Οι τράπεζες ήταν ένας από τους κύριους πρωταγωνιστές της κρίσης που χτύπησε πριν από δέκα περίπου χρόνια την παγκόσμια οικονομία. Η ίδια η κρίση πυροδοτήθηκε από την χρεωκοπία της Λήμαν Μπράδερς τον Σεπτέμβρη του 2008. Οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες ξόδεψαν πάνω από 14 τρισεκατομμύρια δολάρια (τα οποία πληρώνουν ακόμα με ιδρώτα και αίμα οι εργαζόμενοι και οι φτωχοί) για να σταθεροποιήσουν ξανά το οικονομικό σύστημα. Το μεγαλύτερο μέρος από αυτό το γιγαντιαίο ποσό πήγε στις τράπεζες.
Οι τράπεζες ήταν ένας από τους κύριους πρωταγωνιστές και της ελληνικής κρίσης. Στην Ελλάδα δεν είχαμε κάποια δική μας Λήμαν Μπράδερς (αν και πολλές τράπεζες εξαφανίστηκαν από τον χάρτη μέσα στα επόμενα χρόνια) για έναν και μοναδικό λόγο: το κράτος έσπευσε αμέσως, από το φθινόπωρο του 2008 κιόλας, να τις σώσει. Μέσα στα επόμενα χρόνια δεκάδες δισεκατομμύρια, ένα μεγάλο κομμάτι από τα χρήματα των μνημονίων, πήγαν στις τράπεζες για την “εξυγίανσή” τους.
Οι τράπεζες όμως δεν εξυγιάνθηκαν. Και οι τέσσερις μεγάλες “συστημικές” τράπεζες είναι σήμερα απλά ζόμπι. Από τα 135 δισεκατομμύρια που είναι κατατεθειμένα σε αυτές τα 88 δισεκατομμύρια (περίπου) είναι επενδυμένα σε “κόκκινα δάνεια”. Με άλλα λόγια έχουν γίνει καπνός. Ακόμα και η Καθημερινή αναγκάστηκε την περασμένη εβδομάδα να παραδεχτεί ότι η συμβολή των τραπεζών στην εθνική οικονομία είναι αρνητική: ρουφάνε πλούτο από την κοινωνία, δεν προάγουν τον πλούτο.
Ποιος φταίει; Οι οικονομικές στήλες των “σοβαρών” εφημερίδων δεν έχουν καμιά δυσκολία να κατονομάσουν τον ένοχο: φταίει η κυβέρνηση του Τσίπρα -και ιδιαίτερα η πρώτη “καταστροφική” περίοδος του Βαρουφάκη. Η μεγάλη “έξοδος” των καταθέσεων, γράφουν, άρχισε τον Δεκέμβρη του 2014, όταν διαφαινόταν στον ορίζοντα η πτώση του Σαμαρά. Εντάθηκε τους πρώτους μήνες του 2015 με τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές. Και κορυφώθηκε το καλοκαίρι με το δημοψήφισμα -που επέβαλλε τελικά τα κάπιταλ κοντρόλς.
Αυτή η επίθεση, όμως, είναι άδικη: οι τραπεζίτες δεν μπορούν να έχουν κανένα απολύτως παράπονο από την κυβέρνηση του Τσίπρα. Με την πρώτη και τη δεύτερη ανακεφαλαιοποίηση (2012, 2014) οι τράπεζες είχαν γλυτώσει μεν από την άμεση χρεωκοπία, η πλειοψηφία των μετοχών τους όμως είχε περάσει μέσω του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας στο δημόσιο. Με την τρίτη ανακεφαλαιοποίηση του 2015 η κυβέρνηση του Τσίπρα τις παρέδωσε (αφού τους έκανε πρώτα ένα ακόμα δώρο πέντε δισεκατομμυρίων) ξανά στους ιδιώτες. Περιττό να το πει κανείς, το πρώτο πράγμα που έκαναν τα Golden Boys μόλις πήραν ξανά στα χέρια τους το τιμόνι των τραπεζών ήταν να αρχίσουν να ψάχνουν τρόπους για να ξεζουμίσουν ακόμα περισσότερο την οικονομία. Το αποτέλεσμα το βλέπουμε αυτές τις μέρες ανάγλυφα, με την κατάρρευση της αξίας των μετοχών τους στο χρηματιστήριο.
Κόκκινα δάνεια, χρυσές καταθέσεις
Το μεγάλο πρόβλημα των τραπεζών είναι τα “κόκκινα δάνεια”, μας λένε οι οικονομολόγοι. Λένε ψέματα. Το μεγάλο πρόβλημα είναι η ιδιωτικοποίηση. Το μεγάλο πρόβλημα είναι οι τραπεζίτες – κερδοσκόποι. Το μεγάλο πρόβλημα είναι οι διοικήσεις των τραπεζών που συνεχίζουν, μετά από όλα όσα έχουν μεσολαβήσει, να ενδιαφέρονται με προκλητικό τρόπο μόνο για τον εαυτό τους και τους φίλους τους.
