Ιστορία
80 χρόνια από τη Μάχη της Σαγκάης και την επίθεση του ιαπωνικού ιμπεριαλισμού στην Κίνα

Βομβαρδισμένη Σαγκάη, Ιούλης 1937

Η Γέφυρα του Μάρκο Πόλο είναι μια εντυπωσιακή γρανιτένια γέφυρα 266 μέτρων με έντεκα καμάρες στα νότια του Πεκίνου, και πήρε το όνομά της από τον διάσημο εξερευνητή που την επαίνεσε στις αναμνήσεις του. Το καλοκαίρι του 1937 ήταν κομμάτι των ανεπίσημων συνόρων ανάμεσα στις περιοχές που έλεγχε ο ιαπωνικός στρατός στη βόρεια Κίνα και εκείνες που έλεγχε η επίσημη κυβέρνηση της χώρας, δηλαδή το καθεστώς του Κουομιτάνγκ (ΚΜΤ), του στρατηγού και δικτάτορα Τσιανγκ Κάι Σεκ. 

Στις 7 Ιούλη εκείνης της χρονιάς, μια αψιμαχία ανάμεσα σε Ιάπωνες και Κινέζους στρατιώτες, θα σήμανε το ξεκίνημα ενός πολέμου που θα κρατούσε ουσιαστικά δώδεκα χρόνια. Το 1949 η Κινέζικη Επανάσταση είχε νικήσει και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας θα ένωνε την αχανή χώρα υπό τον έλεγχό του. 

Η επίσημη ονομασία της μάχης που ξεκίνησε στις 7 Ιούλη ήταν το «Επεισόδιο της Γέφυρας Μάρκο Πόλο». Η λέξη «επεισόδιο» δεν ήταν εφεύρημα κάποιου δημοσιογράφου. Από το 1931 ο γιαπωνέζικος στρατός είχε κατακτήσει την Μαντζουρία (βορειοανατολική Κίνα) ύστερα από ένα άλλο «επεισόδιο», εκείνο του Μούκντεν. Στα επόμενα χρόνια κάθε φορά που ο γιαπωνέζικος στρατός άρπαζε ένα κομμάτι της Κίνας, οι στρατηγοί του το ονόμαζαν «επεισόδιο». 

Ιμπεριαλισμός

Στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα η Κίνα ήταν τυπικά μια ανεξάρτητη χώρα, αλλά στην πραγματικότητα βρισκόταν στο έλεος των ιμπεριαλιστικών κρατών. Οι Άγγλοι ιμπεριαλιστές στην αρχή και μετά οι Ρώσοι και οι Ιάπωνες είχαν ταπεινώσει τη πάλαι ποτέ κραταιά Αυτοκρατορία, την είχαν «ανοίξει» στα προϊόντα τους, της είχαν επιβάλει ακόμα και την παρουσία στρατευμάτων τους σε πόλεις και λιμάνια, στους λεγόμενους «Διεθνείς Συνοικισμούς». 

Ο γιαπωνέζικος ιμπεριαλισμός κατάκτησε την Κορέα και μετά την Μαντζουρία χτίζοντας μια μεγάλη βιομηχανική βάση. Ήθελε να επιβάλλει ένα υπάκουο καθεστώς στην υπόλοιπη Κίνα, εντάσσοντάς την οριστικά στη δική του «σφαίρα επιρροής». Ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός επισήμως υποστήριζε μια πολιτική «ανοικτών θυρών» για την Κίνα. Με άλλα λόγια ελευθερία για τα δικά του μονοπώλια και σταμάτημα της γιαπωνέζικης επέκτασης. Η Ρωσία ήθελε «ασφαλή» την Κίνα για να εξουδετερώσει κάθε απειλή στη Σιβηρία και τη Μογγολία. 

Όταν ξεκίνησαν οι μάχες τον Ιούλη του 1937 η κυβέρνηση της Ιαπωνίας και οι στρατηγοί της θεωρούσαν ότι πρόκειται για ένα ακόμα «επεισόδιο». Διαψεύστηκαν σύντομα, μιας και οι μάχες συνεχίστηκαν για ένα ολόκληρο μήνα γύρω από το Πεκίνο και το λιμάνι του Τιαντσίν. Νίκησαν στη μάχη αλλά ο πόλεμος μόλις είχε ξεκινήσει. 

