Ιστορία
Ιουλιανά 1965

Έρχονται στιγμές που η συνηθισμένη ροή των πραγμάτων, αυτή που θέλει τον απλό κόσμο να κινείται με βάση τις πρωτοβουλίες των ισχυρών, καταρρέει. Η αποτυχία του στρατιωτικού πραξικοπήματος στην Τουρκία την περασμένη Παρασκευή, μετά την ηρωική αντίσταση χιλιάδων ανθρώπων που βγήκαν στους δρόμους κόντρα στα τανκς και ματαίωσαν τα σχέδια των πραξικοπηματιών, ήταν μια τέτοια στιγμή.
 
Το γεγονός ότι συνέβη ακριβώς στην επέτειο των “δικών μας” Ιουλιανών του 1965, δεν είναι μόνο συμβολικό. Δείχνει ότι αν αξίζει να θυμόμαστε εκείνες τις 70 μέρες και νύχτες της εργατικής και νεολαιίστικης αντίστασης στο κοινοβουλευτικό τότε πραξικόπημα του Παλατιού και της Δεξιάς, είναι γιατί, πενήντα ένα χρόνια μετά, το “πεζοδρόμιο” εξακολουθεί να είναι η δύναμη που μπορεί να καθορίζει τις εξελίξεις.
 
Η έκρηξη του κινήματος ξεκίνησε στις 15 του Ιούλη. Εκείνο το βράδυ, ο φρέσκος στο θρόνο, 25χρονος τότε βασιλιάς Κωνσταντίνος Γλύξμπουργκ απέπεμψε από τη θέση του πρωθυπουργού τον Γεώργιο Παπανδρέου της Ένωσης Κέντρου που είχε κερδίσει τις εκλογές μόλις ένα χρόνο πριν με 53%. Και με τη συμφωνία του στρατού και της ΕΡΕ (της σημερινής ΝΔ), διόρισε μια κυβέρνηση “αποστατών”, που μέσα σε μια νύχτα μεταπήδησαν από το κόμμα του Παπανδρέου στην καμαρίλα του Παλατιού.
 
Κανείς δεν περίμενε ότι οι μικρές διαδηλώσεις που ξεκίνησαν το ίδιο βράδυ και που χτυπήθηκαν από την αστυνομία, θα ήταν η αρχή για ένα κίνημα με τέτοια διάρκεια και ένταση. Κι όμως, έγιναν το ξεκίνημα μιας από τις μεγαλύτερες εκρήξεις της εργατικής τάξης και της νεολαίας με καθημερινές διαδηλώσεις, συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής και απεργίες. Για δύο ολόκληρους μήνες η άρχουσα τάξη δεν μπορούσε να αποκτήσει μια “ισχυρή κυβέρνηση” κάτω από το σφυροκόπημα του πεζοδρομίου που έφτασε στο σημείο να βάλει στο στόχαστρό του την ίδια τη Μοναρχία.
 
Στις 16 του μήνα το Σύνταγμα έχει γεμίσει νεολαία. Το ημερολόγιο του ιστορικού του εργατικού κινήματος και ενεργού στα γεγονότα, Δημήτρη Λιβιεράτου, που γράφτηκε τον Οκτώβρη του 1965 και περιλαμβάνεται στην συλλογική έκδοση του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου “Ιουλιανά 1965”, καταγράφει: “Αργά το βράδυ η αστυνομία επιτίθεται βάρβαρα στο Σύνταγμα για να διαλύσει τη νεολαία. Γίνεται μάχη. Τα νιάτα αντιστέκονται στις επιθέσεις, στήνουν πρόχειρα οδοφράγματα, ανάβουν φωτιές. 114 τραυματίες και 84 συλλήψεις είναι ο απολογισμός της Παρασκευής”.
 
Αποφασιστικότητα
Την επόμενη η ΓΣΕΕ καλεί συγκέντρωση στο γήπεδο του Παναθηναϊκού. Είναι η μέρα που “το προλεταριάτο μπαίνει με αποφασιστικότητα στην πάλη”. Μόλις οι οικοδόμοι βγαίνουν στην Ομόνοια “η διαδήλωση θεριεύει, πλημμυράει στους δρόμους, από την Πατησίων και Αλεξάνδρας προς το γήπεδο, γίνεται λαοθάλασσα, γίνεται θριαμβευτική πορεία, μέσα σε συνεχείς κραυγές και χειροκροτήματα. Πίσω ακολουθούν άλλες κολώνες και για πρώτη φορά ακούγεται το σύνθημα Δημοψήφισμα΄”, συνεχίζει ο ίδιος.
 
