Το Καλοκαίρι του 74’ πέφτει η Χούντα. Είναι πολύ σημαντικό ότι δεν έχουμε μία ομαλή αλλαγή πολιτικού συστήματος από την δικτατορία στην κοινοβουλευτική Δημοκρατία, η εξέγερση του Πολυτεχνείου βάζει σφραγίδα σε αυτές τις εξελίξεις και πυροδοτεί το ρωμαλέο κίνημα της Μεταπολίτευσης. Στις πρώτες εκλογές, που έγιναν μάλιστα, στην πρώτη επέτειο του Πολυτεχνείου η Νέα Δημοκρατία παίρνει 54% αυτό όμως δεν εμποδίζει το εργατικό κίνημα να δήξει τον δυναμισμό του και να ακολουθήσει μία περίοδος που είχαμε από τα πιο ισχυρά εργατικά κινήματα στην χώρα. Αυτό έχει σημασία για το σήμερα. Η Νέα Δημοκρατία φάνταζε πριν τις ευρωεκλογές πολύ ισχυρή αλλά αυτό δεν είναι αρκετό για να εμποδίσει τους εργατικούς αγώνες.
Εκείνη την περίοδο παίρνονται μέτρα που σήμερα φαντάζουν εξωπραγματικά. Για παράδειγμα βγαίνει η Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, νομιμοποιούνται τα Κομμουνιστικά Κόμματα και οι οργανώσεις της επαναστατικής Αριστεράς, πράγμα που δείχνει την πίεση για τέτοιου είδους εξελίξεις από το κίνημα.
Όσον αφορά την οικονομία είμαστε στην καρδιά της μεγάλης οικονομικής κρίσης που ονομάστηκε πετρελαϊκή κρίση γιατί ξέσπασε με την μεγάλη άνοδο των τιμών του πετρελαίου. Το περίφημο ελληνικό οικονομικό μεταπολεμικό θαύμα που είχε παρουσιάσει μεγαλύτερο ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης από άλλες χώρες του ΟΟΣΑ βρίσκεται σε στασιμότητα. Έχουμε υψηλό πληθωρισμό, ακρίβεια παρόμοια με αυτή που ζούμε τώρα, μεγάλη πτώση της παραγωγής και των επενδύσεων. Έχουμε και άλλο ένα βασικό χαρακτηριστικό, ότι η ελληνική αστική τάξη δεν προχωράει σε επενδύσεις εκσυγχρονισμού του μηχανολογικού της εξοπλισμού των εργοστασίων με αποτέλεσμα σταδιακά να δημιουργηθεί αυτό το οποίο λέγανε προβληματικές επιχειρήσεις που πολλοί κατηγόρησαν το εργατικό κίνημα ότι οι απεργίες φταίνε για τις προβληματικές επιχειρήσεις. Το πρόβλημα το είχαν δημιουργήσει οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων που στράφηκαν σε άλλες επενδύσεις που τους φαίνονταν πιο κερδοφόρες όπως για παράδειγμα στον χρηματοπιστωτικό τομέα, τις τράπεζες και τις υπηρεσίες.
Αυτή η απαξίωση της βιομηχανίας παίζει ρόλο για την μεγάλη ανάπτυξη που είχε το εργατικό κίνημα στα μεγάλα εργοστάσια και τις βιομηχανίες. Επιχειρήσεις σύμβολα του ελληνικού καπιταλισμού μέχρι εκείνη την περίοδο όπως η ΠΥΡΚΑΛ, η softex, η Πειραϊκή-Πατραϊκή, η ΒΙΑΜΑΞ, ο Σαρακάκης και άλλες μετατρέπονται σε προβληματικές επιχειρήσεις. Η κατάσταση στην εργατική τάξη είναι πολύ άσχημη, οι μισθοί δεν φτάνουν και η τρομοκρατία στα εργοστάσια είναι μεγάλη, αυτό δίνει ώθηση για το ξέσπασμα του μεγαλειώδους εργατικού κινήματος της Μεταπολίτευσης. Βασικά αιτήματα είναι η αποκατάσταση των συνδικαλιστικών ελευθεριών, οι αυξήσεις των μισθών, αιτήματα σε σχέση με το κράτος πρόνοιας και την κοινωνική ασφάλιση. Σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα πιο προχωρημένα αιτήματα όπως εργατικός έλεγχος και εργατική συμμετοχή στην διοίκηση των εργοστασίων. Πολλά από τα δικαιώματα που έχουν σήμερα οι εργαζόμενοι κατακτήθηκαν από το εργατικό κίνημα της Μεταπολίτευσης και το κράτος και το κεφάλαιο προσπαθούν να πάρουν πίσω αυτές τις κατακτήσεις.
