Μεγάλο αγώνα ενάντια στα σχέδια για επανεκκίνηση της καταστροφικής εξόρυξης αντιμονίου δίνουν οι κάτοικοι της Χίου τους τελευταίους μήνες. Συλλογικότητες, φορείς, πολιτικές οργανώσεις και συνδικάτα της Χίου καλούν σε παγχιακό συλλαλητήριο την Τετάρτη 19/2 στις 12:00 στην πλατεία Βουνακίου, με αφορμή τη συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου.
Το αντιμόνιο είναι ένα ορυκτό με πληθώρα χρήσεων στην παραγωγή, ανάμεσα σε αυτές οι χρήσεις του στην πολεμική βιομηχανία, την αυτοκινητοβιομηχανία και τη βιομηχανία ηλεκτρονικών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιμοποιεί 100% εισαγόμενο αντιμόνιο και στον Κανονισμό 2024/1252 του Ευρωκοινοβουλίου που εκδόθηκε τον Απρίλη του 2024, το κατηγοριοποίησε στις “κρίσιμες πρώτες ύλες”. Σκοπός του κανονισμού είναι να θέσει το πλαίσιο ώστε να διευκολυνθούν επενδύσεις στην εξόρυξη του αντιμονίου.
Πράγματι, τον Ιούλιο του 2024 η υφυπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Αλεξάνδρα Σδούκου επισκέφθηκε τη Χίο μαζί με κλιμάκιο του ΥΠΕΝ για να επιθεωρήσει τα εγκαταλελειμμένα μεταλλεία της βόρειας περιοχής του νησιού και να συζητήσει για τις “προοπτικές” της εκμετάλλευσης του κοιτάσματος αντιμονίου. Όπως δήλωσε, το κοίτασμα “μπορεί να δώσει την ευκαιρία στο νησί να πρωταγωνιστήσει σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μέσω της αξιοποίησής του”. Μαζί της φυσικά ο γενικός διευθυντής του Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων, ο οποίος επίσης υποστήριξε το σχέδιο.
Το ΥΠΕΝ προκήρυξε διεθνή διαγωνισμό έρευνας και εξόρυξης αντιμονίου, η πρώτη φάση του οποίου προορίζεται να ολοκληρωθεί στις 10 Μάρτη με την υποβολή μη δεσμευτικών προσφορών, ενώ η δεύτερη φάση για την υποβολή δεσμευτικών προσφορών και την εκμίσθωση δικαιωμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης σχεδιάζεται για το δεύτερο τρίμηνο του 2025.
Φριχτή ιστορία
Το υπουργείο αγνοεί επιδεικτικά τις αντιδράσεις των κατοίκων όλους τους τελευταίους μήνες. Οι κάτοικοι που γνωρίζουν από πρώτο χέρι τη φριχτή ιστορία του αντιμονίου στο νησί, έχουν οργανώσει συγκεντρώσεις, συναυλίες, ανοιχτές συζητήσεις, παρεμβάσεις σε διαβουλεύσεις, συγκέντρωση χιλιάδων υπογραφών κ.α.
Το αντιμόνιο είναι τοξικό για τον ανθρώπινο οργανισμό και το περιβάλλον. Σύμφωνα με τον γιατρό Δ. Μπελέγρη: “H αύξηση των ανθρώπινων παρεμβάσεων (εξορύξεις, βιομηχανία, εκπομπές οχημάτων, κατακράτηση σε εδάφη), ως αποτέλεσμα της ζήτησης, έχουν οδηγήσει σε αύξηση του Αντιμονίου στο περιβάλλον. Τα απόβλητα από την εξόρυξή του μπορεί να γίνουν επικίνδυνα για τη Δημόσια Υγεία, όταν ενσωματωθούν στην τροφική αλυσίδα. Το αντιμόνιο είναι δυνητικά δηλητηριώδες και καρκινογόνο για τον άνθρωπο και μπορεί να προκαλέσει βλάβες στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και τα ζωτικά όργανα”. Ο Ν. Μπελαβίλας, καθηγητής ΕΜΠ, τονίζει επίσης σε άρθρο του στην ΕφΣυν τη σχέση του αντιμονίου με καρκινογόνους παράγοντες, η οποία έχει οδηγήσει σε αυστηρούς περιορισμούς στη χρήση και εξόρυξή του.
