Μια ιστορικής σημασίας απόφαση έβγαλε το ΕΔΔΑ (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου) στις 7 Ιούλη, καταδικάζοντας την Ελλάδα για το ναυάγιο στο Φαρμακονήσι. Το ΕΔΔΑ καταδικάζει τις ελληνικές αρχές για την παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή στη διάρκεια της επιχείρησης που οδήγησε στο ναυάγιο, καθώς και για τη μη διερεύνηση των συνθηκών του ναυαγίου από τις ελληνικές αρχές το επόμενο διάστημα. Καταδικάζει επίσης τις αρχές για εξευτελιστική μεταχείριση των επιζώντων όταν έφτασαν στο Φαρμακονήσι, ενώ τέλος υποχρεώνει την Ελλάδα να αποζημιώσει με συνολικά 330.000 ευρώ τους επιζώντες και τις επιζώσες.
Πρόκειται για μια απόφαση σταθμό, που δικαιώνει, εκτός από τους ίδιους τους πρόσφυγες και τις προσφύγισσες που υπήρξαν θύματα του λιμενικού το βράδυ της 20 Γενάρη 2014, όλο τον κόσμο του αντιρατσιστικού κινήματος και της ερευνητικής δημοσιογραφίας που καταγγέλλουν το ελληνικό κράτος και την κυβέρνηση ΝΔ για τις δολοφονικές επαναπροωθήσεις. Οι πρόσφυγες/ισσες που επέζησαν από το φονικό ναυάγιο το οποίο κόστισε 11 ζωές, κατήγγειλαν από την πρώτη στιγμή ότι η τραγωδία αυτή ήταν αποτέλεσμα επαναπροώθησης.
Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, δημοσιογράφοι και μια σειρά οργανώσεις στήριξαν τις καταγγελίες των προσφύγων/ισσών, για να κατηγορηθούν ότι το κάνουν προκειμένου “να δημιουργήσουν πολιτικό θέμα στην Ελλάδα”. Λίγο αργότερα, ο Εισαγγελέας του Ναυτοδικείου Πειραιά έσπευσε να κλείσει την υπόθεση βάζοντάς τη στο αρχείο. Ακόμα χειρότερα, ένας Σύρος πρόσφυγας καταδικάστηκε σε 145 χρόνια φυλάκισης ως “διακινητής” και υπεύθυνος για τους θανάτους του ναυαγίου. Αθωώθηκε για τους θανάτους σε δεύτερο βαθμό.
Με αφορμή την απόφαση πραγματοποιήθηκε συνέντευξη Τύπου στις 11/7 από τις οργανώσεις Δίκτυο Κοινωνικής Υποστήριξης Προσφύγων και Μεταναστών, Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, Ομάδα Δικηγόρων για τα Δικαιώματα Προσφύγων και Μεταναστών και Υποστήριξη προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) / PRO ASYL στον ΔΣΑ. Εκεί μεταξύ άλλων μίλησαν δυο από τους επιζώντες.
Ο Ενσανουλάχ Σάφι, ο οποίος έχασε τη σύζυγό του και τέσσερα παιδιά στο ναυάγιο, τόνισε: “Πρέπει όλοι να μάθουν ότι είναι ψέμα το ότι μας βρήκαν σε τουρκικά ύδατα. Ήμασταν 30-40 μέτρα έξω από το Φαρμακονήσι και προσπάθησαν να μας γυρίσουν πίσω. Το είπα και στον υπουργό το 2014: ο ήλιος δεν κρύβεται πίσω από ένα δάκτυλο. Δεν έφταιγε ο καιρός, ούτε εμείς... Μας βάλανε να υπογράψουμε καταθέσεις που οι ίδιοι είχαν γράψει για να φανεί ότι στην αρχή λέγαμε ψέματα. Είναι αυτή ελευθερία έκφρασης;” Ενώ τόνισε ότι η μάχη δεν έχει κλείσει.
Ο Σαμπούρ Αζίζι επίσης τόνισε: “Ευχαριστώ που καταφέρατε να κερδηθεί αυτή η υπόθεση. Τόσα χρόνια δούλεψαν πολλές οργανώσεις, δικηγόροι και διερμηνείς γι' αυτό. Είναι καλό που όλοι μάθανε πια ότι δεν φταίμε εμείς αλλά οι αρχές. Να τιμωρηθούν για να μάθουν και οι υπόλοιποι να μην ξαναγίνει κάτι τέτοιο”.
Ο Γιώργος Τσαρμπόπουλος, πρώην επικεφαλής του Γραφείου της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα, τόνισε τη σημασία της στήριξης των προσφύγων από την πρώτη στιγμή για να γίνει γνωστή η μαρτυρία τους. Αλλά και της σημασίας να στηριχθούν μακροχρόνια, από οργανώσεις και εθελοντές ώστε να μην αναγκαστούν να φύγουν από την Ελλάδα, κι έτσι να καταφέρουν τη δικαίωσή τους.