Βασικοί κλάδοι που μπήκαν μπροστά ήταν οι βιομηχανικοί εργάτες, οι οικοδόμοι, ακολουθούν οι τράπεζες, η κοινή ωφέλεια και οι εκπαιδευτικοί. Σύμφωνα με επίσημες πηγές, παρόλο που οι συνδικαλιστικές οργανώσεις δίνουν μεγαλύτερα νούμερα, από 6 εκατομμύρια ώρες απεργίας το 1976 φτάνουμε σε πάνω από 20 εκατομμύρια το 1980 και από 300.000 απεργούς το 1976 σε 1.300.000 το 1980. Αν θέλουμε να δούμε πόσοι εργαζόμενοι απεργούσαν στο σύνολο των εργαζομένων θα δούμε ότι την περίοδο από το 1953 ως 1962 είχαμε 57 απεργούς ανά 1000 μισθωτούς, από το 1963 ως το 1966 170 απεργούς ανά 1000 μισθωτούς και την περίοδο 1976-1981 250 απεργούς ανά 1000 μισθωτούς, στην πραγματικότητα απεργεί όλος ο κόσμος. Είχαμε πολυήμερες απεργίες, στην ΜΕΛ- την χαρτοβιομηχανία του Λαδόπουλου είχαμε 80 μέρες απεργία και κατάληψη που τελειώνει με αύξηση 20% στους μισθούς και πληρωμή των ημερών της απεργίας. Ιστορική απεργία στα ορυχεία της Μάδεμ Λάκκο του Μποδοσάκη που με διακοπές κράτησε δύο χρόνια και τρεις μήνες, το 1977 110 μέρες απεργίας στην ΛΑΡΚΟ. Υπάρχουν δεκάδες τέτοια παραδείγματα.
Εκείνο το εργατικό κίνημα βγήκε διαλυμένο από την Χούντα όσον αφορά τις εργατικές οργανώσεις. Οι διοικήσεις των εργατικών κέντρων καθάρισαν από τους διορισμένους χουντικούς αλλά όχι από τις διοικήσεις των πρωτοβάθμιων σωματείων. Εργάτες συνδικαλιστές που γυρίζαν από τις εξορίες προσπαθούν να ξαναστήσουν το συνδικαλιστικό κίνημα στα πόδια του αλλά τροφοδοτείτε και από νέους εργάτες που μπαίνουν στο κίνημα εκείνη την εποχή και συγκροτούν εργοστασιακές επιτροπές, κάνουν συνελεύσεις με τεράστιο μέγεθος- ο σύλλογος ιδιωτικών εκπαιδευτικών Αθήνας -Πειραιά εκείνη την περίοδο γέμιζε το Σπόρτινγκ.
Τρομοκρατία
Είχαν να αντιμετωπίσουν πολύ μεγάλη τρομοκρατία. Αυτή η τρομοκρατία είχε και θύματα, σκοτώνεται η φοιτήτρια Σωτηρία Βασιλακοπούλου που μοίραζε προκηρύξεις με συνεργείο του ΚΚΕ στου Ρέντη, δεκάδες συνδικαλιστές σέρνονται στα δικαστήρια, απολύσεις. Σε κάθε εργοστάσιο υπήρχαν προσωπάρχες και μπράβοι της εργοδοσίας, συνήθως απόστρατοι αξιωματικοί της χωροφυλακής η πρώην βασανιστές, πολλές φορές ακόμα και ένοπλοι. Αυτή η καθημερινή τρομοκρατία όμως δεν λυγίζει τους εργαζομένους συνεχίζουν τα δίνουν μάχες και να έχουν την συμπαράσταση από το υπόλοιπο εργατικό κίνημα. Η συμπαράσταση είναι πολύ βασικό χαρακτηριστικό του εργατικού κινήματος της Μεταπολίτευσης τους κλάδους που απεργούν. Στην απεργία της ΛΑΡΚΟ για παράδειγμα υπήρχαν συνεχώς συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, πούλμαν με εργάτες, μαθητές, φοιτητές που δηλώνουν συμπαράσταση.