Η βόρεια Χίος είναι προστατευόμενη περιοχή Natura, με άγρια είδη χλωρίδας, πανίδας και ορνιθοπανίδας, κι επιπλέον διαθέτει ιαματικά νερά. Το Επιμελητείον Περιβάλλοντος και Πολιτισμού Χίου καταγγέλλει ότι το ΥΠΕΝ προσπαθεί να εξαιρέσει κάποιες κρίσιμες περιοχές της βόρειας Χίου από την ένταξή τους σε Ζώνες Προστασίας. Στη σχετική διαβούλευση στις 12/2 ο δήμαρχος Χίου Γιάννης Μαλαφής υποστήριξε την εξαίρεση αυτή: “δε λέμε να μην προστατευθεί το περιβάλλον αλλά εκεί που πρέπει, όχι να μπουν απαγορεύσεις σε όλη την περιοχή”. Όπως μάλιστα αναφέρει ο συγγραφέας Γιάννης Μακριδάκης, ο δήμαρχος είπε προκλητικά “για ένα κρινάκι και μια σαύρα δεν αφήνετε την περιοχή να αναπτυχθεί”, ενώ απείλησε ότι ο δήμος θα κινηθεί νομικά αν χρειαστεί.
Οι αντιδράσεις των κατοίκων και των φορέων της περιοχής όμως έχουν φέρει αποτέλεσμα. Λίγο μετά την διαβούλευση για τις περιοχές Natura, σε συνέντευξή του στην εφημερίδα “Πολίτης”, ο δήμαρχος Χίου έκανε στροφή, λέγοντας ότι ο διαγωνισμός για την εξόρυξη ξεκίνησε χωρίς να έχουν γνωμοδοτήσει οι θεσμικοί φορείς, όπως το Πολυτεχνείο και η Ιατρική Σχολή για να “γνωρίζουμε με ακρίβεια τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις”. Οι κάτοικοι της Χίου ωστόσο δεν χρειάζονται τις γνωμοδοτήσεις. Ήδη γνωρίζουν τις επιπτώσεις και δεν πείθονται για τα υποτιθέμενα οφέλη της επένδυσης. Δεν είναι διετεθειμένοι/ες να καταστρέψουν το νησί, την υγεία τους και τη φυσική ομορφιά του όρους της Αμανής για χάρη της πολεμικής βιομηχανίας και του ανταγωνισμού της ΕΕ με τους εξαγωγείς των ορυκτών. Η σκιά που σκεπάζει τον εγκαταλελειμμένο οικισμό των μεταλλωρύχων θυμίζει άλλωστε τι σημαίνει τα κέρδη τους πάνω από τις ζωές μας.
Ανάμεσα στους φορείς που έχουν πάρει θέση ενάντια στο σχέδιο εξόρυξης είναι ο Ιατρικός Σύλλογος Χίου, η ΝΕ του ΤΕΕ Χίου, ο ΔΣ Χίου, ο Παγχιακός Σύλλογος Ατόμων με Αναπηρία, η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών, όλες οι παρατάξεις της αντιπολίτευσης, η Λαϊκή Συνέλευση Βολισσού, η Πρωτοβουλία Κατοίκων Αμανής, ο Σύλλογος Δασκάλων και Νηπιαγωγών, το Σωματείο Συνταξιούχων Ναυτικών Βροντάδου, η ΝΤ Χίου της ΑΔΕΔΥ, η Κοινότητα Λαγκάδας, οι πρόεδροι των κοινοτήτων Χαλκειούς, Καμποχώρων και Ποταμιάς. Ψήφισμα στήριξης της κινητοποίησης έχει βγάλει και ο Σύλλογος Δασκάλων και Νηπιαγωγών Σάμου, ενώ 3.000 κάτοικοι του νησιού έχουν υπογράψει τη σχετική καμπάνια.
