Οικονομία και πολιτική
Μαύρα κοράκια με νύχια γαμψά

Μητσοτάκης-Σταϊκούρας μαζί με τον πρόεδρο της Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών

“Βλέπετε τα χελιδόνια που έρχονται; Η άνοιξη αρχίζει”. Αυτό είναι το μήνυμα που στέλνουν αυτές τις μέρες οι οικονομικές στήλες των φιλοκυβερνητικών εφημερίδων. “Βλέπετε τους επενδυτές που επιστρέφουν στο ελληνικό χρηματιστήριο; Η ανάκαμψη είναι προ των πυλών”. 

Τα πουλιά, όμως, που στριφογυρίζουν στον ουρανό δεν είναι χελιδόνια. Όρνεα είναι. Κερδοσκόποι, επενδυτικές τράπεζες που εστιάζουν στην αγορά προβληματικών επιχειρήσεων (distressed funds), κεφάλαια που ειδικεύονται στη διάλυση και αξιοποίηση των περιουσιακών στοιχείων (asset stripping), ταμεία “φράχτες” (hedge funds) που ποντάρουν στη χρεοκοπία και σπεκουλαδόροι όλων των ειδών και των αποχρώσεων. Στην Ελλάδα δεν έρχονται για να συμμετάσχουν στην υποτιθέμενη ανάπτυξη αλλά για να κατασπαράξουν τις σάρκες από τα κουφάρια που αφήνει πίσω της η κρίση. Αυτό που τους δελεάζει δεν είναι οι “ισχυρές προοπτικές” της ελληνικής οικονομίας αλλά τα δισεκατομμύρια που έχει αρχίσει να μοιράζει, στο όνομα της “διάσωσης”, στις τράπεζες, τις ιδιωτικές επιχειρήσεις και τους κάθε λογής “ημετέρους” η κυβέρνηση του Μητσοτάκη.

Το χρηματιστήριο έχει πάρει “φωτιά”. Ο γενικός δείκτης τιμών, που είχε πιάσει πάτο στα τέλη του Οκτώβρη πέφτοντας κάτω από το όριο των 600 μονάδων (μια επίδοση συγκρίσιμη μόνο με τις περιόδους της μεγάλης αβεβαιότητας για την παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη) βρίσκεται από τις αρχές Νοέμβρη σε διαρκή άνοδο. Ούτε οι εκατόμβες των νεκρών από τον κορονοϊό, ούτε η εκθετική άνοδος των κρουσμάτων, ούτε τα λοκντάουν μπόρεσαν να κόψουν την βουλημία των επενδυτών: την Δευτέρα 7 Δεκέμβρη, ο ημερήσιος τζίρος του Χ.Α. ξεπέρασε τα 90 εκατομμύρια και ο δείκτης έκλεισε στις 786 μονάδες. 

Τράπεζες

Οι πρωταγωνίστριες αυτού του ανοδικού ράλι των μετοχών είναι οι τράπεζες. Αυτό μοιάζει παράδοξο: οι τράπεζες είχαν πυροδοτήσει πριν από ενάμιση μήνα ένα εκκωφαντικό κραχ. Στις 26 Οκτώβρη η μετοχή της τράπεζας Πειραιώς έχασε μέσα σε λίγες ώρα πάνω από το 20% της αξίας της. Η διοίκηση του χρηματιστηρίου αναγκάστηκε να διακόψει την διαπραγμάτευσή της για να την προστατεύσει από τους αλλόφρονες επενδυτές που έτρεχαν να τις ξεφορτωθούν πουλώντας κυριολεκτικά όσο-όσο. Την ημέρα εκείνη ο τραπεζικός δείκτης έπεσε στις 230 μονάδες – το χαμηλότερο σημείο όλων των εποχών.

Αυτό που είχε προκαλέσει το κραχ της 26 Οκτωβρίου ήταν η είδηση ότι η τράπεζα Πειραιώς δεν ήταν σε θέση να εξοφλήσει ένα “κουπόνι” αξίας 165 εκατομμυρίων προς το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ) – το δημόσιο δηλαδή. Το κουπόνι αυτό προερχόταν από το τελευταίο πρόγραμμα διάσωσης της τράπεζας. Η μη έγκαιρη εξόφλησή του θα είχε σαν συνέπεια την μετατροπή όλου του ποσού των 2 δις περίπου που είχε λάβει τον Δεκέμβρη του 2015 σαν “βοήθεια” από το ΤΧΣ από ομόλογα σε μετοχές. Με άλλα λόγια, την κρατικοποίηση της τράπεζας.