Η απάντηση του κεφαλαίου στην κρίση του 73’ είναι η πολιτική της λιτότητας και των περικοπών. Το εργατικό κίνημα καταφέρνει να σπάσει αυτή την πολιτική, από στοιχεία από το βιβλίο η «Ελλάδα στην Μεταπολίτευση» του Σπ. Σακελλαρόπουλου το ’80 σε σχέση με το ’74 οι μισθοί αυξάνονται 300% ενώ ο πληθωρισμός είναι 240%. Ακόμα και μέσα σε αυτή την σκληρή περίοδο το κίνημα κατακτά αυξήσεις.
Πέρα από την τρομοκρατία για να αντιμετωπίσουν αυτή την κατάσταση, η κυβέρνηση κατεβάζει με υπουργό τον Λάσκαρη, γιο παλιού εργοδοτικού συνδικαλιστή ο οποίος υποσχόταν ότι θα καταργήσει την πάλη των τάξεων, τον νόμο 330. Από τότε φωνάζουμε μέχρι και σήμερα στις απεργίες νομός είναι το δίκιο του εργάτη.
Οι δυνάμεις τις Αριστεράς βοήθησαν στο τα ξεσπάσει το κίνημα της Μεταπολίτευσης ωστόσο στην προσπάθεια να συγκροτηθούν οι εργοστασιακές επιτροπές, να φτιαχτούν νέα σωματεία οι ηγετικές δυνάμεις της Αριστεράς ήταν αντίθετες. Θεωρούσαν ότι τα συνδικάτα αυτά θα μπορούσαν να περάσουν στα χέρια της εργοδοσίας και επέμεναν στο μοντέλο των ομοιοεπαγγελματικών συνδικαλιστικών οργανώσεων. Επίσης αντιμετωπίζονται εχθρικά οι δυναμικές στάσεις των εργαζομένων ειδικά στις μεγάλες διαδηλώσεις, αρχίζει η συζήτηση περί προβοκατόρων που παρεισφρέουν μέσα στις διαδηλώσεις και δημιουργούν επεισόδια. Αυτό δίνει την ευκαιρία στην κυβέρνηση να εισάγει την θεωρία του «αριστεροχουντισμού». Εν τέλει το εργατικό κίνημα καταλήγει να γίνει τροφοδότης εκλογικών εξελίξεων. Η επίσημη αριστερά της εποχής, το ΚΚΕ και το ΚΚΕ εσωτερικού, μπαίνει στη λογική της άρχουσας τάξης περί ανάπτυξης. «Ανάπτυξη για το όφελος του λαού και του τόπου» ήταν το σύνθημα του ΚΚΕ εκείνη την περίοδο, επιχειρείται το εργατικό κίνημα να μετασχηματιστεί σε εκλογική δύναμη που θα αλλάξει τους κοινοβουλευτικούς συσχετισμούς. Αυτό οδηγεί στην άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία αλλά και στην προσπάθεια από την μεριά της Αριστεράς να μπει σε αυτές τις κυβερνητικές λύσεις μιλώντας για το δικαίωμα της να συμμετέχει στην κοινοβουλευτική διαχείριση.
Σήμερα το εργατικό κίνημα της Μεταπολίτευσης έχει να μας πει πάρα πολλά πράγματα. Για την οργάνωση των εργαζομένων από τα κάτω στους εργατικούς χώρους, για την ενότητα, την αποφασιστικότητα, την διάρκεια των αγώνων, την έμπνευση ότι ο αγώνας μπορεί να νικήσει. Σήμερα χρειαζόμαστε αυτά τα στοιχεία γιατί έχουμε να αντιπαλέψουμε μία κυβέρνηση που προσπαθεί να τσακίσει όλα τα δικαιώματα των εργαζομένων, να χτυπήσει το δικαίωμα στην απεργία και να διαλύσει τα δημόσια αγαθά. Στόχος τους εργατικού κινήματος σήμερα πρέπει να είναι να μην μπει σε εκλογικές αυταπάτες αλλά να γκρεμίσει αυτό το σάπιο σύστημα της εκμετάλλευσης και της βαρβαρότητας.
