Κατά την επαγγελματική επίσκεψή μου στο Βελιγράδι πριν από δύο εβδομάδες αντίκρισα ένα παράδοξο θέαμα: μία αντι-κατασκήνωση αντι-διαδηλωτών και υποστηρικτών του καθεστώτος. Μπροστά από το κοινοβούλιο του Βελιγραδίου, η κατασκήνωση των φανατικών υποστηρικτών του Αλεξάνταρ Βούτσιτς το λεγόμενο «aciland» —λειτουργεί ως πολιτικό οδόφραγμα. Είναι η πιο χαρακτηριστική εικόνα μιας χώρας που έχει μπει σε τροχιά βαθιάς κοινωνικής κρίσης, όπου το καθεστώς στήνει ανθρώπινες ασπίδες για να οχυρωθεί απέναντι στη νεολαία που ζητά λογοδοσία, διαφάνεια και δημοκρατία.
Η σπίθα άναψε με την κατάρρευση στεγάστρου στον σιδηροδρομικό σταθμό του Νόβισαντ, την 1η Νοεμβρίου 2024, που σκότωσε 16 ανθρώπους. Οι διαδηλωτές κατηγορούν την κυβέρνηση για χρόνια διαπλοκής: εργολαβικές αναθέσεις σε φίλους «επιχειρηματίες» και «επενδυτές» με το αζημίωτο, έλλειψη ελέγχων και παρακάμψεις των κανονισμών ασφαλείας. Η κοινωνική οργή υποχρέωσε την εξουσία σε κινήσεις άμυνας: ο πρώην υπουργός Κατασκευών Γκόραν Βέσιτς παραιτήθηκε και παραπέμφθηκε στη δικαιοσύνη, μαζί με άλλα στελέχη που κατηγορούνται για σοβαρά εγκλήματα κατά της δημόσιας ασφάλειας. Οι μικρές αυτές νίκες δεν λειτούργησαν κατευναστικά· αντίθετα, ενίσχυσαν την πεποίθηση ότι οι ευθύνες βρίσκονται ψηλότερα στην κυβερνητική πυραμίδα και ότι το κίνημα έχει τη δύναμη για να αποδοθούν.
Έκτοτε, οι φοιτητές έχουν γίνει ο κινητήριος μοχλός ενός νέου κοινωνικού κύματος: πολυήμερες πορείες, δράσεις σε όλη τη χώρα, μέχρι και απεργία πείνας από την Ντιιάνα Χρκα, μητέρα θύματος του δυστυχήματος, ενώ η 1η Νοεμβρίου 2025, επέτειος ενός έτους από τη δολοφονία, είδε μεγαλειώδεις κινητοποιήσεις με επίκεντρο το Νόβισαντ. Οι κινητοποιήσεις παραμένουν μαζικές, όμως δεν είναι χωρίς εσωτερικές αντιφάσεις: μια μερίδα στηρίζει την ιδέα αυτόνομου φοιτητικού ψηφοδελτίου, ενώ άλλοι θεωρούν ότι η εκλογική εμπλοκή θα αφοπλίσει το πιο ριζοσπαστικό και ανεξάρτητο κομμάτι του κινήματος.
Μαστίγιο με καρότα
Την ίδια στιγμή, το καθεστώς προσπαθεί να συνδυάσει το μαστίγιο με καρότα. Εκτός από την παρουσία φιλοκυβερνητικών ομάδων στους δρόμους και τις συγκρούσεις με διαδηλωτές, η κυβέρνηση ανακοίνωσε μέτρα όπως η δωρεάν χρήση των δημόσιων ΜΜΜ στο Βελιγράδι μια κίνηση που πολλοί ερμηνεύουν ως προσπάθεια εξαγοράς κοινωνικής στήριξης, την ώρα που οι φοιτητές απαιτούν διαφάνεια και πολιτική αλλαγή και όχι επιδόματα.
Το Νοέμβριο όμως η κοινωνική ένταση κορυφώθηκε με την υπόθεση των εμβληματικών βομβαρδισμένων κτιρίων του 1999 από το ΝΑΤΟ, που παραμένουν έκτοτε ως έχουν και λειτουργούν ως αντι-ιμπεριαλιστικός τόπος μνήμης. Η κυβέρνηση προωθεί με διαδικασίες fast-tack μια συμφωνία με εταιρεία συνδεδεμένη με τον Τζάρεντ Κούσνερ, γαμπρό του Ντόναλντ Τραμπ, για την ανάπτυξη ενός υπερπολυτελούς συγκροτήματος πάνω σε αυτό το μνημείο της συλλογικής μνήμης. Η συμφωνία 99ετούς μίσθωσης, το σπάσιμο του καθεστώτος προστασίας και η μερίδα-ψίχουλα που λαμβάνει η σερβική πλευρά ερμηνεύονται ως υπόδειγμα ενός μοντέλου real-estate που λειτουργεί στην χώρα ως πλυντήριο μαύρου χρήματος που ιδιωτικοποιεί τον δημόσιο χώρο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση εκχωρεί και τη μνήμη του πολέμου σε διεθνή κεφάλαια, με προμετωπίδα εκείνα των ιθυνόντων των βομβαρδισμών. Μία κίνηση που ενδέχεται να αποξενώσει περαιτέρω την κυβέρνηση και να την κόψει και από μέρος της εθνικιστικής της βάσης.
Απέναντι σε αυτό το μοντέλο «αναπτυξιακού αυταρχισμού», το κίνημα έχει μπροστά του υπαρκτούς κινδύνους: κρατική καταστολή, στοχευμένες διώξεις, παρακρατική πίεση και εσωτερικές διαιρέσεις. Παρ’ όλα αυτά, η επιμονή, η οριζόντια δομή και η πολιτική ωριμότητα της φοιτητικής γενιάς δείχνουν ότι η σύγκρουση με την εξουσία δεν θα κοπάσει σύντομα. Πρόκειται για ένα κίνημα πολύμορφο που έχει αγκαλιάσει μεγάλη μερίδα των εργαζομένων στο Βελιγράδι οι οποίοι κυκλοφορούν στο δρόμο και στις δουλειές τους με κονκάρδες και άλλα υλικά του συμβόλου της κόκκινης παλάμης του αγώνα των φοιτητών.
Παρότι στους κόλπους του θα βρούμε και καθυστερημένες μάζες επηρεαζόμενες από τον εθνικισμό ή την ορθοδοξία, στην πλειονότητα του και ιδιαίτερα στις σχολές και τους δρόμους του Βελιγραδίου, είναι καθαρά αριστερόστροφο. «Συνέλευση και όχι Κοινοβούλιο» όπως αναγράφουν οι τοίχοι. Αν και η πτώση του Βούτσιτς σίγουρα θα είναι ένα βήμα μπροστά, το κεντρικό ερώτημα δεν είναι αν θα πέσει, αλλά αν η Σερβία μπορεί να αλλάξει μέσα από ένα κίνημα που δεν επιδιώκει απλώς κυβερνητική εναλλαγή, αλλά μια ολοκληρωμένη ρήξη με το καθεστώς διαφθοράς, το κεφάλαιο και τον αυταρχισμό που υπονομεύει το μέλλον της χώρας. Αν το σύνθημα «Смрт капитализм» - «Θάνατος στον καπιταλισμό» που κοσμεί τους δρόμους στις λαϊκές συνοικίες θα γίνει πράξη.
Αντώνης Σκαρπέλης
23/11/2025