Τα “κόκκινα δάνεια” είναι η άλλη όψη των “πράσινων καταθέσεων”. Ή των χρυσών καταθέσεων θα έπρεπε να πούμε καλύτερα. Τα μνημόνια έχουν καταστρέψει τις δουλειές εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Έχουν ρίξει τους μισθούς και τις συντάξεις στα τάρταρα. Έχουν βυθίσει μέσα από τον ΕΝΦΙΑ στα χρέη εκατοντάδες χιλιάδες οικογένειες που είχαν την ατυχία να έχουν αγοράσει ένα διαμερισματάκι (συχνά με στεγαστικό δάνειο). Με τις φορολογικές μεταρρυθμίσεις και τη μείωση του αφορολόγητου ακόμα και οι πάμφτωχοι -αυτοί που έχουν εισόδημα 600 ή 700 Ευρώ το μήνα- θα πληρώνουν τώρα φόρο εισοδήματος. Μόνο μια μικρή μειοψηφία δεν πλήρωσε τίποτα. Και δεν πληρώνει τίποτα: οι μεγαλοκαταθέτες.
Τα 135 δις που είναι σήμερα κατατεθειμένα στις ελληνικές τράπεζες μοιάζουν πολλά -ειδικά αν συγκριθούν με το ΑΕΠ που έχει πέσει πλέον μετά από δέκα χρόνια κρίσης κοντά στα 180 δις. Αλλά από αυτά τα 135 δις ελάχιστα μόνο ανήκουν στα “λαϊκά στρώματα” -στην εργατική τάξη, τους αγρότες, τη νεολαία κλπ. Το 80% των τραπεζικών λογαριασμών έχουν λιγότερα από 2 χιλιάδες ευρώ, σύμφωνα με τα στοιχεία της περασμένης χρονιάς. Το 90% λιγότερα από 10 χιλιάδες ευρώ. Το 99,5% κάτω από 100 χιλιάδες. Ακόμα και με έναν απλοϊκό υπολογισμό μπορεί να διαπιστώσει κανείς ότι το 90% των καταθετών κατέχει μετά βίας το 10% των καταθέσεων. Τα μισά περίπου από αυτά τα 135 δις βρίσκονται στα χέρια του πλουσιότερου 0,5% του πληθυσμού.
Αλλά και τα ίδια τα “κόκκινα δάνεια” δεν είναι καθόλου ομοιόμορφα κατανεμημένα. “Τα επιχειρηματικά δάνεια...ανέρχονται σε 135 δις”, έγραφε πριν από μερικούς μήνες η Ναυτεμπορική (στοιχεία του 2017). “Από τα δάνεια αυτά το 43,6% είναι δάνεια που δεν εξυπηρετούνται”. Από τα 88 δις των “κόκκινων δανείων” μόνο τα 12 δις αφορούν δάνεια πρώτης κατοικίας. Σαράντα περίπου δις προέρχονται από τις μεγάλες επιχειρήσεις. Είκοσι δις από τις “μικρομεσαίες”. Εννιά δις από τις χρεοκοπημένες “κακές” τράπεζες (Πρώτον, Μαρφίν κλπ).
Οι “χρυσές καταθέσεις” είναι περίπου ίσες με τα “κόκκινα επιχειρηματικά δάνεια”. Σύμπτωση; Ίσως. Αλλά αποκαλυπτική σύμπτωση, παρόλα αυτά: Τα Folli-Follie των Κουτσολιούτσων, για παράδειγμα, έχουν βάλει ένα “φέσι” εκατοντάδων εκατομμυρίων στις τράπεζες και τους ομολογιούχους. Τι έχουν γίνει αυτά τα λεφτά; Ανάμεσα στα άλλα, βίλες, διαμερίσματα, ιδιωτικά αεροπλάνα και κότερα για την οικογένεια -τα οποία χάρη σε πλασματικές προσημειώσεις για πλασματικά δάνεια από πλασματικές τράπεζες του ομίλου είναι προστατευμένα από κατασχέσεις. Το κόλπο είναι παλιό: ένα μεγάλο κομμάτι από αυτά τα επιχειρηματικά δάνεια που έχουν τώρα κοκκινίσει βρίσκεται σε λογαριασμούς στην Ελβετία. Ένα άλλο σε χρυσούς λογαριασμούς εδώ στην Ελλάδα.
