Η ήττα στο Αφγανιστάν έχει πυροδοτήσει μεγάλη συζήτηση στις ελίτ του Αμερικανικού κατεστημένου. Χαρακτηριστικά, ο ιστότοπος Project Syndicate φιλοξένησε την εβδομάδα που πέρασε τις απόψεις των οικονομολόγων Daron Acemoglou (ΜΙΤ) και Jeffry Sachs (Columbia) για το θέμα. Τα άρθρα είναι άξια μνείας και για τις πληροφορίες που περιέχουν αλλά και σαν ένδειξη πιθανών εξελίξεων στις πολιτικές του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού.

Αμφότεροι οι αρθρογράφοι παραδέχονται απερίφραστα ότι η εμπλοκή των Αμερικάνων στο Αφγανιστάν ήταν καταστροφή. Ο Acemoglou ξεκινά λέγοντας ότι: «η τραγωδία που εξελίσσεται στη διάρκεια αυτού του μήνα προαλειφόταν τα τελευταία 20 χρόνια», ενώ ο Sachs υπερθεματίζει λέγοντας ότι «για δεκαετίες το αμερικανικό πολιτικό κατεστημένο έχει παρέμβει σε χώρες τους κατοίκους των οποίων περιφρονεί». Η προσέγγιση και των δύο εκθέτει το πολιτικό σύστημα και τα μέσα ενημέρωσης στην Αμερική που προσπαθούν να αποδώσουν την επικράτηση των Ταλιμπάν στο διεφθαρμένο Αφγανικό κράτος του Καρζάι και του Γκάνι.

Η χρέωση της αποτυχίας στους ίδιους του Αφγανούς έχει να κάνει και με ευθύνες που μπορεί να αποδοθούν στο πολιτικό προσωπικό των ΗΠΑ το επόμενο διάστημα. Κρατηθείτε, σύμφωνα με τον Acemoglou, οι Αμερικανοί ξόδεψαν 2 τρις δολάρια, ή 12,5% του μέσου ΑΕΠ των ΗΠΑ 2001-2020, και είχαν 100.000 νεκρούς το ίδιο διάστημα. Η εικόνα γίνεται χειρότερη από τις λεπτομέρειες που δίνει ο Sachs για την κατανομή των κονδυλίων. Σύμφωνα με τον τελευταίο το ένα από τα δύο τρις δαπανήθηκε για τη συντήρηση των στρατιωτών και τις πολεμικές δαπάνες. Το υπόλοιπο ένα τρις δαπανήθηκε κατά 86% (816 δις) σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις (κυρίως για τους Αμερικανούς στρατιώτες), 83 δις δαπανήθηκαν για τις Αφγανικές δυνάμεις ασφαλείας, 10 δις για την αντιμετώπιση του εμπορίου ναρκωτικών και 15 δις για «υπηρεσίες» που επιχειρούσαν στο Αφγανιστάν (κοινώς για κατασκοπεία). Για οποιαδήποτε έργα υποδομής ή κοινωνικές και ανθρωπιστικές δαπάνες περισσεύουν κάπου 25 δις που πολύ αμφιβάλω αν έφτασαν ποτέ στους Αφγανούς. Κοντολογίς, η μίζα και η διαπλοκή πήγε σύννεφο, αλλά κυρίως για τους ίδιους τους Αμερικάνους και όχι τα ντόπια ενεργούμενά τους. Αυτό κάποιοι στις ΗΠΑ μπορεί να μην το αφήσουν έτσι.

Αποτυχία

Το σκεπτικό των Αμερικανικών δυνάμεων κατοχής τόσο στο Ιράκ όσο και στο Αφγανιστάν ήταν η άνωθεν επιβολή. Δεν προχώρησαν σε κανένα συμβιβασμό η συνεργασία με οποιοδήποτε τμήμα εγχώριων δυνάμεων κοινωνικών ή πολιτικών. Το σύνολο των κρατικών θεσμών που επιχείρησαν να επιβάλλουν στελεχώθηκε είτε από ντόπια ενεργούμενα (κοινώς χαφιέδες) είτε από Αμερικανούς που τοποθετήθηκαν απ’ ευθείας σε θέσεις «κλειδιά». Η λογική ήταν η επιβολή άνωθεν ενός κράτους με ισχυρούς θεσμούς. Αυτοί σύμφωνα με το Φουκουγιάμα (2005) είναι «ισχυρή» αστυνομία, «αδιάβλητη» δικαιοσύνη, «ισχυρές δημόσιες υπηρεσίες» κλπ. Με δύο λόγια στο Αφγανιστάν επιβλήθηκε ένα μνημόνιο διαρκείας από μανδαρίνους και εγχώρια ενεργούμενα. Το αποτέλεσμά του ήταν η διάλυση των όποιων υποδομών είχε η χώρα και η παραπέρα καταρράκωση του λαού. Στη χώρα το προσδόκιμο ζωής είναι στα 63 χρόνια, η παιδική θνησιμότητα στο 38% και πολλές μητέρες χάνουν τη ζωή τους κατά την κύηση ή τον τοκετό.

Η πολιτική της άνωθεν επιβολής βασίσθηκε στην υπόθεση του Hadington: Εάν μπορείς να ασκήσεις πλήρη στρατιωτικό έλεγχο σε μια περιοχή και να υποτάξεις όλα τα άλλα κέντρα εξουσίας τότε μπορείς να επιβάλλεις τη θέλησή σου. Είναι μια υπόθεση που εδώ και αρκετά χρόνια αποδείχθηκε λανθασμένη. Σε ένα άρθρο γραμμένο το 2011 με το χαρακτηριστικό τίτλο «Μπορούν να Εξαγορασθούν οι καρδιές και τα Μυαλά;» τρεις ιδιαίτερα συντηρητικοί οικονομολόγοι (Berman, Shapiro, Felter)  καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η τακτική της «αγριάδας» που επέλεξαν οι ιμπεριαλιστές στο Ιράκ και Αφγανιστάν δεν δουλεύει και θα πρέπει να επανέλθουν οι πολιτικές «στήριξης σε εγχώριες δυνάμεις».

Νίκος Στραβελάκης, οικονομολόγος