Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 9 Μάη η εκδήλωση που οργάνωσε το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο στα πλαίσια της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου της Θεσσαλονίκης για το βιβλίο του Δ. Κυρτάτα «Δούλοι, δουλεία και δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα».

Την εκδήλωση, την οποία συντόνισε η Δ. Κομνιανού, άνοιξε ο Λ. Μπόλαρης εκ μέρους του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου, αναφερόμενος στους λόγους για τους οποίους το ΜΒ προχώρησε στην επανέκδοση αυτού του βιβλίου. «Είναι, καταρχήν, ένα πολύτιμο αντίδοτο στις αρχαιόπληκτες μυθολογίες του εθνικισμού που θέλει να μας πείσει ότι όλοι είμαστε απόγονοι του Περικλή ή του Σωκράτη. Ρίχνει φως στο φαινομενικά παράδοξο “ένας πολιτισμός που υμνούσε την ελευθερία να βασίζεται στη δουλεία” όπως γράφει το βιβλίο. Ο άλλος λόγος που κάνει το βιβλίο πολύτιμο είναι ότι μας βοηθάει να αποσαφηνίσουμε έννοιες όπως η κοινωνική τάξη, η εκμετάλλευση, να πιάσουμε το νήμα του πως ακμάζουν και παρακμάζουν διαφορετικά κοινωνικά συστήματα». 

Ο Δημήτρης Κυρτάτας, στη συνέχεια, κέντρισε τη συζήτηση εξηγώντας ότι δεν πρέπει να μένουμε σε μια επιφανειακή ανάλυση του φαινομένου της δουλείας, που συχνά επιστρατεύεται για να περιγράψει σημερινές εμπειρίες.

«Λέμε συχνά “δουλεύω σαν σκλάβος’”. Η λέξη δούλος, δουλεία έρχονται συχνά στο στόμα μας για να περιγράψουμε τη δική μας ζωή. Φυσικά, ξέρουμε ότι αυτό είναι υπερβολή. Αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας σαν μισθωτούς ή συνταξιούχους. Συνήθως, όταν θέλουμε να μιλήσουμε για τη ζωή μας αναφερόμαστε όχι στο πόσο σκληρά δουλεύουμε αλλά στο πόσο κακά αμειβόμαστε». 

Εξήγησε ότι αυτό που κάνουμε με την εργασία μας δεν είναι απλά να εξασφαλίζουμε την αναπαραγωγή μας και ταυτόχρονα να κρίνουμε αν η αμοιβή είναι ικανοποιητική. Προσθέτουμε αξία σε αυτά που παράγουμε, την οποία καρπώνονται οι καπιταλιστές. Και χρησιμοποίησε αυτή την ιδέα για να μιλήσει για τον δουλοκτητικό τρόπο παραγωγής. 

«Επικρατούσε η αντίληψη στην αρχαιότητα ότι ο δούλος είναι ένα αντικείμενο που ανήκει καθ’ ολοκληρία στον δεσπότη του. Όμως, είναι σχήμα λόγου ότι όλα ανήκουν στον δεσπότη. Ο δούλος κοστίζει και το πλεόνασμα ανήκει στο δεσπότη. Σε συνθήκες χαμηλής παραγωγικότητας αν ένας αγρότης έχει ένα δούλο ως βοηθό στην πραγματικότητα, το πλεόνασμα είναι απειροελάχιστο, ένα μικρό συμπλήρωμα. Αν αφαιρέσουμε όλους αυτούς τους μεμονωμένους δούλους τίποτα δεν θα άλλαζε σε αυτή την κοινωνία. 

Εργασία

Για να υπάρξει, όμως, ένα σύστημα που βασίζεται στην εργασία δούλων, δεν αρκεί ένα μικρό συμπλήρωμα. Χρειαζόμαστε πολλούς δούλους, ώστε το πλεόνασμα να είναι τόσο όσο ο δεσπότης να ζει ωραία και πλουσιοπάροχα. Ώστε να υπάρχει μια ελίτ που θα είναι η συγκλητική τάξη, η τάξη των ιππέων, πλούσιων επιχειρηματιών. Τότε δεν μιλάμε απλά για ύπαρξη δουλείας αλλά ένα σύστημα που επιτρέπει να αντλείται ένα τέτοιο πλεόνασμα από τη δουλεία ώστε να φτιάχνεται το μεγάλο αθηναϊκό πολίτευμα, η μεγάλη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Που να έχει ανθρώπους σαν τον Περικλή που να μπορούν να αφιερώνουν όλη τους τη ζωή στη φιλοσοφία, στην πολιτική, στη διασκέδαση».

«Με αυτό το μικρό βιβλίο προσπάθησα να ανοίξω, όχι να κλείσω, δεν κλείνει τίποτα, μια συζήτηση που θα μας επιτρέπει να προβληματιζόμαστε και να εξετάζουμε θεωρίες, όπως αυτή του Μαρξ ή τις αναλύσεις του Βέμπερ αν μας βοηθούνε να βλέπουμε τα πράγματα καλύτερα. Να μην μένουμε στο αυτονόητο και το ‘λογικό’ αλλά στο σύνθετο και στο πιο δημιουργικό». 

Παρά τα περιορισμένα χρονικά περιθώρια, η συζήτηση που ακολούθησε ήταν πλούσια. Ποια ήταν τελικά η άρχουσα τάξη στην αρχαία Αθήνα, όλοι οι ελεύθεροι ή μόνο οι μεγάλοι δουλοκτήτες; Και πόσοι ήταν αυτοί; Τι διαφορές είχε η δουλεία στην αρχαία Ελλάδα από άλλες περιπτώσεις όπως της Αιγύπτου; Συνολικότερα, είναι ο μαρξισμός έγκυρο εργαλείο ανάλυσης σήμερα ή έχει ξεπεραστεί; Σε αυτά τα ερωτήματα προσπάθησαν να απαντήσουν οι εισηγητές με τις τελικές παρεμβάσεις τους. 

Η συζήτηση προφανώς δεν έκλεισε, αλλά όπως είπε μια συντρόφισσα που πήρε πρώτη τον λόγο «παρόλο που δεν ξέρω πολλά, ό,τι θυμάμαι από το σχολείο, αυτά που είπαν οι δυο σύντροφοι με έκαναν να θέλω να ψάξω περισσότερο». Το επόμενο ραντεβού για αυτό το ψάξιμο είναι στο τετραήμερο Μαρξισμός 2025 όπου ο πανεπιστημιακός Κ. Βλασσόπουλος θα μιλήσει για τη δουλεία και τον δουλοκτητικό τρόπο παραγωγής.