Η Πειραιώς κρατικοποιήθηκε πράγματι. Το κουπόνι δεν εξοφλήθηκε, τα ομόλογα μετατράπηκαν σε μετοχές και το δημόσιο απέκτησε, μέσω του ΤΧΣ, το 62% της Πειραιώς. Αλλά οι επενδυτές, αντί να βυθιστούν στην απελπισία, άνοιξαν σαμπάνιες. Και οι οικονομικές στήλες των εφημερίδων αντί για τα συνηθισμένα τους χολερικά άρθρα για τον “αναποτελεσματικό δημόσιο τομέα” έτρεξαν να συγχαρούν τον Μητσοτάκη και τους υπουργούς του για την σωστή αντιμετώπιση της κρίσης. Ο λόγος; Η μετατροπή των ομολόγων σε μετοχές έγινε με βάση την αξία της μετοχής της Πειραιώς του 2015 και όχι με βάση την τρέχουσα αξία – που ήταν δέκα φορές περίπου χαμηλότερη. Το δημόσιο χάρισε ουσιαστικά χρέη 2 δισεκατομμυρίων στην Πειραιώς με αντάλλαγμα μετοχές που δεν άξιζαν πάνω από 200 εκατομμύρια. Έτσι μάλιστα, έτρεξαν να δηλώσουν τα γεράκια της ελεύθερης αγοράς. Να και μια σωστή κρατικοποίηση. Ένα μεγάλο μπράβο στην κυβέρνηση του Μητσοτάκη.

Ύστερα ήρθε το σκάνδαλο της Aegean. Στα τέλη του Νοέμβρη ο κυβερνητικός εκπρόσωπος (Στέλιος Πέτσας) ανακοίνωσε την χρηματοδότηση του “μεγαλύτερου αερομεταφορέα της χώρας” με το ευτελές ποσό των 120 εκατομμυρίων Ευρώ. Τι θα λάβει το δημόσιο σαν αντάλλαγμα για την ενίσχυση αυτή; “Ειδικά δικαιώματα προαίρεσης” (warrants), δηλαδή το δικαίωμα να απαιτήσει την μετατροπή αυτού του δανείου σε μετοχές, με τους συμφωνημένους όρους. Τι ακριβώς συμφώνησαν οι δυο πλευρές δεν το γνωρίζουμε. Μπορούμε να τους φανταστούμε όμως αυτούς τους όρους: με τι τιμή θα γίνει για παράδειγμα, η μετατροπή των warrants σε μετοχές; Με τις σημερινές, στο πρότυπο της “πετυχημένης” κρατικοποίησης της Πειραιώς; Ή με αυτές που θα ισχύουν όταν το Δημόσιο απαιτήσει τη μετατροπή; 

Οι “αγορές” -οι κερδοσκόποι δηλαδή- πήραν το μήνυμα που περίμεναν. Η διάσωση των τραπεζών και των μεγάλων επιχειρήσεων είναι η απόλυτη προτεραιότητα αυτής της κυβέρνησης. Η πανδημία θα αντιμετωπιστεί με την “ατομική ευθύνη” και τις περικοπές στον προϋπολογισμό της υγείας. Οι τραπεζίτες και οι επιχειρηματίες με διευκολύνσεις εκατομμυρίων.

Μέσα σε λίγες μέρες ο ουρανός μαύρισε -όχι από τα σύννεφα του χειμώνα αλλά από τα κοράκια που μαζεύτηκαν από κάθε γωνιά της γης για να πάρουν μέρος σε αυτό το ιδιότυπο πάρτι.

Μένουμε Ευρώπη

Η ύφεση έχει χτυπήσει πολύ άγρια την ελληνική οικονομία. Το τρίτο τρίμηνο της χρονιάς που διανύουμε ήταν απλά δραματικό: το ΑΕΠ συρρικνώθηκε σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2019 πάνω από δέκα μονάδες. Η ύφεση έχει εκτροχιάσει όλους τους δείκτες της οικονομίας. Η ανεργία έχει εκτιναχθεί ξανά στα ουράνια, τα πρωτογενή πλεονάσματα μετατράπηκαν σε θηριώδη ελλείμματα και το δημόσιο χρέος αναμένεται, ακόμα και με τους επίσημους υπολογισμούς του υπουργείου Οικονομικών, να ξεπεράσει το 200% του ΑΕΠ μέσα στο 2021. Η γενική κατάσταση της οικονομίας μπορεί να συγκριθεί μόνο με την περίοδο του 2009/10 -την περίοδο του Καστελόριζου και του πρώτου μνημονίου.

