Ο Παντελής Βούλγαρης στην ταινία του «Νύφες» ξετυλίγει την πραγματική ιστορία 700 γυναικών που ταξίδεψαν ως νύφες δια αλληλογραφίας για την Αμερική, το 1922, στοιβαγμένες στα αμπάρια των καραβιών, πλάι στα εμπορεύματα, πηγαίνοντας να συναντήσουν έναν άγνωστο άντρα που τους προξένεψε η οικογένειά τους, προκειμένου να σωθεί από τη φτώχεια. Η Νίκη, μια μοδίστρα από τη Σαμοθράκη, πριν ξεκινήσει το ίδιο ταξίδι, παντρεύεται μόνη της, σε μια τελετή που συμβολίζει με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο τη δέσμευση και το κόστος που έπρεπε να πληρώσει μόνο και μόνο επειδή γεννήθηκε φτωχή και γυναίκα.

Πολλά χρόνια έχουν περάσει από τα λεγόμενα νυφοπάζαρα, στα οποία θυσιάστηκαν οι ζωές και η ελευθερία εκατοντάδων γυναικών, όμως η καταπίεση απέναντι στις γυναίκες συνεχίζεται ως σήμερα. Επιστήμες όπως η Γενετική και η Ψυχολογία χρησιμοποιούνται ώστε να «υποστηρίξουν» τις γυναίκες με σκοπό την αυτοπραγμάτωση και την ολοκλήρωση, με τρόπους που επί της ουσίας καταπνίγουν οποιαδήποτε έννοια ελεύθερης βούλησης, ενώ ο διαμεσολαβητικός ρόλος της Εκκλησίας προς αυτή την κατεύθυνση είναι πάντα καίριος.

Οι πρόσφατες αντιδράσεις αναφορικά με το «Συνέδριο» υπογεννητικότητας, το οποίο συνδιοργανώθηκε με την ίδια την Εκκλησία, αποτελεί το εκκωφαντικό παράδειγμα αυτού του μηχανισμού. Η ιδέα της γυναίκας ως κομμάτι μιας αναπαραγωγικής διαδικασίας και η προωθούμενη εικόνα της μητρότητας ως αυτοσκοπός αναιρούν καθολικά την έννοια της επιλογής.

Η κίβδηλη αξία και ιερότητα με την οποία προσεγγίζεται η έννοια του παιδιού τόσο από την Εκκλησία όσο και από την άρχουσα τάξη, μπορεί εύκολα να αποκαλυφθεί από πληθώρα γεγονότων. Αξίζει όμως να συσχετιστεί με μια ακόμη παράλληλη ιστορία, η οποία εξελίσσεται το τελευταίο διάστημα και αφορά τους θεσμούς παιδικής προστασίας στην Ελλάδα. Το πλαίσιο προστασίας των παιδιών εκείνων, τα οποία δεν έχουν οικογένεια ή έχουν απομακρυνθεί από αυτή, λόγω κακοποίησης ή παραμέλησης και φιλοξενούνται σε κάποιο ίδρυμα έως ότου υιοθετηθούν.

“Κράτος εν κράτει”

Η ιστορία των δομών παιδικής προστασίας στην Ελλάδα ξεκινά από τα «Σπίτια του Παιδιού» της Φρειδερίκης και καταλήγει στα οικοτροφεία θηλέων και αρρένων της Εκκλησίας. Ακόμη και σήμερα ο αριθμός των παιδιών που βρίσκονται σε αυτά τα ιδρύματα, δεν είναι ακριβής, -καθότι η Εκκλησία δεν υποχρεούται να δώσει στοιχεία- ενώ οι δημόσιες υπηρεσίες δεν ασκούν επί της ουσίας κανέναν έλεγχο σε αυτό το «κράτος εν κράτει», το οποίο διαχειρίζεται σχεδόν αποκλειστικά την παιδική προστασία στην Ελλάδα.

Το ρεπορτάζ της Μαρίας Λούκα το 2016, βασιζόμενο σε καταγγελίες κοινωνικών υπηρεσιών και σε ειδική έκθεση του Συνηγόρου για τα δικαιώματα των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα, αποκαλύπτει την τρομακτική κατάσταση που επικρατεί μέσα σε αυτoύς τους χώρους.

 «Οι λευκοί τοίχοι με τους επιβλητικούς σταυρούς, οι φούστες κάτω από τα γόνατα, η απομόνωση των κοριτσιών, η συμμόρφωση των προβληματικών παιδιών, η υπονόμευση της συμμετοχής τους στο σχολείο και η αντιμετώπισή τους ως “αμόλυντες νύφες”, που θα τις παντρέψουν με τον γιο μιας καλής χριστιανικής οικογένειας, του ψάλτη ή του θεολόγου της περιοχής, ο οποίος δεν είναι σε θέση να βρει μόνος του γυναίκα ή είναι πια πολύ μεγάλος».

Χωρίς εποπτεία από κανέναν κρατικό φορέα, χωρίς επιστημονικό προσωπικό και παράλληλα χωρίς να προχωρούν οι διαδικασίες υιοθεσίας και αναδοχής, ενώ συστηματικά καθυστερεί -όπως αποτυπώνει και σε σχετικό πόρισμά του ο Συνήγορος του Πολίτη τον Σεπτέμβριο του 2020- η λειτουργία αυτοτελών δομών προστασίας ανηλίκων εποπτευόμενων από το Κράτος. 

Οι δύο αυτές παράλληλες ιστορίες υπογραμμίζουν την ανάγκη και την προοπτική που χρειάζεται να επιβάλλουμε και ως επαγγελματίες και ως γυναίκες. Το σύστημά τους χρειάζεται να αλλάξει συθέμελα με πυξίδα την επιστημονική και πολιτική χειραφέτηση!

Μαρία Μπολοβίνα,
κοινωνική λειτουργός, Msc. ΨΝΑ Δρομοκαΐτειο