Το κείμενο στηρίζεται στην εισήγηση του Θανάση Διαβολάκη «Το εργατικό κίνημα της Μεταπολίτευσης» στον Μαρξισμό 2024.
Καθώς πλησιάζουμε στα 50 χρόνια της Μεταπολίτευσης αυτό που ακούμε είναι ότι ο Καραμανλής ήρθε από το Παρίσι έφερε την Δημοκρατία, μετά ήρθε και ο Αντρέας και ολοκληρώθηκε η Δημοκρατία στην Ελλάδα. Η Μεταπολίτευση ήταν μία περίοδος τεράστιων απεργιών ιδιαίτερα στους βιομηχανικούς κλάδους. Αυτό που ξεχνάνε εσκεμμένα είναι ότι την Μεταπολίτευση την έφερε η εργατική τάξη και η νεολαία από τα κάτω. Ξεχνάνε και ποιος ήταν αυτός που έριξε την χούντα.
Αυτό που έχουμε να συζητήσουμε είναι τι σήμαινε αυτή η έκρηξη του εργατικού κινήματος που ήταν από τα μεγαλύτερα απεργιακά κινήματα που είχε γνωρίσει το εργατικό κίνημα στην Ελλάδα μέχρι τότε. Χιλιάδες απεργίες έγιναν από το ’74΄ μέχρι τις αρχές του ’77, δεν υπήρχε εργοστάσιο που να μην έχει απεργήσει. Στη συνέχεια έχουμε την δεκαετία του ’80 που παίρνει τη σκυτάλη η κοινή ωφέλεια και στη δεκαετία του ’90 οι απεργίες της ΕΑΣ και το κίνημα που έριξε τον μπαμπά Μητσοτάκη. Αυτές οι άγριες απεργίες οργανώθηκαν από τα κάτω. Μέσα στην Χούντα τα συνδικάτα ήταν εργοδοτικά με διορισμένους χουντικούς, με το που έπεσε η Χούντα οι πιο πρωτοπόροι εργάτες φτιάξανε εργοστασιακές επιτροπές για να οργανώσουνε τον αγώνα τους.
Ζητούσανε αυξήσεις στους μισθούς, 40ωρο πενθήμερο, δημοκρατικές ελευθερίες, να φύγουνε οι χουντικοί από τις βιομηχανίες. Αυτά τα χρόνια είχαμε την γιγάντωση ενός τεράστιου απεργιακού κινήματος μέσα από τις εργοστασιακές επιτροπές που στη συνέχεια φτιάξανε τα αντίστοιχα σωματεία μέσα σε κάθε χώρο. Αυτή η περίοδος άνοιξε με την απεργία στη Νάσιοναλ Καν που προσπάθησαν να απολύσουν την εργοστασιακή επιτροπή και αυτό έγινε ένα ντόμινο που πήγαινε από εργατικό χώρο σε εργατικό χώρο, στην ITT, στην ΛΑΡΚΟ, τα ναυπηγεία, τη χαρτοβιομηχανία του Λαδόπουλου κ.α. Στην πρώτη επέτειο της Δημοκρατίας έχουμε την μεγάλη απεργία των οικοδόμων που παρά το γεγονός ότι το εργοδοτικό σωματείο, το ΚΚΕ και το ΚΚΕ εσωτερικού ήταν ενάντια οι δρόμοι πλημμύρισαν με απεργούς που συγκρούστηκαν με την αστυνομία.
