Το καινούργιο τεύχος του περιοδικού Σοσιαλισμός Από τα Κάτω που μόλις κυκλοφόρησε συνδέει το καλοκαίρι του 2025 με το καλοκαίρι του 1965. Όχι μόνο λόγω της επετείου των Ιουλιανών. Αυτή είναι απλώς η αφορμή. Αλλά γιατί η Δεξιά στην Ελλάδα έχει μια αδιάκοπη ιστορία τόσο εκτροπής από τη δημοκρατία όσο και σφιχτού εναγκαλισμού με τους ιμπεριαλιστές και τους πολέμους τους. Είναι καταδικασμένοι να έρχονται ξανά και ξανά μπροστά σε μέρες του Ιούλη και σε εξεγέρσεις.
Στο άρθρο “Ιουλιανά 1965. Τότε και τώρα” που προβάλλεται και στο εξώφυλλο του τεύχους, η Μαρία Στύλλου περιγράφει την εξέγερση των 70 ημερών που άφησε το αποτύπωμά της μέχρι σήμερα: όσους “θεσμούς” και να επιστρατεύουν, το πεζοδρόμιο παραμένει ο δικός μας θεσμός που μπορεί να ρίχνει κυβερνήσεις. “Η κυβέρνηση Νόβα-Μητσοτάκη κατέρρευσε στις 5 Αυγούστου, επειδή δεν κατάφερε να πάρει ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή. Δεν θα μπορούσε κανείς να εξηγήσει το πώς έγινε αυτό, αν χάσει από τα μάτια του τις τεράστιες διαδηλώσεις, τις απεργίες, το ποτάμι του κόσμου που επί 20 μέρες πλημμύριζε από το πρωί μέχρι το βράδυ την Αθήνα, πολιορκώντας κάθε μέρα το Παλάτι, τη Βουλή και όλα τα πολιτικά γραφεία όσων ετοιμάζονταν να ‘‘αποστατήσουν”.
Το άρθρο εξετάζει τις αντιπαραθέσεις μέσα στην άρχουσα τάξη όσον αφορά στο στρατό και τον προανατολισμό στην Κύπρο και τη Μέση Ανατολή και τοποθετεί το βασιλικό πραξικόπημα που έβαλε σε κίνηση την εξέγερση μέσα σε αυτό το συνολικότερο πλαίσιο. Τονίζει όμως πως η δυναμική των 70 ημερών της εξέγερσης την έφερε πολύ γρήγορα έξω από τα όρια μιας κοινοβουλευτικής αντιπαράθεσης. Η αλλαγή στις ιδέες έγινε με “άλματα ριζοσπαστικοποίησης. Από τα συνθήματα για τον Παπανδρέου στα αιτήματα για δημοψήφισμα ενάντια στο παλάτι”. Το άρθρο συνεχίζει με τα ερωτήματα στρατηγικής και τακτικής που άνοιξαν μέσα στο κίνημα, τον ξεχωριστό ρόλο του εργατικού κινήματος και των απεργιών, και επιστρέφει στις ρίζες εκείνων των αγώνων. “Ο κόσμος που βγήκε στους δρόμους τον Ιούλη του 1965 είχε τρομερές εμπειρίες. Μπόρεσε και κράτησε την εξέγερση ζωντανή επί 70 μέρες γιατί είχε πίσω του μεγάλους αγώνες. Είχε αντισταθεί στο όργιο βίας και νοθείας των εκλογών του 1961, είχε διώξει τον Καραμανλή μετά τη δολοφονία του Λαμπράκη το 1963”.
Ένα στοιχείο της κρίσης του ‘65 όπως αναφέραμε ήταν ο ανταγωνισμός με την Τουρκία, με κέντρο την Κύπρο. Αυτός ο ανταγωνισμός και οι αναταράξεις που προκαλεί έχει αλλάξει πολλές μορφές, αλλά παραμένει ενεργός μέχρι σήμερα. Αυτό είναι το θέμα του άρθρου “Ελλάδα-Τουρκία. Αντίσταση στις επεκτατικές εκστρατείες” που γράφει ο Γιώργος Ράγκος. Το κείμενο κάνει αναδρομή στην ιστορία του ελληνοτουρκικού ανταγωνισμού, απέναντι σε απόψεις που βλέπουν τις αντιπαραθέσεις είτε ως “επεισόδια”, είτε ως προϊόν μιας μόνιμης “τουρκικής προκλητικότητας”. Η πηγή ωστόσο όπως εξηγεί το άρθρο είναι ότι “Η Ανατολική Μεσόγειος, λόγω της στρατηγικής της θέσης δίπλα στα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής και της σύνδεσής της στο βορρά με τη Μαύρη Θάλασσα [...] ήταν ανέκαθεν στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών και των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών.” Το άρθρο περιλαμβάνει ένα ενδιαφέρον τμήμα για το Διεθνές Δίκαιο, τόσο όσον αφορά τη Συνθήκη της Λωζάνης που καθόρισε τα σύνορα όσο και το Δίκαιο της Θάλασσας. Το τελευταίο κομμάτι του άρθρου εξηγεί πόσο επικίνδυνο είναι η Αριστερά να απαιτεί “‘σκληρή στάση’ απέναντι στην Τουρκία. Σε μια τέτοια χρονική στιγμή, οι ηγεσίες των κομμάτων της Αριστεράς πρέπει να σηκώσουν την αντιπολεμική σημαία της διεθνιστικής αλληλεγγύης”.
