομάδα καπιταλιστών. Το να τοποθετήσεις απλά έναν τύπο προσωποποίησης του κεφάλαιου στη θέση ενός άλλου τύπου θα οδηγούσε στην ίδια καταστροφή και αργά ή γρήγορα θα καταλήγαμε στη παλινόρθωση του καπιταλισμού.

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινωνία δεν ανέκυψαν απλά μέσα στα τελευταία χρόνια. Αργά ή γρήγορα θα πρέπει να επιλυθούν και όχι, όπως μπορεί να φαντάζονται κάποιοι οικονομολόγοι κάτοχοι του βραβείου Νόμπελ, μέσα στα πλαίσια του συστήματος. Η μόνη δυνατή λύση είναι να θεμελιώσουμε την κοινωνική αναπαραγωγή πάνω σε μια βάση όπου οι παραγωγοί θα έχουν τον έλεγχο. Αυτή ήταν πάντα η ιδέα του σοσιαλισμού.

Έχουμε φτάσει στα ιστορικά όρια της δυνατότητας του κεφάλαιου να ελέγχει την κοινωνία. Δεν εννοώ μόνο τις τράπεζες και τους πάροχους στεγαστικών δανείων, παρόλο που δεν μπορούν να ελέγξουν ούτε αυτά, αλλά και όλα τα υπόλοιπα. Όταν τα πράγματα πάνε στραβά, κανένας δεν παίρνει την ευθύνη. Κατά καιρούς οι πολιτικοί λένε “αναλαμβάνω την ευθύνη” και τι γίνεται; Δοξάζονται. Η μόνη εφικτή εναλλακτική λύση είναι η εργατική τάξη που είναι ο παραγωγός όλων των απαραίτητων για τη ζωή. Γιατί να μην έχει τον έλεγχο αυτών που παράγει; Πάντα τονίζω σε κάθε βιβλίο ότι το να λές όχι είναι σχετικά εύκολο, αλλά χρειάζεται να βρούμε τη θετική διάσταση.