«Φταίει ο διευθυντής; Μη φταίει ο δάσκαλος; Ή μήπως ο γονιός; Φταίει πάντα ο άλλος, ο διαφορετικός! Φταίει, φταίει η κοινωνία; Ε, βαλ’ τη τιμωρία!!!»
Ο Μπίλιας, η Φρέντα, ο Ζήκος και η Ντάνη είναι κολλητοί, ακόμα και όταν βάζουν όλ@ μαζί στόχο τον… «Γυαλάκια». Όποτε οι άλλοι είναι θυμωμένοι με την διευθύντρια, τον δάσκαλο ή με το σχολείο, ξεσπούν πάνω του και τον αφήνουν αβοήθητο και φοβισμένο.
Ο καθένας τους έχει τόσα και τόσα ζητήματα να αντιμετωπίσει στο σχολείο και στο σπίτι, όμως το ίδιο ισχύει και για το Ζαχαρία, που όχι μόνο φοράει γυαλιά και έχει μείνει από την προηγούμενη χρονιά στην Πέμπτη τάξη, αλλά έχει να διαχειριστεί και την σκληρή οικογενειακή πραγματικότητα.
Ο δάσκαλος, κύριος Λουλούδης, που θέλει να είναι φίλος με τους μαθητές του και έχει ένα εκπαιδευτικό όραμα, δεν μπορεί να διαχειριστεί την κατάσταση. Οι τάξεις πια είναι πολύ μεγάλες και ανομοιογενείς και δεν μπορεί να ασχοληθεί με κάθε παιδί ξεχωριστά. Όποιος λοιπόν μένει πίσω στο μάθημα “ατύχησε”, μένει στην ίδια τάξη ή πρέπει να αλλάξει σχολικό περιβάλλον. Η αξιολόγηση που κρέμεται σαν απειλή πάνω από το κεφάλι του και οι ανταγωνιστικές λειτουργικές ανάγκες του εκπαιδευτικού συστήματος μοιάζουν τελικά να είναι σημαντικότερες από τα παιδαγωγικά ιδεώδη.
Συντεχνία του Γέλιου
«Στο “Είστε και Φαίνεστε”, σε αντίθεση με προηγούμενα έργα του Φόλκερ Λούτβιχ που έχουν ανέβει από τη Συντεχνία του Γέλιου, τα παιδιά δεν αντιπροσωπεύουν εξ’ αρχής κάποιες θετικές φιγούρες που παλεύουν απέναντι στον “στενόμυαλο”, στερεοτυπικό κόσμο των μεγάλων, αντιθέτως αντιγράφουν τις βίαιες, ανταγωνιστικές σχέσεις της ενήλικης κοινωνίας», αναφέρει μιλώντας στην ΕΑ ο Βασίλης Κουκαλάνι, ιδρυτής της Συντεχνίας του Γέλιου, μεταφραστής του κειμένου από τα Γερμανικά και σκηνοθέτης της παράστασης.
«Μέσα στο έργο, και για μένα αυτό είναι μια από τις σημαντικές πτυχές του, το κοινό αλλάζει χαρακτήρες ταύτισης. Κάτι που στην αρχή φαίνεται αστείο μέσα από την εξέλιξη μεταβάλλεται. Στην αρχή τα τέσσερα παιδιά που πειράζουν τον Ζαχαρία έχουν πλάκα. Όμως σιγά σιγά όταν γνωρίζουμε τον Γυαλάκια αρχίζουμε να κατανοούμε την κατάστασή του και να στεκόμαστε δίπλα του.
Τα παιδιά καταλήγουν βιωματικά στο συμπέρασμα ότι κανείς δεν γεννιέται βλάκας και έτσι φέρνουν τον δάσκαλο ενώπιον του μαθητικού τους “δικαστηρίου”, όπου βέβαια συνειδητοποιούν ότι ο δάσκαλος δεν είναι εχθρός τους κι ότι μόνο μαζί με εκείνον αλλά και τους γονείς τους θα μπορούσαν ίσως να αλλάξουν τις άσχημες και καταπιεστικές συνθήκες στο σχολείο.
Η νέα διασκευή, του 2024, από την Νατάσα Σίδερη και εμένα που είχα κάνει και την αρχική μετάφραση, δεν είναι μια αναβίωση της επιτυχημένης παράστασης του 2015, ούτε μια απλή επανάληψη ρεπερτορίου. Αντιθέτως χρειάστηκε να συγκαλέσουμε μια μεγάλη συμβουλευτική ομάδα από εκπαιδευτικούς, ψυχιάτρους, παιδαγωγούς, εικαστικούς για να μπορέσουμε να φτιάξουμε μια νέα διασκευή/παρέμβαση στον επίκαιρο δημόσιο διάλογο περί bullying που χαρακτηρίζεται περισσότερο από μια ποινική και τιμωρητική αντιμετώπιση».
Η πραγματικότητα είναι πως η παράσταση, με ένα φοβερό καστ ηθοποιών, με τα καλύτερα σκηνικά που είχε ποτέ η Συντεχνία του Γέλιου τα 15 χρόνια της ύπαρξής της, με τα τραγούδια του Φοίβου Δεληβοριά να απογειώνουν τη σκηνική παρουσία και με την τόσο δυναμική και παιχνιδιάρικη σκηνοθεσία που μας έχει συνηθίσει όλα τα χρόνια ο Κουκαλάνι, είναι σχεδόν συγκινητική δημιουργώντας ένα θέαμα με νοήματα, προβληματισμούς, αλήθειες και απαντήσεις. Το είδος του θεάτρου και της τέχνης που έχουμε ανάγκη μικροί και μεγάλοι.
«Το έργο δεν δίνει τη λύση, η τάξη θα παραμείνει πολυάριθμη. Αλλά πια οι μαθητές ξέρουν ότι η κατάσταση αυτή δεν είναι σωστή και πρέπει να αλλάξει. Και το πώς αλλάζουμε τα πράγματα είναι κάτι που πρέπει κι αυτό να μαθευτεί», αναφέρει ο Βασίλης Κουκαλάνι που στο σημείωμα του σκηνοθέτη καλεί «όλους/ες να θυμούνται πως το κύριο μέλημα της ομάδας, όπως αντανακλάται και στο όνομά της, είναι το γέλιο, μια από τις απλούστερες απολαύσεις της ζωής για κάθε ηλικία, φύλο, εθνικότητα. Ένα γέλιο λυτρωτικό, χαλαρό, απεριόριστο, που απελευθερώνει την αναίτια χαρά της ύπαρξης, αλλά και γέλιο σκωπτικό που κατά τον Ντάριο Φο φοβάται η κάθε εξουσία».
Κυριάκος Μπάνος