Το πιο χαρακτηριστικό αυτών των απεργιών ήταν τα εργοστασιακά σωματεία που φτιάχτηκαν από τις εργοστασιακές επιτροπές. Μπήκαν μπροστά εργοστάσια που φτιάχτηκαν αυτές τις δεκαετίες της βιομηχανικής ανάπτυξης, το 1958 είχαμε 341.000 εργάτες, το 1978 είχαμε 670.000 εργάτες και από 466 εργοστάσια που υπήρχαν το 69’ το 78’ είχαμε 751. Ήταν νέοι εργάτες που δεν είχαν στην πλάτη τους τα βαρίδια της ήττας του εμφυλίου πολέμου, υπήρχε το κλίμα ότι ανατρέψαμε τη χούντα και σιγά που δεν μπορούμε να κάνουμε καλά και το αφεντικό. Υπήρχε η αισιοδοξία ότι έχουμε την δύναμη να τα πολεμήσουμε.
Τα εργοστασιακά σωματεία στηρίζονταν στη βάση των εργατών και είχαν το 90% των εργατών οργανωμένο στο σωματείο. Χρησιμοποιούσαν διάφορες μορφές οργάνωσης και αγώνα, για παράδειγμα στην Πίτσος κάνανε συνέλευση ανά τμήμα για να παίρνουν όλοι οι εργάτες μέρος στη συνέλευση, απεργιακές φρουρές, συγκρούσεις με την αστυνομία και τεράστια συμπαράσταση από όλα τα εργοστάσια. Όταν έγινε η απεργία στην Πίτσος εγώ δούλευα στο καπνεργοστάσιο. Μαζεύαμε λεφτά, πηγαίναμε με βάρδιες να παίξουμε ξύλο με τους μπάτσους και τους απεργοσπάστες. Όταν έγινε μεγάλη απεργία στη ΛΑΡΚΟ βάλαμε πούλμαν και πήγαμε στην Εύβοια. Οι κατακτήσεις ήταν φοβερές. Στο καπνεργοστάσιο που δούλευα κάναμε μία απεργία 5 μέρες, στους 250 εργάτες απεργήσαμε οι 55. Ένα πρωί άνοιξε η πύλη και βγήκε όλη η βάρδια έξω, αυτό ήταν καθοριστικό για να νικήσει η απεργία. Παίρναμε 980 δραχμές βδομαδιάτικο και καταφέραμε να παίρνουμε 1.280 δραχμές, 40ωρο, ένα μπουκάλι γάλα κάθε μέρα, δέκα πακέτα τσιγάρα την βδομάδα, βαρέα και ανθυγιεινά ένσημα. 4 εκατομμύρια έδωσε ο Λαδόπουλος για να πληρώσει τις μέρες της απεργίας στην ΜΕΛ. Τόση ήταν η δύναμη της εργατικής τάξης και τόσο φοβισμένα τα αφεντικά.
Συμπαράσταση
Yπήρχε φοβερή συμπαράσταση στους άλλους χώρους που δίνανε μάχη, αυτό η κυβέρνηση ήθελε να το σταματήσει. Τον Μάη του 76’ κατεβάζει τον νόμο 330 ο οποίος στην πραγματικότητα απαγόρευε την απεργία, έπρεπε να γίνει γενική συνέλευση που να πάρει απόφαση με 51%. Aυτή η εφόρμηση των εργατών στους ουρανούς είχε τρομάξει την άρχουσα τάξη. Έγινε 48ωρη απεργία ενάντια στον νόμο 330, οι αύρες είχαν κατέβει στους δρόμους και χτύπαγαν τους εργάτες, οι οδομαχίες είχαν φτάσει μέχρι τις γειτονιές. Ο νόμος πέρασε αλλά αυτό που ήθελε η άρχουσα τάξη, να σταματήσει τις απεργίες, δεν το κατάφερε. Μετά τον νόμο 330 μπήκε στον χορό των απεργιών η Κοινή Ωφέλεια και στην συνέχεια ο δημόσιος τομέας.