Η Μαρία Παπαμηνά, δικηγόρος, Συντονίστρια Νομικής Υπηρεσίας του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες, τόνισε ανάμεσα σε άλλα ότι οι ίδιες οι αναφορές των ελληνικών αρχών κάνουν λόγο για “Ακυβέρνητο πλοιάριο σε συνθήκες υψηλού κυματισμού” και παρ' όλα αυτά δεν κινητοποιήθηκε έγκαιρα ο μηχανισμός διάσωσης. Τόνισε επίσης ότι στην απόφαση του ΕΔΔΑ αναφέρεται ο τότε υπουργός Ναυτιλίας Βαρβιτσιώτης και το γεγονός ότι με τις δημόσιες δηλώσεις του ουσιαστικά παραδεχόταν ότι γίνονται επαναπροωθήσεις. Αντίθετα το Ναυτοδικείο Πειραιά έκλεισε την υπόθεση ακριβώς με το επιχείρημα ότι “δεν υπάρχουν τέτοιες πρακτικές στο ελληνικό λιμενικό”.
Ατιμωρησία
Στο αποτέλεσμα αυτής της διγλωσσίας αναφέρθηκε και ο Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης από την ΕλΕΔΑ, καθηγητής Δικαίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο ΠΑΜΑΚ, λέγοντας: “Από τη μία λένε 'εφαρμόζουμε το διεθνές δίκαιο γιατί είμαστε κράτος δικαίου'. Όταν από την άλλη λένε 'πρέπει να φυλάξουμε τα σύνορα' ο κάθε αστυνομικός θα πει στο τέλος 'αυτό μας είπατε να κάνουμε'. Με αυτή τη διγλωσσία οδηγούνται τα όργανα του κράτους στην ατιμωρησία”. Έθεσε επίσης το μεγάλο ερώτημα εν όψει του ότι η υπόθεση ξανανοίγει: θα αποδοθούν ποινικές και πολιτικές ευθύνες;
Η Ελένη Σπαθανά, δικηγόρος, από την Ομάδα Δικηγόρων για τα Δικαιώματα Προσφύγων και Μεταναστών από την Ομάδα Δικηγόρων τόνισε με τη σειρά της ότι “είναι πολλοί οι συνοδοιπόροι” σε αυτή την πολυετή μάχη. “Η αποκατάσταση του δικαίου είναι σημαντική για όλους μας και για το μετά και για το τώρα”, σημείωσε, κάνοντας αναφορά στην Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου του Φλεβάρη του 2020 με την οποία η κυβέρνηση ΝΔ κάνει αναστολή της εξέτασης αιτήσεων ασύλου και ουσιαστικά δίνει εντολή επαναπροώθησης των προσφύγων. Τόνισε χαρακτηριστικά ότι πρόκειται για μια κίνηση “ανήκουστη κι ανεπίτρεπτη. Η απόφαση του ΕΔΔΑ για το Φαρμακονήσι είναι η καταδίκη πολλών προαναγγελθέντων θανάτων”.
Η Μαριάννα Τζεφεράκου δικηγόρος, από τις οργανώσεις Υποστήριξη προσφύγων στο Αιγαίο (RSA) / PRO ASYL πρόσθεσε ότι στο ΕΔΔΑ υπάρχουν κι άλλες εκρεμμείς υποθέσεις επαναπροωθήσεων και αλόγιστης χρήσης βίας από τους λιμενικούς σε βάρος προσφύγων. Υπογράμμισε ότι διαφαίνεται το μοτίβο ότι “πιο σημαντικός είναι ο έλεγχος των συνόρων, η αποτροπή, η σύλληψη του 'διακινητή'” από τη διάσωση ανθρώπινων ζωών.
Η Ιωάννα Κούρτοβικ, δικηγόρος από το Δίκτυο Κοινωνικής Υποστήριξης Προσφύγων και Μεταναστών παρουσίασε το πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο έγινε το ναυάγιο στο Φαρμακονήσι. Ο Βαρβιτσιώτης μιλούσε για “λαθρομετανάστες”, ο αρχηγός της ΕΛΑΣ έλεγε “να τους κάνουμε τον βίο αβίωτο”, ο Θ. Πλεύρης έλεγε ότι φύλαξη συνόρων “δεν υφίσταται χωρίς να υπάρξουν νεκροί”. Η Ι. Κούρτοβικ επίσης τόνισε ότι τις επόμενες μέρες του ναυαγίου “η στάση της δικαιοσύνης ήταν συνέργεια. Ήταν μια κούρσα συγκάλυψης. Σπάνια η δικαιοσύνη τολμά να στείλει στο εδώλιο ένστολο. Πολύ πιο σπάνια καταδικάζει – αν όχι ποτέ. Κι αν καταδικαστούν πρωτόδικα θα δούμε αθωώσεις στο εφετείο. Θεωρεί ότι πρέπει έτσι να προστατέψει το κύρος των σωμάτων ασφαλείας, το οποίο αναδεικνύεται ανώτερο από το κύρος της δικαιοσύνης. Αυτό δεν πρέπει να το αποδεχθούμε”.