Εκδήλωση – παρουσίαση για το νέο βιβλίο του «Δούλοι, δουλεία και δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα» οργανώνει το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο στην ΕΣΗΕΑ την Τρίτη 25/2 στις 7μμ. Θα μιλήσουν ο συγγραφέας του βιβλίου ιστορικός-πανεπιστημιακός Δημήτρης Κυρτάτας, η Ευτυχία Μπαθρέλλου, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών και ο Κώστας Βλασόπουλος, καθηγητής στο παν/μιο Κρήτης που μαζί έχουν γράψει το βιβλίο «Η ζωή μου όλη» για την ζωή των δούλων στην αρχαιότητα.
Στις σελίδες αυτού του βιβλίου ο Δημήτρης Κυρτάτας μάς δίνει μια καθαρή πρώτη εικόνα για το συσκοτισμένο ζήτημα της δουλείας στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα. Διερευνά και αναλύει σε βάθος τον θεσμό της δουλείας, κυρίως από μαρξιστική σκοπιά. Αυτό είναι απαραίτητο για να γίνει κατανοητό ότι η δουλεία δεν ήταν κάποια περιθωριακή κηλίδα σε μια σκοτεινή γωνιά του αρχαίου πολιτισμού, αλλά το θεμέλιο πάνω στο οποίο στηριζόταν τότε ο κυρίαρχος τρόπος παραγωγής.
Δημήτρης Ι. Κυρτάτας
Δούλοι, δουλεία και δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα,
β’ έκδοση
Γιατί να διαβάσει κανείς σήμερα ένα βιβλίο για τη δουλεία στην αρχαιότητα; Παρά τη νομική κατάργησή της, η δουλεία δεν είναι φαινόμενο του παρελθόντος μόνο. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (https://www.ilo.org/publications/major-publications/global-estimates-mode-slavery-forced-labour-and-forced-marriage), σχεδόν 50 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως (δηλαδή περίπου 1 στους 150!) ζούσαν σε συνθήκες σύγχρονης δουλείας το 2021, με τους μετανάστες εργάτες να αντιμετωπίζουν τον τριπλάσιο κίνδυνο υποδούλωσης από τους μη μετανάστες συντρόφους τους.
Πέρα από αυτό, και όσοι απολαμβάνουμε συνθήκες «ελεύθερης εργασίας» στο σύγχρονο καπιταλισμό, είμαστε, με κάποιον τρόπο και σε κάποιο βαθμό, αντικείμενα καταπίεσης και εκμετάλλευσης. Όπως εντόπισε ο Μαρξ, «την οικονομική εξάρτηση» του εργάτη από το κεφάλαιο «και τη μεσολαβεί και τη συγκαλύπτει η περιοδική ανανέωση της αυτοπούλησής του, η αλλαγή των ατομικών του αφεντικών που τον μισθώνουν...» (Κεφάλαιο, τ. Α’, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 2002, σσ. 598-9· πρβ. 604, 635-6, και, π.χ., τις αναφορές στην «υποδούλωση» των εργατών στο κεφάλαιο και την αστική τάξη στο Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, κεφ. 1).
Με ένα από τα στοιχεία που συνδέουν το μισθωτό του σήμερα και τον δούλο της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας, συγκεκριμένα την αποδοχή της εκμετάλλευσής τους ως δεδομένης και αυτονόητης, ξεκινά ο πρόλογος του ιστορικού και καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Δημήτρη Κυρτάτα στη δεύτερη έκδοση του βιβλίου του «Δούλοι, δουλεία και δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα». Ο τίτλος, με την πορεία του από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο και θεωρητικό, είναι διακριτικός οδηγός για το περιεχόμενο και τη δομή του βιβλίου αλλά και για τον χαρακτήρα της έρευνας που επιχειρεί ο Κυρτάτας: «από την κοινωνική πραγματικότητα στο μοντέλο και πάλι πίσω», για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Feard Braudel που παρατίθενται ως προμετωπίδα (σ. 5). Το εξαιρετικό πρώτο κεφάλαιο πληροφορεί για τους ρόλους των αρχαίων δούλων στην παραγωγική διαδικασία και δείχνει πώς οι ρόλοι αυτοί καθόριζαν τις συνθήκες διαβίωσής τους, τη συμπεριφορά των δεσποτών τους απέναντί τους αλλά και τις αντιδράσεις τους, συλλογικές και ατομικές, στην καταπίεση και εκμετάλλευση που βίωναν. Το υπόλοιπο βιβλίο συνδιαλέγεται με θέσεις μελετητών που έχουν αφήσει βαθύ αποτύπωμα στη μελέτη της αρχαίας δουλείας και στοχάζεται κυρίως πάνω στα εξής θέματα: Αποτελούσαν οι δούλοι της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας κοινωνική τάξη; Σε ποιο βαθμό βασιζόταν ο κυρίαρχος τότε τρόπος παραγωγής στην εργασία των δούλων; Ποιοι παράγοντες οδήγησαν στη γένεση και, ακολούθως, στην παρακμή του δουλοκτητικού τρόπου παραγωγής;
Ο χώρος δεν επιτρέπει πιο λεπτομερή παρουσίαση, αλλά είναι ήδη εμφανές ότι το βιβλίο δεν μένει στην πληροφορία, διερευνά και στοχάζεται. Η επιλογή όμως να μην εμπλουτιστεί η πρώτη έκδοση (η μόνη προσθήκη είναι ο πρόλογος των σελίδων 9-12), αν και κατανοητή, έχει ένα κόστος. Ένα βιβλίο με την ίδια στόχευση, μέθοδο και κριτική ματιά, που να συνομιλεί όμως και με τις ιδέες πιο σύγχρονων μελετητών, θα ωφελούσε ακόμα πιο πολύ τον αναγνώστη στο δικό του αναστοχασμό. Για να θυμηθούμε όμως τον τραγικό ποιητή Σοφοκλή , «το ένα σε πάει να βρεις τα πολλά, αν πιάσεις μιαν ακρούλα της ελπίδας» (Οιδίποδας Τύραννος στ. 120-1). Ο αναγνώστης του βιβλίου του Κυρτάτα δε θα ξαφνιαστεί που, παρόμοια με όλους τους «σπουδαίους» της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας, ο Σοφοκλής χρωστούσε τη μόρφωση και την «πλουσιοπάροχη» (όπως τονίζει ο αρχαίος βιογράφος του) ανατροφή του στον πλούτο που παρήγαν οι δούλοι τεχνίτες του πατέρα του.