Μας λένε ότι την Δημοκρατία την έφερε ο Καραμανλής. Στην πραγματικότητα η άρχουσα τάξη ήθελε μια ομαλή μετάβαση από τη Χούντα στην Δημοκρατία επειδή αυτό θα τους εξασφάλιζε όλα τα κεκτημένα της επταετίας. Το μόνο που καταφέρανε ήταν να ενώσουν τα Ιουλιανά του 65’ με το Πολυτεχνείο και το απεργιακό κίνημα που ακολούθησε. Αυτό το κίνημα έφερε αλλαγή στις ιδέες της εργατικής τάξης ότι πέρα από τη σύγκρουση με τα αφεντικά μπορούμε να συγκρουστούμε με το κεφάλαιο, ο κόσμος διάβαζε Μαρξ, το ότι αυτό το κίνημα δεν έριξε και τον καπιταλισμό οφειλόταν στις πολιτικές δυνάμεις που είχαν επιρροή στην εργατική τάξη. Το ΚΚΕ και το ΚΚΕ εσωτερικού συνεργάστηκαν με τον Καραμανλή πάνω στην προοπτική ότι θα εξασφαλίσει εκλογές και με αυτές θα αλλάξουν τα πράγματα. Η επαναστατική Αριστερά στην Ελλάδα φτιάχτηκε μέσα σε εκείνη την περίοδο και ήταν πολύ μικρή και άπειρη για να μπορέσει να πάει αυτό το κίνημα παραπέρα. 50 χρόνια μετά, θέλουν να μας πάρουν τις κατακτήσεις της Μεταπολίτευσης, το 40ωρο, την πενθήμερη εργασία. Το πώς έχουμε να παλέψουμε αυτή την στιγμή, η μεταπολίτευση μας δείχνει ότι η δύναμη της εργατικής τάξης μπορεί να αλλάξει τα σχέδια των καπιταλιστών. Ταυτόχρονα, έχουμε δει μέσα σε αυτά τα 50 χρόνια και τα όρια του ρεφορμισμού.
Την δεκαετία του 70’ με αυτούς τους αγώνες της εργατικής τάξης, έχουμε το ΚΚΕ να βάζει φρένο στους εργατικούς αγώνες και το ΠΑΣΟΚ να λέει «Στις 18 Σοσιαλισμός». Το ΠΑΣΟΚ στο Περιστέρι είχε 10 τοπικές οργανώσεις που τις είχαν φτιάξει εργάτες που είχαν δώσει μάχες και λέγανε θέλουμε εργοστασιακά σωματεία όχι κλαδικά σωματεία που τα ήθελε το ΚΚΕ, στην πραγματικότητα για να μπορεί να τα ελέγξει. Μέσα στους εργατικούς χώρους το ΠΑΣΟΚ έλεγε για εργοστασιακά σωματεία, κέρδιζε ένα κόσμο που απογοήτευε η αδυναμία της άλλης Αριστεράς. Στη συνέχεια έφτιαξε σαν κυβέρνηση το ΕΣΥ, μέτρα για την ισότητα των γυναικών όπως ίση αμοιβή για ίση εργασία. Αυτά ήταν αιτήματα του κινήματος που το ΠΑΣΟΚ αναγκάστηκε να τα υλοποιήσει, όχι επειδή ο Αντρέας ήταν φιλεργατικός αλλά επειδή το εργατικό κίνημα της Μεταπολίτευσης τον ανάγκασε με τους αγώνες. Η άνοδος του ΠΑΣΟΚ ήταν ο δρόμος που άνοιξε η υπόλοιπη Αριστερά και η απειρία της επαναστατικής Αριστεράς.
Στο κίνημα της Μεταπολίτευσης οφείλουμε τις κατακτήσεις που έχουμε μέχρι σήμερα, 50 χρόνια μετά, συνέχεια προσπαθούν να πάρουν κάτι πίσω αλλά δεν τα καταφέρνουν. Σήμερα έχουμε ένα κίνημα που έχει δει τι σημαίνει ρεφορμισμός στην πράξη και μία επαναστατική Αριστερά πολύ πιο έμπειρη και δυνατή αλλά και με τις εμπειρίες αυτών των 50 χρόνων που πραγματικά δείχνουν ότι η εργατική τάξη μπορεί να φέρει την εργατική εναλλακτική κόντρα στον καταστροφικό καπιταλισμό.
Το κείμενο στηρίζεται στην εισήγηση της Διονυσίας Πυλαρινού «Το εργατικό κίνημα της Μεταπολίτευσης» στον Μαρξισμό 2024.
