Ιστορία
ΚΙΝΑ - Μάης 1919: Οι ρίζες της επανάστασης

4 Μάη 1919, Πλατεία Τιενανμέν, Πεκίνο.

Η 4 Μάη είναι επίσημη εθνική επέτειος στην Κίνα. Εκείνη τη μέρα, εκατό χρόνια πριν, οι φοιτητές των σχολών του Πεκίνου, βγήκαν στο δρόμο για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στην απόφαση του «συνεδρίου της ειρήνης» στις Βερσαλίες να επιδικάσει στην Ιαπωνία κινέζικα εδάφη που κατείχε η Γερμανία. Οι νικητές του Πρώτου Παγκόσμιου Πόλεμου που υπόσχονταν αυτοδιάθεση στους λαούς είχαν προδώσει τις διακηρύξεις τους και η νεολαία της Κίνας απαντούσε δυναμικά ανοίγοντας το δρόμο προς την επανάσταση.

Οι αρχές του προηγούμενου αιώνα ήταν η εποχή του ιμπεριαλισμού των αποικιακών αυτοκρατοριών, επίσημων και ανεπίσημων. Η Κίνα δεν ήταν επίσημα αποικία, αλλά από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, οι ξένοι ιμπεριαλιστές και έμποροι είχαν πολύ πιο μεγάλη ισχύ από την κεντρική κυβέρνηση. Έκοβαν κομματάκια, μίσθωναν δικούς τους στρατούς και επέβαλλαν τους δικούς τους νόμους στις περιοχές που έλεγχαν. 

Εκατοντάδες «ανισότιμες συνθήκες» που επέβαλαν οι Μεγάλες Δυνάμεις στις αδύναμες κινέζικες κυβερνήσεις περιλάμβαναν τους πιο εξευτελιστικούς όρους. Για παράδειγμα στο Πεκίνο, απαγορευόταν σε Κινέζους να κυκλοφορούν στη συνοικία που είχαν την έδρα τους οι πρεσβείες των δυτικών χωρών. 

Η Ιαπωνία ήταν μια ιμπεριαλιστική δύναμη που είχε μπει δυναμικά στη κούρσα ελέγχου της Κίνας. Ήταν επίσης και σύμμαχος της Βρετανίας, της Γαλλίας και των ΗΠΑ στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Έτσι, όταν ήρθε η ώρα να μοιραστεί η λεία, πήρε σαν ανταμοιβή την επαρχία Σαντόγκ που κατείχε η Γερμανία από το 1898. Αυτή ήταν η σπίθα που πυροδότησε την έκρηξη. Πολλοί από τους φοιτητές και τους διανοούμενους που πρωταγωνίστησαν στο κίνημα της 4 Μάη, έπαιρναν μέχρι τότε τοις μετρητοίς τις διακηρύξεις του προέδρου Ουίλσον των ΗΠΑ για το «δικαίωμα των εθνών στην αυτοδιάθεση». Τώρα ο Ουίλσον και οι σύμμαχοί του τσαλαπατούσαν αυτό το δικαίωμα. 

Κίνημα

Στις 4 Μάη περίπου 30 χιλιάδες φοιτητές ξεκίνησαν από την πλατεία Τιενανμέν και προσπάθησαν να βαδίσουν στην περιοχή των πρεσβειών. Βρέθηκαν αντιμέτωποι με την αστυνομία και οι συγκρούσεις κράτησαν ώρες. Ένα κομμάτι της διαδήλωσης κατευθύνθηκε στο σπίτι του Κάο Ραλίν, υπουργού της κυβέρνησης και ενός από τους «Τρεις Προδότες» που είχαν στο στόχαστρό τους οι διαδηλωτές, και του έβαλαν φωτιά. Η μέρα τέλειωσε με 32 συλλήψεις.

 Αλλά αυτό δεν ήταν το τέλος. Δυο μέρες μετά οι φοιτητές ίδρυσαν τη Σπουδαστική Ένωση του Πεκίνου, την πρώτη τέτοια οργάνωση στην ιστορία της χώρας. Τις επόμενες δυο βδομάδες παρόμοιες ενώσεις ιδρύονταν σε όλες τις μεγάλες πόλεις, και τις συνόδευαν μεγάλες διαδηλώσεις. Το επίκεντρο του κινήματος άρχισε να μεταφέρεται από το βορρά στο νότο, στην εμπορική και βιομηχανική καρδιά της Κίνας. Η Σαγκάη έγινε η έδρα της πανεθνικής φοιτητικής ένωσης. 

