Εκδήλωση-παρουσίαση του νέου του βιβλίου «Αντόνιο Γκράμσι – Θέσεις της Λυών, Εργοστασιακά συμβούλια, Ρήξη με τον Ρεφορμισμό» οργάνωσε το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο στα πλαίσια του 53ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Πεδίο Άρεως. Ομιλητές ήταν ο Λουκάς Αξελός από τις εκδόσεις Στοχαστής και ο Λέανδρος Μπόλαρης από το Μαρξιστικό βιβλιοπωλείο. Στη συνέχεια δημοσιεύουμε αποσπάσματα των ομιλιών τους.

Λουκάς Αξελός

Με μεγάλη χαρά πήρα στα χέρια μου το βιβλίο. Θεωρώ ότι η πρωτοβουλία του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου να εκδώσει το έργο του Γκράμσι αποτελεί από μόνη της ένα ιδιαίτερα θετικό γεγονός για όλους, όσους και όσες από μας εμπνέονται από το επαναστατικό του παράδειγμα. Αυτό αποτελεί και μια επιπρόσθετη απάντηση αυτών, όπως ο Στοχαστής και το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, που δεν προσέγγισαν ποτέ το έργο του Γκράμσι ως ακαδημαϊκή προσέγγιση, αλλά ως ένα εργαλείο γνώσης, κριτικής θωράκισης και οπλισμού των υποτελών τάξεων στον άμεσο αγώνα τους.

Η συγκεκριμένη έκδοση του Γκράμσι μπορεί να χαρακτηριστεί συνεκτική σε σχέση με τον στόχο της. Να αναδείξει, δηλαδή, τις επαναστατικές αρετές που τον έφεραν στις πρώτες γραμμές του αγώνα της ιταλικής εργατικής τάξης στα χρόνια της εφόδου της στους ουρανούς το 1919-1921. Και το επιτυγχάνει, όχι μόνο μέσω των κειμένων του Γκράμσι, αλλά και μέσω του τεκμηριωμένου προλόγου και επιλόγου που περιλαμβάνει. 

Το μείζων στοιχείο αυτής της έκδοσης είναι οι Θέσεις της Λυών, που αποτελούν απτό παράδειγμα του ευρύτερου πολιτικού σχεδιασμού του Γκράμσι. Χρειάζεται να τις δούμε με δυο κριτήρια. Πρώτα, αν οι αναλύσεις-εκτιμήσεις τους με βάση τη σημερινή μας δυνατότητα να τις διευρύνουμε, ανταποκρινόταν στις απαιτήσεις της εποχής τους τη δεκαετία 1920-30 και σε ποιο βαθμό δικαιώθηκαν. Και δεύτερον, τι από τις Θέσεις αυτές επιβιώνει ως δραστικό παρόν κι όχι απλώς ως ιστορικό οπλοστάσιο ενταγμένο στην παράδοση της επαναστατικής μας κληρονομιάς. Έχω την πεποίθηση πως ο Γκράμσι πίστευε ότι τα σοβιέτ και γενικά οι επαναστατικοί θεσμοί δεν εφευρίσκονται, αλλά γεννιόνται από μια επαναστατική διαδικασία.

Ο Γκράμσι μπορεί να έχει τη δυνατότητα, πολλών ενδεχομένως αναγνώσεων. Όμως, δεν δέχεται πολλές αναγνώσεις σε δυο πράγματα. Το πρώτο που δεν επιδέχεται παρερμηνείες είναι η βαθιά του πεποίθηση για τη σύνδεση της ηθικής με την πολιτική. Λόγω και έργω είναι τελείως εχθρικός σε μια αμοραλιστική προσέγγιση της πολιτικής. Το δεύτερο στοιχείο είναι η σύνδεση θεωρίας και πράξης. Παρόλο ότι υπήρξε ένας μεγάλος θεωρητικός, δεν υπάρχει στον Γκράμσι αποσύμπλεξη της θεωρίας από την πράξη. Με βάση τα παραπάνω θεωρώ τον Γκράμσι ως υποδειγματικό παράδειγμα προς μίμηση. Διότι σηματοδοτεί μιαν άλλου τύπου επιλογή με καθαρή πρόταξη τη σύνδεση θεωρίας και πράξης και αδιάλλακτη επιμονή στο προσωπικό παράδειγμα ανεξαρτήτως κόστους. Και διότι, η προσέγγισή του στα προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών απέχει πόρω από τις εσχατολογικές, μηχανιστικές και έωλες πολιτικά αναλύσεις του κυριαρχήσαντος ρεύματος στην Αριστερά που μετέτρεψε τη σοσιαλιστική θεωρία και πράξη σε πολιτική αμοραλιστική καρικατούρα.