Πλάκα στον Κέραμο που θυμίζει την απληστία των κερδοσκόπων
Έγκλημα με σκοτεινό παρελθόν
Η εξόρυξη αντιμονίου στη Χίο έχει μια μακριά και σκοτεινή ιστορία. Τα κοιτάσματα εντοπίστηκαν στη βόρεια Χίο στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και η εξόρυξή του ξεκίνησε με σκοπό την εξαγωγή του στην Ευρώπη. Στα τέλη του αιώνα ιδρύεται η SocieteéAnonyme des Mines de Keramos, η οποία φέρνει εξοπλισμό και μηχανήματα, στήνει υποδομές και απασχολεί πάνω από 300 εργάτες. Η έπαυλη του διευθυντή βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα, ενώ κυρίως μετανάστες εργάτες (από γύρω νησιά αλλά και από Μαυροβούνιο, Αρμενία και Ιταλία) έχουν τις μικρές κατοικίες τους κοντά στα μεταλλεία του Κεράμου. Εκτός από την εξόρυξη, γινόταν χειροδιαλλογή και σε αυτή δούλευαν ηλικιωμένοι, γυναίκες και παιδιά.
Η δραστηριότητα της εταιρίας διακόπηκε το 1908 και η εξόρυξη σταμάτησε μέχρι το 1948 που άρχισε το νέο “Ελ Ντοράντο” -μια διεθνής μεταλλευτική κούρσα για διάφορα ορυκτά και την κερδοσκοπία που τη συνόδεψε. Αυτή τη φορά την εξόρυξη εκμεταλλεύεται η “Ελληνικαί Μεταλλευτικαί Επιχειρήσεις” του ομίλου Μποδοσάκη-Αθανασιάδη. Τα μεταλλεία έχουν νέο εξοπλισμό, ανανεωμένες εγκαταστάσεις και κυρίως νέο αγοραστή του ορυκτού, την αμερικάνικη πολεμική βιομηχανία. Οι εργάτες ζούσαν σε δυο κοντινούς οικισμούς, τον Κέραμο και τον Λαρδάτο.
Επικίνδυνες συνθήκες
Οι συνθήκες εργασίας ήταν επικίνδυνες: πέρα από την τοξικότητα του ίδιου του αντιμονίου, ο νέος εξοπλισμός είχε σαν αποτέλεσμα την εντατικοποίηση της δουλειάς και την έκθεση των μεταλλωρύχων σε μεγάλες ποσότητες σκόνης για πάρα πολλές ώρες τη μέρα. Οι λεγόμενες “επαγγελματικές νόσοι” περιλάμβαναν μεταξύ άλλων και την πνευμονοκονίαση. Δεν δίνονταν στους εργάτες μέσα προστασίας, ούτε οδηγίες, ενώ τα εργατικά ατυχήματα ήταν συχνά.
Τα μεταλλεία δούλεψαν 4 χρόνια και σταμάτησαν λόγω πτώσης της κερδοφορίας, αφού όμως είχαν εξάγει 14 χιλιάδες τόνους που είχαν μοσχοπουλήσει. Ο άμεσος απολογισμός αυτής της περιόδου ήταν 24 νεκροί, των οποίων οι οικογένειες δεν αποζημιώθηκαν -ο όμιλος έκανε πως δεν ήξερε τα αίτια του θανάτου τους. Αργότερα, μετά από έγγραφη καταγγελία, εξετάστηκαν άλλοι 168 εργάτες που νοσούσαν και αναγκάστηκε το κράτος να δώσει αναπηρικές συντάξεις. Σήμερα ο Κέραμος είναι οικισμός-φάντασμα, ενώ μια πλάκα-κενοτάφιο που αναρτήθηκε το 2004 με τα ονόματα των νεκρών θυμίζει την απληστία και την ατιμωρησία των κερδοσκόπων των εξορύξεων.