Στην ίδια πόλη, στα μέσα του Ιούνη, όλοι οι Κινέζοι έμποροι σταμάτησαν τις δραστηριότητές τους. Οι Κινέζοι αστοί καλωσόριζαν το κίνημα ελπίζοντας ότι θα μπορούσε να τους εξασφαλίσει καλύτερες διαπραγματευτικές θέσεις απέναντι στους δυτικούς ανταγωνιστές τους. Το κίνημα της 4 Μάη κέρδισε μια συμβολική νίκη. Κάτω από την πίεση των διαδηλώσεων, οι επίσημοι εκπρόσωποι της Κίνας δεν υπέγραψαν την τελική Συνθήκη Ειρήνης στο Παρίσι (Συνθήκη των Βερσαλλιών). Όμως, η Κίνα συνέχιζε να παραμένει μια χώρα μισο-φεουδαρχική, μισο-αποικία, με την συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού της να ζει στη φτώχεια και την καταπίεση.  

Το κίνημα της 4 Μάη, όμως, πυροδότησε και μια άλλη διαδικασία. Η νεαρή εργατική τάξη της Κίνας άρχισε να μπαίνει με ορμή στη μάχη ενάντια στους ιμπεριαλιστές και για τα δικά της συμφέροντα με τα δικά της, ταξικά, όπλα. Οι εργάτες και οι εργάτριες άρχισαν να φτιάχνουν συνδικάτα και να κατεβαίνουν σε απεργίες. Για την ακρίβεια, πρώτα έκαναν απεργία και μετά έφτιαχναν συνδικάτα. 

Οι απεργίες ξεκίνησαν στα υφαντουργεία και στα τυπογραφεία της Σαγκάης. Και άρχισαν να απλώνονται και αλλού, όπως στον κλάδο του μετάλλου, συνολικά σε περίπου 50 επιχειρήσεις. Περίπου 60 με 100 χιλιάδες εργάτες και εργάτριες συμμετείχαν. Από την Σαγκάη οι απεργίες απλώθηκαν στο Τιεντσίν στη βόρεια Κίνα, στο Χανγκτσόου στα ανατολικά, στο Τζιουτζιάνγκ στα νότια και στους σιδηροδρόμους. Ήταν η πρώτη πολιτική απεργία της εργατικής τάξης στην Κίνα.  

Στην πρώτη γραμμή των απεργιών και των διαδηλώσεων έμπαιναν οι γυναίκες. Το κίνημα της 4 Μάη και οι αγώνες που πυροδότησε έδωσαν την αυτοπεποίθηση σε χιλιάδες γυναίκες να βάλουν αιτήματα για να καταργηθούν βάρβαρα «έθιμα» όπως οι υποχρεωτικοί γάμοι, για το δικαίωμα στο διαζύγιο και την ισότητα απέναντι στο νόμο αλλά και για ισότητα στα μεροκάματα, κόντρα στη χυδαία συμπεριφορά αφεντικών και προϊσταμένων. Το 1920 εκατοντάδες γυναίκες στην πόλη Τσανγκτσά ίδρυσαν την πρώτη γυναικεία οργάνωση και σύντομα ακολούθησαν άλλες από το Πεκίνο μέχρι την Σαγκάη.

Η πάλη ενάντια στην καταπίεση, στη φτώχεια, τον ιμπεριαλισμό δενόταν με την πάλη για την κοινωνική απελευθέρωση. Κι αυτή η εξέλιξη άρχισε να γεμίζει φόβο ακόμα και τα πιο «πατριωτικά» τμήματα της αστικής τάξης.

Κόμμα

Το «νέο» απέναντι στο «παλιό». Αυτό ήταν το κοινό μοτίβο των ιδεών των πρωταγωνιστών του κινήματος της 4 Μάη. Όμως, ποιο ήταν το «νέο»; Για ένα μεγάλο τμήμα τους, το νέο γινόταν με όλο και μεγαλύτερη βεβαιότητα οι επαναστατικές ιδέες του μαρξισμού και το μέλλον το εκπροσωπούσε η επανάσταση των σοβιέτ στην Ρωσία.

