Ο «Κόκκινος Δάσκαλος» ξεκίνησε να προβάλλεται στις κινηματογραφικές αίθουσες την περασμένη εβδομάδα. Πρόκειται για το νέο ντοκιμαντέρ του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου, που επιχειρεί να ρίξει φως στη ζωή της εμβληματικής προσωπικότητας του κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλάδα, Νίκου Πλουμπίδη.
Ο Νίκος Πλουμπίδης είναι γνωστός κυρίως για τη δίκη και την εκτέλεσή του το 1954 από το μετεμφυλιακό αντικομμουνιστικό κράτος της Δεξιάς, αλλά κυρίως για την προσπάθειά του να γλιτώσει τον σύντροφό του Νίκο Μπελογιάννη παίρνοντας πάνω του τις κατηγορίες που αποδίδονταν και την άδικη αποκήρυξή του Πλουμπίδη από την ηγεσία του ΚΚΕ ως χαφιέ.
Με μια σπουδαία κινηματογράφηση που ξεφεύγει από την απλή δημοσιογραφική εξιστόρηση, το ντοκιμαντέρ δεν περιορίζεται σε αυτό. Ξεδιπλώνει τη ζωή και τη δράση του Νίκου Πλουμπίδη ως ηγέτη της εργατικής τάξης στην ελληνική πρωτεύουσα. Οι τρεις περίοδοι του αγωνιστή δασκάλου –η προπολεμική του δράση, ο ηγετικός του ρόλος στην Αντίσταση της Αθήνας και η πορεία του μέχρι τη σύλληψη και την εκτέλεση- κινούνται παράλληλα μέσα από τα ίδια τα γράμματα που έγραφε ο Νίκος Πλουμπίδης από τη φυλακή, τις αφηγήσεις ιστορικών επιστημόνων -του Μενέλαου Χαραλαμπίδη, της Ιωάννας Παπαθανασίου, του Τάσου Σακελλαρόπουλου και του Βαγγέλη Καραμανωλάκη- τα λόγια του γιου του Δημήτρη Πλουμπίδη και τις ευρηματικά δραματοποιημένες σκηνές στις οποίες συμμετέχει εκεί που γράφτηκε η ιστορία. Στο σπίτι που κρυβόταν όταν καταζητείτο, στον πολύγραφο που τύπωναν τις προκηρύξεις, στο νοσοκομείο Σωτηρία όπου κρατούταν φυλακισμένος κλπ.
Ο Νίκος Πλουμπίδης γεννήθηκε στην Αρκαδία το 1902, παιδί φτωχών αγροτών και μετά τη στρατιωτική του θητεία η οικογένεια τον στέλνει να σπουδάσει στο Διδασκαλείο απ’ όπου αποφοιτά ως δάσκαλος. Διορίζεται στην Ελασσόνα όπου έρχεται σε επαφή με τις ιδέες του Μαρξισμού με μπούσουλα το "Αλφαβητάριο του κομμουνισμού" και τον "Ιστορικό υλισμό" του Μπουχάριν. Οργανώνεται στο ΚΚΕ, αναπτύσσει σημαντική συνδικαλιστική δράση, συλλαμβάνεται, φυλακίζεται, βασανίζεται, απολύεται. Αναδεικνύεται σε ηγετική μορφή της Ενωτικής ΓΣΕΕ, σπουδάζει στη Λενινιστική Σχολή της Μόσχας, συμμετέχει σε αντιπροσωπείες στην Κομιντέρν κι εκλέγεται στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ.