Η συνέχεια ήταν η επική μάχη της Σαγκάης στο νότο. Το μεγάλο λιμάνι και βιομηχανικό κέντρο της Κίνας βρισκόταν υπό τον έλεγχο του ΚΜΤ και του Τσιανγκ Κάι Σεκ από το 1927 όταν είχε πνίξει σε ποταμούς αίματος το εργατικό κίνημα και τους κομμουνιστές της πόλης. Το καθεστώς έχανε τον πόλεμο στο βορρά, και αποφάσισε να μπει σε μια αποφασιστική αναμέτρηση στο νότο, στη Σαγκάη. 

Οι Γιαπωνέζοι στρατηγοί πίστευαν από την πλευρά τους ότι η κατάληψη της Σαγκάης θα ήταν ένας περίπατος. Όταν συνάντησαν την πρώτη σοβαρή αντίσταση τον Αύγουστο του 1937 κλιμάκωσαν την επέμβασή τους με αποβάσεις στρατευμάτων και μαζικούς αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Δεν έκαναν περίπατο. Η «Μάχη της Σαγκάης» κράτησε τρεις μήνες. Στην κορύφωσή της οι συγκρούσεις διεξάγονταν από δρόμο σε δρόμο και από σπίτι σε σπίτι. Ένα εκατομμύριο στρατιώτες και από τις δυο πλευρές συμμετείχαν στις διάφορες φάσεις της μάχης. Οι απώλειες έφτασαν κάπου ανάμεσα στις 200 με 300 χιλιάδες για τους Κινέζους και τις 30 με 40 χιλιάδες για τους Γιαπωνέζους. 

Σφαγή

Τον Δεκέμβρη του 1937 ο γιαπωνέζικος στρατός κατέλαβε τη Ναντσίνγκ την πρωτεύουσα του ΚΜΤ. Αυτό που ακολούθησε ήταν ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα πολέμου στην ιστορία, Η «Σφαγή» ή ο «Βιασμός της Ναντσίνγκ». Σε διάστημα έξι εβδομάδων 200 με 300 χιλιάδες αιχμάλωτοι και άμαχοι σφαγιάστηκαν από τον γιαπωνέζικο στρατό. Περίπου 30 χιλιάδες γυναίκες βιάστηκαν. 

Η απώλεια του βορρά δεν ήταν μεγάλο πλήγμα για το καθεστώς του ΚΜΤ, έτσι κι αλλιώς ο έλεγχός του εκεί ήταν μόνο τυπικός. Όμως, η απώλεια της Σαγκάης και τους επόμενους μήνες της Καντώνας και της Νανκίνγκ ήταν καταστροφική. Οι πιο επίλεκτες μεραρχίες του είχαν συντριβεί, οι πιο πλούσιες και ανεπτυγμένες περιοχές είχαν χαθεί. Ο Τσιανγκ Κάι Σεκ είχε διακηρύξει ότι η Κίνα θα αντιστεκόταν «μέχρις εσχάτων» μέχρι την τελική νίκη. Όμως, το καθεστώς του ήταν ανίκανο να κάνει πράξη αυτή την υπόσχεση. 

Η αιτία για αυτή την αδυναμία βρισκόταν στην κοινωνική του βάση. Το ΚΜΤ διακήρυττε ότι ήταν ένα εθνικιστικό-επαναστατικό κόμμα που θα ένωνε όλες τις τάξεις της κινέζικης κοινωνίας ενάντια στον ιμπεριαλισμό και θα έφερνε ανεξαρτησία και πρόοδο σε όλους. Όμως, στην πραγματικότητα ήταν ένα κόμμα των αστών και των γαιοκτημόνων. 