Ο Τσεν Ντουχσίου ήταν μια κεντρική φιγούρα σε αυτές τις διεργασίες. Δεν ήταν νεαρός το 1919, αντίθετα ήταν ένας από τους πρυτάνεις του πανεπιστημίου του Πεκίνο και είχε πίσω του χρόνια εκδοτικών προσπαθειών που συνήθως κατέληγαν με την απαγόρευση των περιοδικών που εξέδιδε. Ο τελευταίος καρπός των προσπαθειών του, το περιοδικό Νιότη (και αργότερα Νέα Νιότη) είχε γίνει το σημείο αναφοράς για όσους συμμετείχαν στο κίνημα της 4 Μάη. 

Ο Τσεν Ντουχσίου μετακινήθηκε ταχύτατα προς το μαρξισμό, ανοίγοντας καταρχήν τις σελίδες των περιοδικών του στο «εργατικό ζήτημα» και στο «ρώσικο ζήτημα». Στενός του συνεργάτης ήταν ένας άλλος γνωστός διανοούμενος, ο Λι Νταζάο, που το 1918 είχε συγκροτήσει τον πρώτο -μυστικό- μαρξιστικό όμιλο μελέτης στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνο. 

Σύντομα, μαρξιστικοί όμιλοι και περιοδικά άρχισαν να ξεπηδάνε σαν τα μανιτάρια από τη μια πόλη στην άλλη. Τον Αύγουστο του 1920, ο Τσεν Ντουχσίου οργάνωσε τον πρώτο κομμουνιστικό πυρήνα στην Σαγκάη. Δεν ήταν πια ένας όμιλος μελέτης: τα μέλη του ομίλου ρίχτηκαν στη δουλειά στα εργοστάσια, με πενιχρά στην αρχή αποτελέσματα, περίπου 400 μέλη στο συνδικάτο που ίδρυσαν. Όμως, δεν το έβαλαν κάτω, συνέχισαν, ίδρυσαν μια οργάνωση νεολαίας, έβγαζαν εφημερίδες, περιοδικά. 

Το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας έκανε το ιδρυτικό του συνέδριο τον Ιούλη του 1921. Από τους 13 Κινέζους αντιπρόσωπους οι περισσότεροι είχαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο συμμετέχει στο κίνημα της 4 Μάη. Ο Τσεν Ντουχσίου εκλέχτηκε γραμματέας. Τυπικά, το κόμμα είχε λιγότερα από 100 μέλη. Σύντομα θα οδηγούσε εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες στις μάχες της πρώτης Κινέζικης Επανάστασης. 

Η εργατική τάξη θα μπορούσε να οδηγήσει όλους τους καταπιεσμένους στην νικηφόρα σύγκρουση με τον ιμπεριαλισμό, αυτή ήταν η πεποίθηση όσων έμπαιναν στην πάλη μέσα από τις γραμμές του επαναστατικού κόμματος τότε. Και η εργατική τάξη της Κίνας απέδειξε ότι έχει αυτή τη δύναμη το 1925 με 1927 όταν με κέντρο την Καντόνα και την Σαγκάη ξεσήκωνε τη θάλασσα των αγροτών στο πλευρό της. 

Αυτή η ευκαιρία χάθηκε, πνίγηκε στο αίμα, λόγω της καταστροφικής πολιτικής του Στάλιν. Παρακάμπτοντας τις αντιρρήσεις επαναστατών όπως του Τσεν, η γραμμή της Μόσχας ήταν ότι οι εργάτες «πρέπει να κάνουν τη δουλειά του αχθοφόρου για την αστική τάξη». 

Εκατό χρόνια μετά, η 4 Μάη τιμάται με «σεμνές τελετές» στην πλατεία Τιενανμέν -είναι και κεντρική αναφορά στο μνημείο που δεσπόζει. Όμως, το πνεύμα της επετείου δεν ζει εκεί. Οι ηγέτες της Κίνας φοβούνται αυτή την επέτειο. Φέτος, στις παραμονές της, μια σειρά φοιτητές και φοιτήτριες στο Πεκίνο «εξαφανίστηκαν», δηλαδή συνελήφθησαν. Ανήκαν στους μαρξιστικούς ομίλους που κυνηγάει το καθεστώς γιατί στηρίζουν απεργίες για ελεύθερο συνδικαλισμό. Αυτοί οι απεργοί και οι μαρξιστές φοιτητές και φοιτήτριες που μπαίνουν φυλακή από το καθεστώς του κρατικού καπιταλισμού είναι οι πραγματικοί συνεχιστές της επανάστασης στην Κίνα.