Η άλλη πλευρά σκληραίνει τη στάση της. Στις 21 του Ιούλη, η ΕΦΕΕ καλεί συγκέντρωση φοιτητών στα Προπύλαια. Την ώρα που η πορεία ανεβαίνει τη Σταδίου, η αστυνομία κάνει επίθεση και πέφτει νεκρός ο φοιτητής Σωτήρης Πέτρουλας. Την άλλη μέρα, εκατοντάδες χιλιάδες λαού μετατρέπουν την κηδεία του σε συλλαλητήριο οργής.
 
Μέσα στο κίνημα, ο ίδιος ο κόσμος άλλαζε. Στην αρχή το βασικό σύνθημα ήταν να ξαναγίνει πρωθυπουργός ο Παπανδρέου, στην πορεία όμως στράφηκε ανοιχτά ενάντια στη μοναρχία, διεκδικώντας να φύγει ο βασιλιάς. Ενώ αντιστάθηκε και στις “πυροσβεστικές” πιέσεις της ηγεσίας της ΕΔΑ (του νόμιμου κόμματος της Αριστεράς με πολιτικό και οργανωτικό κέντρο το παράνομο ΚΚΕ) που όχι μόνο αρνούνταν να θέσει πολιτειακό ζήτημα θεωρώντας αυτά τα συνθήματα ακραία αλλά και ενεργούσε στην κατεύθυνση της αποκλιμάκωσης του κινήματος. 
 
Η κορύφωση ήρθε την Τρίτη 27 Ιούλη με την οργάνωση γενικής πολιτικής απεργίας. Ο Λιβιεράτος καταγράφει τα εντυπωσιακά χαρακτηριστικά της: “Το εγχείρημα είναι δύσκολο και επικίνδυνο. Από το 1946 έχει να γίνει πανεργατική πολιτική απεργία. Η προετοιμασία δεν είναι επαρκής. Οι απεργιακές επιτροπές δεν έχουν συγκροτηθεί παντού και σε όλη την κλίμακα. Απεργιακές φρουρές δεν υπάρχουν. Και όμως, αυθόρμητα μέσα στα εργοστάσια, στα μαγαζιά, στις γειτονιές, έγινε μια τεράστια προετοιμασία. Ο ένας μετά τον άλλον, αυτοσχέδιες επιτροπές σχηματίζονται, απεργιακές φρουρές της στιγμής δημιουργούνται από αυτούς που βαδίζουν στους δρόμους, από άγνωστους μεταξύ τους εργάτες και η απεργία παίρνει σάρκα και οστά. Η συγκοινωνία έχει σχεδόν σταματήσει, αλλά χιλιάδες, πολλές χιλιάδες εργάτες κατεβαίνουν με τα πόδια στην πλατεία της Δημαρχίας όπου θα γίνει η συγκέντρωση...
 
Όταν τελειώνει η συγκέντρωση με το διάβασμα του ψηφίσματος, ακούγονται τα συνηθισμένα: ‘διαλυθείτε ησύχως’, ‘Δημοκράτες να πάτε στα σπίτια σας’ και το πιο γελοίο: ‘Να φανούμε πολιτισμένοι’. Με ποιόν; Τον κύριο Τούμπα που σκότωσε τον Σωτήρη και ματοκύλησε την Αθήνα; Οι εργάτες προχωράνε προς την Ομόνοια και από κει στην οδό Πανεπιστημίου, αδιαφορώντας για τις συνεχείς σειρές των ΄εφόρων΄ [στελεχών της ΕΔΑ] που τους εκλιπαρούν να γυρίσουν πίσω. Αυτοί ήρθαν για να διαδηλώσουν τη θέλησή τους και όχι να μπαφιάσουν από λόγια στην πλατεία Δημοκρατίας. Μια τεράστια εργατοθάλασσα ανεβαίνει ορμητικά προς το Σύνταγμα με συνθήματα «Δημοψήφισμα», ‘Ο στρατός με τον λαό’, ‘Ο Σωτήρης Ζει», «1-1-4’, ‘Η Αυλή να μαντρωθεί’. Τα μαγαζιά κλείνουν, τα τελευταία μέσα συγκοινωνίας σταματάνε, τα ταξιά εξαφανίζονται, η απεργία επιβάλλεται. Η τεράστια διαδήλωση γίνεται η μεγαλύτερη και μαχητικότερη απεργιακή φρουρά που έχει δει μέχρι σήμερα η Ελλάδα”.
 