Η Ελλάδα δεν βρίσκεται αυτή τη στιγμή αντιμέτωπη με μια παρόμοια με το 2009 κρίση χρέους. Στις αρχές του Νοέμβρη ο διαβόητος “οίκος αξιολόγησης” Moody's αναβάθμισε το “μακροπρόθεσμο αξιόχρεο” της Ελλάδας από την βαθμίδα B1 στη βαθμίδα Ba3. Από “σκουπίδια” τα χρεόγραφα του ελληνικού δημοσίου αναβαθμίστηκαν σε “υποσκουπίδια” για να έχουμε ένα μέτρο της πραγματικότητας. Η αναβάθμιση φυσικά δεν οφείλεται ούτε στην άριστη διακυβέρνηση του Μητσοτάκη ούτε στις φανταστικές προοπτικές της ελληνικής οικονομίας, ούτε στο εμβόλιο της Pfizer που θα φέρει (σύμφωνα με τα ευχολόγια των φιλοκυβερνητικών ΜΜΕ) ξανά εκατομμύρια τουρίστες την επόμενη σεζόν στη χώρα μας. Οφείλεται πρώτα και κύρια στην πολιτική του εύκολου και φτηνού χρήματος (για τους πλούσιους φυσικά) της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ). Αυτή τη φορά -και σε αντίθεση με ότι είχε συμβεί το 2009/10 και πολύ περισσότερο το 2015- η ΕΚΤ δεν έχει αποκλείσει ούτε το καταχρεωμένο ελληνικό δημόσιο ούτε τις καταχρεωμένες ελληνικές τράπεζες από την πολιτική αυτή της παροχής απεριόριστης, πρακτικά, ρευστότητας. 

Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα έχει αντλήσει, από τον Μάρτη μέχρι σήμερα, 40 δις Ευρώ “με αρνητικά επιτόκια” από την ΕΚΤ. Ταυτόχρονα έχουν αυξηθεί και οι ιδιωτικές καταθέσεις στην Ελλάδα. Όχι αυτό δεν οφείλεται στα νοικοκυριά -που ευημερούν τόσο πολύ ώστε να μπορούν και να αποταμιεύουν κιόλας. Οφείλεται στις επιχειρήσεις, που όπως γράφει η Καθημερινή “Το υπόλοιπο της ρευστότητας που διακρατούν οι επιχειρήσεις στις τράπεζες με τη μορφή καταθέσεων έχει αυξηθεί από τον περασμένο Μάρτιο, οπότε και ξέσπασε η κρίση, κατά 6,5 δισ., στοιχείο που επιβεβαιώνει ότι οι επιχειρήσεις δεν ξοδεύουν, αξιοποιούν τις κρατικές ενισχύσεις για συντήρηση δυνάμεων και κρατούν στάση αναμονής για την επαύριον της κρίσης”.

Έρχονται μνημόνια

Αυτή η κατάσταση δεν πρόκειται να κρατήσει για πολύ -αυτό όλοι το ξέρουν. Και έχουν αρχίσει να προετοιμάζονται από τώρα για την επόμενη μέρα. Η πολιτική του εύκολου και φθηνού χρήματος έχει τεράστιους κινδύνους γιατί στερεί στην ουσία τις κεντρικές τράπεζες από το βασικό όπλο -τον έλεγχο των επιτοκίων. Αργά ή γρήγορα (και μάλλον γρήγορα) η ΕΚΤ θα προσπαθήσει να επιστρέψει στην “κανονικότητα”. Και τότε όλα αυτά τα χρέη που έχουν συσσωρεύσει το ελληνικό δημόσιο και οι τράπεζες θα γυρίσουν μπούμερανγκ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αρχίσει από τώρα να προετοιμάζεται για αυτή την επόμενη μέρα: το τελευταίο Eurogroup ενέκρινε την “ανασυγκρότηση του ESM”, του μηχανισμού που είχε αναλάβει την “διάσωση” της Ελλάδας από την προηγούμενη κρίση χρέους.

Τα κοράκια που στροβιλίζονται στον ουρανό πάνω από την ελληνική οικονομία θα έχουν φύγει προ πολλού όταν φτάσει εκείνη η ώρα. Τις μαύρες τρύπες που θα έχουν αφήσει πίσω τους οι “στρατηγικοί επενδυτές” (όπως ονομάζουν σήμερα τους κερδοσκόπους οι φιλοκυβερνητικές εφημερίδες) θα κληθεί να τις πληρώσει και πάλι η εργατική τάξη. Στο βάθος του ουρανού δεν βρίσκεται η άνοιξη και τα χελιδόνια αλλά νέα μνημόνια.

Και νέες εξεγέρσεις. Αυτό το ξέρει πολύ καλά και ο Μητσοτάκης και η άρχουσα τάξη. Για αυτό έχουν φουντώσει ο αυταρχισμός και η αστυνομοκρατία αυτές τις μέρες. Αλλά είναι βαθιά γελασμένοι αν πιστεύουν ότι θα καταφέρουν να τα περάσουν όλα αυτά με την καταστολή. Δεν θα το καταφέρουν.