Όμως, η ελληνοτουρκική αντιπαράθεση είναι ένα μόνο κομμάτι της αποσταθεροποίησης μέσα στην οποία βουλιάζει όχι μόνο η ελληνική αλλά η διεθνής πολιτική. Το πρώτο σε σειρά άρθρο του τεύχους, “Σταθερότης μηδέν”, γραμμένο από τον Πάνο Γκαργκάνα, μας τοποθετεί μέσα στα πολλαπλά αλλά αλληλοσυνδεόμενα μέρη αυτής της διεθνούς κατάστασης. Από τον Τραμπ και τον πόλεμο των δασμών που αντί για αναπλήρωση της χασούρας του αμερικάνικου καπιταλισμού μέχρι στιγμής φέρνουν κατρακύλισμα στα χρηματιστήρια. Μέχρι την κόντρα με τον Μάσκ, ο οποίος μετατράπηκε σε μια νύχτα από αγαπημένο παιδί του προέδρου σε μισητό αντίπαλο.
Λος Άντζελες
Δεν πρόκειται για καπρίτσια αλλά συνδέονται με θέματα όπως τα εξής: “Οι οικονομικές υπηρεσίες του ίδιου του Κογκρέσου υπολογίζουν ότι, αν εγκριθεί το νομοσχέδιο [το οποίο κόντραρε ο Μασκ] και από τη Γερουσία [...] το δημόσιο χρέος θα ανέβει κατά 2,4 τρισεκατομμύρια μέσα στην επόμενη δεκαετία.” Όπως στα Ιουλιανά του 1965, έτσι και στις ΗΠΑ του 2025, οι συγκρούσεις των από πάνω μπορούν και γεννάνε εξεγέρσεις από τα κάτω. Το άρθρο αφιερώνει ένα μεγάλο τμήμα του στην περιγραφή και την ανάλυση της εξέγερσης του Λος Άντζελες που ξέσπασε στις αρχές Ιούνη ενάντια στους ρατσιστικούς μηχανισμούς του αμερικάνικου κράτους. Η κρίση της κυβέρνησης Μητσοτάκη περιγράφεται αναλυτικά αλλά στο εξής πλαίσιο: “Αν αυτή είναι η εικόνα στον κορμό του παγκόσμιου καπιταλισμού, οι επιπτώσεις στα πιο αδύναμα κλαδιά του είναι μεγαλύτερες. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη είναι δεσμευμένη χειροπόδαρα στην εκστρατεία ΗΠΑ-Ισραήλ. Έχει εμπλακεί βαθιά σε κάθε βήμα”.
Μια επιμέρους πτυχή της κρίσης που πληρώνει ο φτωχός κόσμος σε ολόκληρη την Ευρώπη (και όχι μόνο) έχει να κάνει με το ξεπούλημα των ελεύθερων χώρων και τη μη βιωσιμότητα των σύγχρονων πόλεων. Αυτό είναι το θέμα του άρθρου της Κατερίνας Θωίδου “Αντικαπιταλιστική απάντηση στις πόλεις ‘χωρίς οξυγόνο’”. Ξεκινάει με βάση το σοκαριστικό στοιχείο πως “στην Αθήνα σήμερα αντιστοιχούν μόλις 0,96 τ.μ πρασίνου ανά κάτοικο”, ενώ “ο ΠΟΥ έχει καθορίσει την ελάχιστη αναλογία [...] στα 9 τετραγωνικά”. Το άρθρο εξηγεί ολόκληρη την απάτη γύρω από τον “εξευγενισμό” των εργατικών περιοχών “με όλες τις κοινωνικές συνέπειες που αυτή συνεπάγεται όσον αφορά την αξία της γης και την εκδίωξη των πιο αδύναμων οικονομικά κατοίκων”. Η μη-βιωσιμότητα φτάνει ως την πιθανότητα της καταστροφής. Το άρθρο θυμίζει τον κίνδυνο “υπερχείλισης του Κηφισού”, την ανύπαρκτη “αντιπυρική θωράκιση της Αττικής”. Υπενθυμίζει επίσης τα ανοιχτά μέτωπα του αγώνα, από το Βόλο ως την Κρήτη, που όλο και περισσότερο συνδέονται μεταξύ τους.