Όταν το 1925 με 1927 η εργατική τάξη μπήκε μαχητικά στην πρώτη γραμμή της αντιμπεριαλιστικής πάλης, η απάντηση του ΚΜΤ και του Τσανγκ Κάι Σεκ ήταν να τη βάψουν στο αίμα και να συντρίψουν τις οργανώσεις της και να τη φιμώσουν. Ένα καθεστώς που στηριζόταν στη κλεψιά και την καταπίεση των εργατών και των αγροτών δεν μπορούσε να διεξάγει έναν πόλεμο μέχρις εσχάτων ενάντια σε μια πανίσχυρη στρατιωτική μηχανή. 

Υπήρχε μια άλλη δύναμη που μπορούσε να το κάνει αυτό. Στη δεκαετία του 1930 το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας (ΚΚΚ) είχε ανασυγκροτηθεί γύρω από τον αντάρτικο στρατό του στις «κόκκινες βάσεις» σε κάποιες από τις καθυστερημένες οικονομικά αγροτικές περιοχές της Κίνας. Μπορεί να μην ήταν πλέον το κόμμα της εργατικής επανάστασης, αλλά δεν ήταν δεμένο με την «παλιά Κίνα» και τη διεφθαρμένη άρχουσα τάξη της όπως το ΚΜΤ. Μπορούσε να απευθυνθεί στους αγρότες σαν μια πολιτική δύναμη που θα πολεμούσε πραγματικά τη γιαπωνέζικη εισβολή και θα τους ανακούφιζε από τη λεηλασία των γαιοκτημόνων και των πολεμάρχων. 

Ανταρτοπόλεμος

Στα επόμενα χρόνια ο γιαπωνέζικος στρατός έκανε αλλεπάλληλες εκστρατείες για να κερδίσει την αποφασιστική νίκη στην Κίνα. Κέρδισε πολλές νίκες, ιδιαίτερα ενάντια στις στρατιές του Τσιανγκ Κάι Σεκ. Όμως, βρέθηκε μπροστά σε ένα σκληρό ανταρτοπόλεμο σε αχανείς εκτάσεις, οργανωμένο κύρια από το ΚΚΚ. 

Η απάντηση του γιαπωνέζικου ιμπεριαλισμού ήταν η κλιμάκωση του τρόμου και της καταπίεσης. Τον Αύγουστο του 1940 ο στρατός του ΚΚΚ, η Ογδοη Στρατιά, εξαπέλυσε την θρυλική «Επίθεση των 100 Συνταγμάτων» ενάντια στα μετόπισθεν των ιαπωνικών δυνάμεων. Τα αντίποινα στον άμαχο πληθυσμό που στήριζε τους αντάρτες ήταν τρομακτικά και έδωσαν τη βάση για μια πιο συστηματική εκστρατεία που πήρε την ονομασία «Τρία Όλα». Είχε εγκριθεί από το Γενικό Επιτελείο και τον Αυτοκράτορα Χιροχίτο και κόστισε 2,7 εκατομμύρια νεκρούς Κινέζους. «Τρία όλα» σήμαινε: «σκοτώστε τους όλους, κάψτε τα όλα, λεηλατήστε τα όλα». 

Όταν οι ΗΠΑ και η Βρετανία μπήκαν στο πόλεμο κατά της Ιαπωνίας στο τέλος του 1941, στην Κίνα βρίσκονταν παραπάνω από 1 εκατομμύριο Ιάπωνες στρατιώτες και θα συνέχιζαν να βρίσκονται μέχρι το 1945. Ο ιαπωνικός στρατός έλεγχε τις μεγάλες πόλεις στα βόρεια, τα νότια και τα ανατολικά, αλλά δεν είχε καταφέρει να κάμψει την κινέζικη αντίσταση. 

Τυπικά, από το φθινόπωρο του 1937 το ΚΜΤ και το ΚΚΚ είχαν συμφωνήσει να ενώσουν τις δυνάμεις τους ενάντια στην ιαπωνική εισβολή. Στην πραγματικότητα αυτή η ενότητα δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, παρά τις επιφανειακές κινήσεις καλής θέλησης. Δώδεκα χρόνια μετά, τον Οκτώβρη του 1949 οι στρατιές των «κόκκινων» θα έμπαιναν θριαμβευτικά στις μεγάλες πόλεις και ο Μάο Τσε Τουνγκ θα ανακήρυττε την Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας στο Πεκίνο.