Εντυπωσιακά είναι όμως τα καθοδηγητικά του κατορθώματα στην οργάνωση της αντίστασης της εργατικής τάξης στην, κατεχόμενη από τους ναζί, Αθήνα. «Ακούγοντας Αντίσταση ο πολύς κόσμος νομίζει ότι σημαίνει μόνο η ένοπλη αντίσταση στα βουνά. Υπήρξε όμως Αντίσταση και στις πόλεις» σημειώνει ο σκηνοθέτης κι έχει δίκιο. Για δεκαετίες ολόκληρες η Αντίσταση στη ναζιστική κατοχή ήταν συνυφασμένη σχεδόν αποκλειστικά με την εικόνα του γενειοφόρου αντάρτη πάνω στο άλογο. Ο σημαντικός ρόλος της εργατικής τάξης και οι τεράστιοι αγώνες που έδωσε πέρναγαν στην καλύτερη περίπτωση στα ψιλά γράμματα. Η ταινία αυτή εντάσσεται στην σπουδαία προσπάθεια που γίνεται τα τελευταία χρόνια από ιστορικούς και κινηματογραφιστές για την ανάδειξη του κεντρικού ρόλου των εργατών και των εργατριών στις φτωχογειτονιές της Αθήνας και των μεγάλων πόλεων, τις απεργίες στα εργοστάσια, τις αιματηρές διαδηλώσεις.
Ο Νίκος Πλουμπίδης ήταν ηγέτης σε αυτούς τους αγώνες. Αναλαμβάνει τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ, τσακισμένο από τις μεταξικές διώξεις και κατορθώνει να το κάνει μαζικό κίνημα. Δική του πρωτοβουλία ήταν ίσως η μεγαλύτερη στιγμή του εργατικού αντιστασιακού κινήματος, η Γενική Απεργία τον Μάρτιο του 1943 που ακύρωσε την πολιτική επιστράτευση, την αποστολή δηλαδή δεκάδων χιλιάδων εργατών/ριών για καταναγκαστική εργασία στα γερμανικά εργοστάσια.
Η απεργία ενάντια στην επιστράτευση
«Ήταν ένας άνθρωπος που δεν μπορούσαν εύκολα να τον εντοπίσουν οι αρχές. Ο Φαντομάς όπως τον λέγανε. Ήταν ο άνθρωπος, που ήξερε πολύ καλά τους συνωμοτικούς κανόνες, γιατί αυτός έπρεπε να τους περάσει και στα υπόλοιπα στελέχη που με τη σειρά τους θα τα πέρναγαν στη βάση του κινήματος» τονίζει ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης, στη συζήτηση που έγινε μετά την προβολή της ταινίας στην Ταινιοθήκη την περασμένη Παρασκευή. «Και ήταν ένας άνθρωπος που ήξερε πολύ καλά τη βαρύτητα που είχαν οι αποφάσεις και δεν δίσταζε να πάρει πάνω του την ευθύνη. Το έκανε στο πολύ κρίσιμο σημείο, στις 4 του Μάρτη 1943, μία μέρα πριν την κομβικής σημασίας Γενική Απεργία και διαδήλωση της 5ης του Μάρτη απέναντι στο μέτρο της πολιτικής επιστράτευσης. Όπως είπε ο Σιάντος λίγο καιρό μετά “ο Πλουμπίδης πέρασε πάνω από τα κεφάλια μας” παρακάμπτοντας δηλαδή την Κεντρική Επιτροπή, γιατί δεν είχε χρόνο. Για μία τόσο κρίσιμη απόφαση πήρε την ευθύνη προσωπικά και έδωσε εντολή να κινηθεί ο μηχανισμός για να πάμε στη Γενική Απεργία και τη διαδήλωση της 5ης του Μάρτη η οποία έδωσε τη μεγαλύτερη πολιτική νίκη του ΕΑΜ στα χρόνια της κατοχής. Κατάφερε να οδηγήσει στην απόσυρση του μέτρου της πολιτικής επιστράτευσης και τελικά να γλιτώσουνε δεκάδες χιλιάδες ελληνικές οικογένειες από την αποστολή μελών τους προς καταναγκαστική εργασία στη Γερμανία. Κάποιες πηγές λένε ότι η ταρίφα μας ήταν 80.000 εργάτες και εργάτες. Όσοι και αν ήταν, αυτό θα στερούσε σε μια πολύ δύσκολη στιγμή το ενεργό εργατικό δυναμικό και όχι μόνο αυτό. Θα στερούσε τους προστάτες των οικογενειών ουσιαστικά από τις ελληνικές οικογένειες. Αυτό το κατάλαβε πολύ καλά ο ελληνικός λαός και γι' αυτό από τη φάση αυτή από τον Μάρτη του 1943 και μετά έχουμε μια μεγάλη άνθηση στη μαζικοποίηση του ΕΑΜικού κινήματος κυρίως στα αστικά κέντρα».