Το τεύχος περιλαμβάνει δύο άρθρα που συνδέονται με την επαναστατική παράδοση, ένα γραμμένο από τον Κώστα Πίττα, για τον Τρότσκι που αυτές τις μέρες κλείνουν 85 χρόνια από τη δολοφονία του κατ’ εντολή του Στάλιν. Και ένα ακόμη, γραμμένο από το Γιάννη Κούτρα, το οποίο πραγματεύεται μια συγκεκριμένη πτυχή της συνεισφοράς του Φρίντριχ Ένγκελς, την δουλειά του για την καταγωγή του ανθρώπινου είδους.
Ενιαίο Μέτωπο
Το άρθρο για τον Τρότσκι δεν είναι μια βιογραφική σύνοψη, αλλά αναδεικνύει κομβικά σημεία της σκέψης και της δράσης του Ρώσου επαναστάτη, τα οποία είναι απαραίτητα στο σήμερα. Ήταν για παράδειγμα ο πρώτος που επισήμανε πώς ο παγκόσμιος καπιταλισμός επειδή αναπτύσσεται “άνισα αλλά συνδυασμένα”, τείνει να συνδέει “τους αγώνες για τη δημοκρατία ή τους αγώνες ενάντια στον ιμπεριαλισμό με την προοπτική της σοσιαλιστικής επανάστασης”. Όμως η πρακτική στη διάρκεια της ζωής του στην πρώτη γραμμή των μαχών (ηγέτης του Σοβιέτ το 1905, οργανωτής του Οκτώβρη του 1917, επικεφαλής του Κόκκινου στρατού, μέχρι τέλους πρώτος στη μάχη ενάντια στη σταλινική γραφειοκρατία) έχει να μας δώσει πολλά διδάγματα για το πώς συνδέεται η μάχη για την αλλαγή του κόσμου με τις καθημερινές μάχες που μπορεί να μοιάζουν διάσπαρτες. Ανάμεσα σε άλλα, ο Τρότσκι ήταν ο θεωρητικός του ενιαίου μετώπου.
Το άρθρο για τον Ένγκελς είναι άρρηκτα δεμένο με ζητήματα που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της συζήτησης σήμερα. Συζητήσεις αφενός όσον αφορά το ανθρώπινο είδος και τις δυνατότητες να οργανώσουμε τη ζωή μας όχι με βάση την παράνοια του κέρδους αλλά με βάση τις ανάγκες μας, αλλά και όσον αφορά το φύλο, τις αιτίες και την ιστορία της γυναικείας καταπίεσης. Η άρχουσα τάξη έχει κάθε συμφέρον να επαναλαμβάνει, ίσως και να πιστεύει, πως όλες οι ασχήμιες της ανθρώπινης συμπεριφοράς έχουν τις ρίζες τους στη “φύση” και πως κατά βάθος όλοι οι άνθρωποι είμαστε τόσο σιχαμένοι, τόσο βίαιοι και τόσο ρατσιστές όσο ο Τραμπ, ο Νετανιάχου και ο Μητσοτάκης. Αλλά το άρθρο εξηγεί αναλυτικά μια ολόκληρη κληρονομιά -επιστημονική και πολιτική- που αποδεικνύει πως “η συντριπτικά μεγαλύτερη χρονική περίοδος της ανθρώπινης ιστορίας αφορά αταξικές κοινωνίες, η μελέτη των οποίων αποδεικνύει ότι η ανθρώπινη φύση είναι εξελικτικά και ιστορικά συμβατή με μια κοινωνική οργάνωση που να βασίζεται στη συνεργασία, την αλληλεγγύη και τη συλλογικότητα”.
Η βιβλιοκριτική της Αργυρής Ερωτοκρίτου στο βιβλίου του Τζούντιθ Μπάτλερ “Ποιος φοβάται το φύλο” που περιλαμβάνεται στο τεύχος ανήκει στην ίδια θεματική. Το βιβλίο “βαθαίνει την αντίληψή μας για το ίδιο το φύλο [...] επανεξετάζει την επίδραση του κοινωνικού στο βιολογικό. Είναι ένα βιβλίο που προσπαθεί να ενώσει τις αντιστάσεις των καταπιεσμένων για να μπορέσουν να είναι αποτελεσματικές”.
Η δεύτερη βιβλιοκριτική είναι γραμμένη από την Αφροδίτη Φράγκου και αφορά στο βιβλίο “Αυτοάμυνα. Μια φιλοσοφία της βίας”, της γαλλίδας φιλοσόφου Ελσά Ντορλέν. Πρόκειται για ένα βιβλίο για τη διάκριση ανάμεσα στη “βία που εντάσσεται σε νόμιμο, θεσμοθετημένο πλαίσιο και στη βία των καταπιεσμένων”.