Κερδοσκόποι
Αυτοί οι κερδοσκόποι θα έπρεπε να πληρώσουν. Οι χρυσοί καταθέτες, όμως, είναι “δικοί τους” άνθρωποι για τους τραπεζίτες: συνδέονται αναμεταξύ τους με δεκάδες δεσμούς, με κοινές επενδύσεις. Διασκεδάζουν στα ίδια “πάρτι της χρονιάς” (όπως ονομαζόταν από τις “κοινωνικές” στήλες το πάρτι των γενεθλίων της κυρίας Κουτσολιούτσου στις Σπέτσες). Γι' αυτό, βρίσκονται στο απυρόβλητο ενώ η άρχουσα τάξη προσπαθεί να στρέψει την προσοχή μας αλλού: η μοναδική λύση είναι η επιτάχυνση των πλειστηριασμών, γράφουν οι οικονομικές εφημερίδες, η κατάργηση της προστασίας της πρώτης κατοικίας που διαστρεβλώνει την αγορά, η αναθεώρηση του “σοσιαλιστικού” νόμου Κατσέλη για την προστασία των υπερχρεωμένων νοικοκυριών. 29 “μεγάλοι” οικονομολόγοι το επιβεβαιώνουν...
Είναι γελοίο να πιστεύει κανείς ότι οι κερδοσκόποι, τα γκόλντεν μπόις και τα κάθε λογής λαμόγια της “καλής κοινωνίας” θα σώσουν το τραπεζικό σύστημα από την χρεωκοπία του. Ούτε μπορούν, ούτε θέλουν. Το μόνο που θέλουν είναι να συνεχίσουν να παίζουν τα βρώμικα κόλπα που μας έφτασαν ως εδώ.
Οι τράπεζες-ζόμπι είναι απειλή όχι μόνο για την οικονομία αλλά και για ολόκληρη την κοινωνία.
Υπάρχουν δυο απλά βήματα για να σταματήσουμε αυτή την απειλή: πρώτον η αντιστροφή της ιδιωτικοποίησης. Το δημόσιο έχει ξοδέψει πάνω από 45 δις (τα οποία καλείται να πληρώνει η εργατική τάξη μαζί με τα άλλα σπασμένα των μνημονίων για τα επόμενα 40 χρόνια). Οι σημερινοί ιδιώτες ιδιοκτήτες έχουν βάλει όλα και όλα πέντε. Και τα έχουν πάρει κατά πάσα πιθανότητα ήδη πίσω μέσα από το χρηματιστήριο (κάποτε ίσως μάθουμε ποιοι προκάλεσαν το σημερινό κραχ ξεπουλώντας τις μετοχές τους στο χρηματιστήριο). Δεν τους χρωστάμε ούτε μια δεκάρα. Κρατικοποίηση χωρίς καμιά αποζημίωση.
Δεύτερον, εργατικός έλεγχος. Η εγκατάσταση εκπροσώπων του δημοσίου στην κορυφή των τραπεζών δεν αρκεί -αυτό το ξέρουμε πολύ καλά. Το κράτος δεν είναι δικό μας. Θέλουμε τα λεφτά των τραπεζών να χρηματοδοτούν εκείνες τις επενδύσεις που είναι χρήσιμες και σημαντικές για την κοινωνία -σχολεία, νοσοκομεία, συγκοινωνίες κλπ- και όχι να κυνηγάνε τις κερδοσκοπικές ευκαιρίες. Θέλουμε η εκκαθάριση των “κόκκινων δανείων” και των “χρυσών καταθέσεων” να γίνει με εργατικά κριτήρια. Μια κατάθεση 40 χιλιάδων ευρώ που προήλθαν από την πώληση του πατρικού σπιτιού για να αγοραστεί ένα τρακτέρ δεν είναι το ίδιο με 100 χιλιάδες κλεμμένες με κομπίνες του αφεντικού από τα ταμεία μιας επιχείρησης. Ένα δάνειο για την αγορά μιας βίλας στις Σπέτσες δεν είναι το ίδιο με ένα στεγαστικό δάνειο για μια οικογένεια στο Περιστέρι.
Όταν ο έλεγχος των τραπεζών είναι στα χέρια κερδοσκόπων, μια επιχείρηση που τους χρωστάει μετατρέπεται σε “περιουσιακά στοιχεία προς εκκαθάριση”. Αντίθετα, ο εργατικός έλεγχος στις τράπεζες είναι βήμα για να απλώσουμε τον εργατικό έλεγχο παντού και να βάλουμε τις επιχειρήσεις να λειτουργούν με κριτήριο τις ανάγκες και όχι το κέρδος. Να εξαφανίσουμε την κερδοσκοπία που σπαταλάει τον πλούτο που παράγουμε και να τον αξιοποιήσουμε για χάρη αυτών που τον παράγουν.