Η ταινία εξιστορεί την πορεία του Πλουμπίδη μέχρι το τέλος. Ο Κόκκινος Δάσκαλος μετά την Απελευθέρωση επανεκλέχθηκε στην Κεντρική Επιτροπή του κόμματος αλλά μετά την επάνοδο του Ζαχαριάδη από το Νταχάου δεν εκλέγεται ξανά στο Πολιτικό Γραφείο. Ο ίδιος παρέμεινε στην καθοδήγηση της Αθήνας και του Πειραιά στον Εμφύλιο ενώ μετά το τέλος του, έπαιξε κεντρικό ρόλο στη συγκρότηση της ΕΔΑ. Τον Μάρτιο του 1952 ο Μπελογιάννης κι άλλοι 7 κομμουνιστές καταδικάζονται σε θάνατο. Λίγες μέρες μετά ο Πλουμπίδης που διέφευγε της σύλληψης στέλνει επιστολή: «Εγώ και όχι ο Μπελογιάννης είμαι υπεύθυνος για την παράνομη οργάνωση του ΚΚΕ. Κατά συνέπεια ευθύνομαι για όλες τις πρωτοβουλίες και ενέργειες αυτής της οργάνωσης. Δεν έχω σκοπό να παραστήσω τον γενναιόψυχο εκ του ασφαλούς. Δεσμεύομαι να παραδοθώ στις Αρχές για να δικαστώ, ευθύς μόλις η καταδίκη του φίλου μου και συντρόφου Μπελογιάνη ακυρωθεί».
Συκοφαντημένος
Θα συλληφθεί τον Νοέμβρη της ίδιας χρονιάς, ο Ζαχαριάδης από το Βουκουρέστι θα χαρακτηρίσει την επιστολή πλαστή και κατηγορεί τον Πλουμπίδη ως χαφιέ “από 27ετίας”.
«Στη δίκη δεν θα απαρνηθεί τις ιδέες του, δεν θα στραφεί κατά του κόμματός του, θα προτιμήσει να μην υπερασπιστεί τον εαυτό του, αλλά να υπερασπιστεί την ιδεολογία του και την τιμή του κόμματος. Δεν θα υπογράψει δήλωση μετάνοιας και θα οδηγηθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα ζητοκραυγάζοντας υπέρ του ΚΚΕ. Την επομένη της εκτέλεσης πάλι το ΚΚΕ θα βγάλει μια ανακοίνωση που λέει ότι είναι στημένη από τους Αμερικανούς, ότι δεν έχει εκτελεστεί και βρίσκεται στην Αμερική τρώγοντας τα αργύρια της προδοσίας» υπογραμμίζει ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος μιλώντας για την ταινία του στη ραδιοφωνική εκπομπή Doc on ERT. «Το παράδειγμά του, η προσήλωση στους κοινωνικούς αγώνες και το ηθικό μεγαλείο που δείχνει πηγαίνοντας προς το θάνατο πιστεύω ότι είναι απαραίτητο στις μέρες μας. Τέτοια παραδείγματα μας χρειάζονται στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε και είναι ένας από τους λόγους για τη δημιουργία αυτής της ταινίας, όπως επίσης και για να αποφύγουμε τα ίδια λάθη που τραυμάτισαν και δίχασαν την Αριστερά για δεκαετίες» συνεχίζει ο σκηνοθέτης.
Η ταινία «Ο Κόκκινος Δάσκαλος» προβάλλεται με αξιοσημείωτη επιτυχία στους κινηματογράφους Ταινιοθήκη και Δαναός και από τις 16 Ιανουαρίου και στον κινηματογράφο Studio.