Λέανδρος Μπόλαρης

Ο Αντόνιο Γκράμσι είναι ο επαναστάτης μαρξιστής που μετέφρασε την εμπειρία των εργατικών συμβουλίων της Ρώσικης Επανάστασης στη «γλώσσα» της δυτικής Ευρώπης. Μιλάμε για εργατικό έλεγχο, για εργατική δημοκρατία ως απάντηση στη σημερινή βαρβαρότητα. Και φέρνουμε το παράδειγμα της Ρώσικης Επανάστασης. Και συχνά η απάντηση είναι ότι αυτά όχι μόνο ανήκουν στο παρελθόν αλλά και σε μια «ιδιαίτερη» περίπτωση. Αυτά δεν μπορούν να συμβούν σε χώρες με «ανεπτυγμένους» θεσμούς. Τα ίδια επιχειρήματα, όμως, ήταν σχετικά κυρίαρχα και στην Αριστερά της εποχής του Γκράμσι και στην Ιταλία.

Το πρώτο πράγμα που κάνει αυτή η έκδοση, λοιπόν, είναι να μας μιλήσει για τον Γκράμσι και να βάλει τον ίδιο να μιλήσει. Καταρχήν, να σκιαγραφήσει το ιστορικό πλαίσιο, την «κόκκινη διετία», την έκρηξη των κοινωνικών αγώνων σε γιγάντια κλίμακα. Αλλά χρειαζόταν ένας Γκράμσι -και οι σύντροφοί του- για να επιμείνει ότι υπάρχει μια βασική δύναμη που θα κρίνει που θα πάνε τα πράγματα: η εργατική τάξη. Κι ότι αυτή η τάξη δημιουργεί το μέλλον μέσα στους αγώνες της, με «ταπεινές» αρχικά μορφές οργάνωσης, τις εσωτερικές επιτροπές που σύντομα έγιναν εργοστασιακά συμβούλια

Η «κόκκινη διετία» δεν νίκησε, δυο χρόνια μετά η άρχουσα τάξη έδωσε την κυβέρνηση στον Μουσολίνι και τους φασίστες. Το γιατί η ιστορία πήρε αυτή την τροπή ήταν το μεγάλο ερώτημα που έθεσε ο Γκράμσι. Με άλλα λόγια το ερώτημα που έθεσε ο Λένιν με το Τι να κάνουμε; 

Και ο Γκράμσι απάντησε σε αυτό το ερώτημα όχι απλά σαν άτομο αλλά σαν κομμάτι της ηγεσίας του κομμουνιστικού κόμματος στην Ιταλία που είχε ιδρυθεί το 1921. Αυτό δεν σήμαινε ότι το νέο επαναστατικό κόμμα βρήκε αμέσως τον δρόμο του.

Στην έκδοση του ΜΒ κεντρική θέση έχει ένα κείμενο με τον τίτλο Οι Θέσεις της Λυών (η πόλη που έγινε το τρίτο συνέδριο του κόμματος το 1926). Είναι η συμπύκνωση μιας ολόκληρης στρατηγικής που θάφτηκε τις επόμενες δεκαετίες. Το άμεσο υπόβαθρο είναι η αντιπαράθεση με απόψεις που ήθελαν το κόμμα μια οργάνωση των «καθαρών και σκληρών» επαναστατών που υποτίθεται είναι «όργανο της τάξης». Για τον Γκράμσι το επαναστατικό κόμμα είναι «τμήμα» της τάξης, φιλοδοξεί να κερδίσει την πρωτοπορία της, τα πιο μαχητικά τμήματά της στις επαναστατικές ιδέες και δράση. Όχι απλά σαν διδασκαλία αλλά σαν διάλογο με την τάξη μέσα στους αγώνες. Το ενιαίο μέτωπο, τα μεταβατικά αιτήματα αυτό τον σκοπό έχουν.

Η εργατική τάξη μπορεί να ηγηθεί όλων των καταπιεσμένων στην πάλη ενάντια στην καταστροφή. Αλλά για να το καταφέρει χρειάζεται να ηγεμονεύσουν στο εσωτερικό της οι επαναστατικές ιδέες. Και αυτές οι ιδέες ενσαρκώνονται στο επαναστατικό κόμμα, τον «σύγχρονο ηγεμόνα» όπως το ονόμασε στα Τετράδια της Φυλακής.

Ο Γκράμσι αντιμετώπιζε τον μαρξισμό ως «φιλοσοφία της πράξης»: τον αδιάσπαστο δεσμό που δημιουργεί μεταξύ θεωρίας και πράξης, σκέψης και δράσης.