Κατάρρευση
Στις 5 Αυγούστου, η πρώτη κυβέρνηση των “αποστατών” Νόβα-Μητσοτάκη καταρρέει μη μπορώντας να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή. “Δε θα μπορούσε κανείς να εξηγήσει το πώς έγινε αυτό, αν χάσει από τα μάτια του τις τεράστιες διαδηλώσεις, τις απεργίες, το ποτάμι του κόσμου που επί είκοσι μέρες πλημμύριζε από το πρωί μέχρι το βράδυ την Αθήνα, πολιορκώντας κάθε μέρα το Παλάτι, τη Βουλή και όλα τα γραφεία όσων ετοιμάζονταν να αποστατήσουν”, γράφει στην ίδια έκδοση η Μαρία Στύλλου.
 
Στις 20 Αυγούστου, η δεύτερη κυβέρνηση του Παλατιού με πρωθυπουργό τον Τσιριμώκο επιχειρεί να χτυπήσει με την αστυνομία μια διαδήλωση που καλούσε η Ομοσπονδία Τύπου. “Η αστυνομία επιτίθεται μέχρι τις 10 το βράδυ στην οδό Σταδίου, στο ύψος της πλατείας Κλαυθμώνος”, περιγράφει ο Λιβιεράτος. “Επί πέντε ώρες η Αθήνα θα γίνει πεδίο μάχης. Τα μηχανοκίνητα της αστυνομίας διατρέχουν τους δρόμους της πολιτείας ρίχνοντας συνέχεια δακρυγόνες βόμβες, για να διαλύσουν τους διαδηλωτές. Η επιμονή όμως είναι τρομερή. Οι συγκρούσεις πολλαπλασιάζονται μέχρι τις δυο μετά τα μεσάνυχτα. Οι διαδηλωτές αρχίζουν να στήνουν οδοφράγματα σε ολόκληρο το κέντρο της Αθήνας... Το βράδυ της 28 προς 29 Αυγούστου γκρεμοτσακίζεται και η δεύτερη αυλική κυβέρνηση του Τσιριμώκου”. Χρειάστηκε να περάσουν πολλές ακόμα βδομάδες πριν καταφέρει η τρίτη κυβέρνηση του Παλατιού με το Στεφανόπουλο επικεφαλής να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή.
 
Η έκρηξη των Ιουλιανών δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία, αλλά το αποτέλεσμα μιας διπλής εξέλιξης από τα προηγούμενα χρόνια.
“Εκατομμύρια αγρότες γίνονταν το νέο προλεταριάτο, είτε στα εργοστάσια γύρω από τις μεγάλες πόλεις είτε στις υπηρεσίες. Η δεκαετία του ‘60 είναι η εποχή που οι γυναίκες μπαίνουν μαζικά στην παραγωγή, στα εργοστάσια, στα μαγαζιά, σε κάθε είδους μισθωτή θέση. Η οικονομική άνθηση του συστήματος σπρώχνει στο άπλωμα του εκπαιδευτικού συστήματος, στην είσοδο εκατοντάδων χιλιάδων νέων ανθρώπων από οικογένειες εργαζόμενων, υπαλλήλων, αγροτών στα πανεπιστήμια, κάτι που πριν λίγα χρόνια ήταν προνόμιο των παιδιών της άρχουσας τάξης ή των πιο ευκατάστατων μεσαίων στρωμάτων”, εξηγεί ο Λέανδρος Μπόλαρης στην ίδια έκδοση.
 
Αυτή η διαδικασία ήταν το εφαλτήριο για πολλές μάχες. Στην εκλογική επιτυχία της ΕΔΑ το 1958 που την έφερε στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης, στις μαχητικές απεργίες των οικοδόμων με κορυφαία αυτή της 1ης Δεκέμβρη του 1960, στις φοιτητικές διαδηλώσεις για “15% για την Παιδεία”, στο κίνημα για τις δημοκρατικές ελευθερίες (με αναφορά στο 114- το τελευταίο άρθρο του Συντάγματος) μετά τις εκλογές της “βίας και νοθείας” του Καραμανλή το 1961, στη δημιουργία με πρωτοβουλία πολλών πρωτοβάθμιων και δευτεροβάθμιων συνδικαλιστικών οργανώσεων της κίνησης των “115 σωματείων” το 1962 ενάντια στους διορισμένους από την Ασφάλεια ηγέτες των συνδικάτων, στο ξεσηκωμό μετά τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη το 1963, βρίσκονταν οι ρίζες της έκρηξης των Ιουλιανών.
 
Αυτό που έλειπε δεν ήταν οι εμπειρίες και τα πολιτικά προχωρήματα της εργατικής τάξης και της νεολαίας αλλά μια ξεκάθαρη επανασταστική αριστερά που θα μπορούσε να τα αξιοποιήσει.