Τα αφεντικά της Big Tech με τον Elon Musk επικεφαλής εγκαταστάθηκαν για τα καλά στον οβάλ γραφείο.
Πριν ακόμα από την επιστροφή του Τραμπ στον Λευκό Οίκο που είχε την στήριξή τους, στην Αριστερά αναπαράγονται αντιλήψεις με κύριο εκφραστή τον Γιάνη Βαρουφάκη ότι ο καπιταλισμός έχει πεθάνει. Στις δυστοπικές φαντασιώσεις του Βαρουφάκη αλλά και ένός ολόκληρου ρεύματος διανοούμενων βρίσκεται αυτή η θέση, ότι δηλαδή τον καπιταλισµό τον σκότωσε µια µετάλλαξη του κεφαλαίου: µηχανές δικτυωµένες µέσω του «υπολογιστικού νέφους» που τρέχουν αλγόριθµους σχεδιασµένους και να διαµορφώνουν τις καταναλωτικές µας επιθυµίες και να τις ικανοποιούν άµεσα, παρακάµπτοντας έτσι τους δύο πυλώνες του καπιταλισµού: Αγορά και Κέρδος. Αυτό το μοντέλο υποτίθεται ότι σπάει τα όρια του καπιταλισμού και φέρνει σε ύπαρξη ένα νέο μοντέλο παραγωγής.
Έχει αξία αρχικά να σταθούμε σε τι εννοούμε με τον όρο φεουδαρχία και τι με τον όρο καπιταλισμός. Όταν μιλάμε για μία φεουδαρχική κοινωνία μιλάμε για μία κοινωνία βασισμένη στους κολίγους που είχαν στην ιδιοκτησία τους μέσα παραγωγής όπως ζώα, άροτρα, σπόρους που παρήγαγαν και ύστερα ένα μέρος της παραγωγής τους το απομυζούσε βίαια μία φεουδαρχική τάξη γαιοκτημόνων μέσω της γαιοπροσόδου. Πρόκειται για μία εντελώς διαφορετική δυναμική εκμετάλλευσης που λάμβανε χώρα στην φεουδαρχία.
Υπάρχουν δύο στοιχεία που ο Μαρξ υπογραμμίζει όταν αναφέρεται στον καπιταλισμό και αυτό είναι σημαντικό όταν αναλύουμε το κεφάλαιο των πλατφορμών. Το πρώτο είναι ότι είναι μία μορφή εκμετάλλευσης βασισμένη στην μισθωτή εργασία. Οι εργάτες έχουν την δυνατότητα να έχουν πρόσβαση στα μέσα παραγωγής μέσω μίας σχέσης μισθωτής εργασίας με έναν καπιταλιστή. Μέσω αυτής της σχέσης, οι εργάτες υφίστανται εκμετάλλευση, με άλλα λόγια παράγουν περισσότερη αξία απ’ όση παίρνουν πίσω με την μορφή του μισθού, αυτό που ο Μαρξ ονομάζει το «κρυμμένο μυστικό της παραγωγής». Το δεύτερο χαρακτηριστικό του καπιταλισμού είναι ότι είναι ένα σύστημα ανταγωνιστικής συσσώρευσης.
Αυτή είναι η λογική του καπιταλισμού και πατάμε πάνω της όταν αναλύουμε την λειτουργία των κεφαλαίων πλατφορμών και αν αυτή συμβαίνει στο έδαφος του καπιταλισμού. Δεύτερον ένα πολύ σημαντικό σημείο για τον καπιταλισμό στο οποίο ο Μαρξ στέκεται στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο είναι ότι ο καπιταλισμός δημιουργεί τις υλικές συνθήκες για τον σοσιαλισμό. Αυτό το κάνει μέσω δύο μηχανισμών: Πρώτον η μάχη της ανταγωνιστικής συσσώρευσης ευνοεί την ανάπτυξη των μέσων παραγωγής στο σημείο που είναι ορατή η εικόνα μίας κοινωνίας χωρίς ελλείψεις που ελέγχεται από τα κάτω από συνηθισμένους ανθρώπους. Δεύτερον δημιουργεί τον “ιστορικό νεκροθάφτη”, μία μάζα από μισθωτούς εργάτες που κατέχουν έναν κεντρικό ρόλο στην παραγωγή καιοι οποίοι μπορούν να σταματήσουν τα γρανάζια της μηχανής παραγωγής κέρδους, να επιβάλλουν τον εαυτό τους πάνω από το κεφάλαιο, να συγκρουστούν με το σύστημα και να βάλουν τις βάσεις για μία σοσιαλιστική κοινωνία.
Χρειάζεται να σταθούμε σε αυτά τα βασικά επιχειρήματα του Μαρξ γιατί αν έχουν δίκιο οι θεωρίες γύρω από την τεχνοφεουδαρχία, που βλέπουν μία υπέρβαση του καπιταλισμού και μία επιστροφή σε μία μορφή φεουδαρχίας, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να διαγράψουμε τους αγώνες των εργατών από τα κάτω, εκεί που παράγεται ο πλούτος και να αναζητήσουμε λύσεις από τα πάνω. Τώρα όλοι υποκλίνονται στην μεγαλειώδη απεργιακή 28η Φλεβάρη αλλά ο Βαρουφάκης χαρακτήριζε την γενική απεργία στις 20 Νοέμβρη (που ήταν μία μεγάλη απεργία) ως αποτυχία σε άρθρο του στην Guardian εντοπίζοντας μάλιστα την αποτυχία αυτή στις οικονομικές πληγές της εργατικής τάξης.
Κρίσεις
Αρχικά όσον αφορά τον χρηματοπιστωτικό τομέα η αφετηρία είναι να κατανοήσουμε ότι ο καπιταλισμός είναι ένα ασταθές, δυσλειτουργικό σύστημα που γεννάει κρίσεις. Από την κρίση που ξέσπασε το 2008-09, μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, δύο καθοριστικά γεγονότα συνέβησαν. Πρώτον η λογική της εξαρτώμενης από το χρέος ανάπτυξης έχει γίνει γενικευμένη στο σύστημα. Πλάι στις ΗΠΑ, ο Παγκόσμιος Νότος και η Κίνα έχουν γίνει περισσότερο εξαρτώμενες από την επέκταση της πίστωσης επειδή ακριβώς η κρίσης της κερδοφορίας είναι γενικευμένη.
Δεύτερον ένα νέο μοτίβο έχει εδραιωθεί από το ξέσπασμα της κρίσης. Tα κράτη και οι κεντρικές τράπεζες έχουν παρέμβει μέσω εξαιρετικά χαμηλών επιτοκίων δανεισμού και οι κεντρικές τράπεζες επιστράτευσαν την “ποσοτική χαλάρωση” γεμίζοντας το χρηματοπιστωτικό σύστημα με φθηνό χρήμα σαν αντίδοτο στην κρίση. Αυτό πυροδότησε νέες φούσκες στα κρυπτονομίσματα, τις πρώτες ύλες, την ενέργεια την αγορά ακινήτων, πρόσφατα το ΑΙ. Το ίδιο ακριβώς συνέβη και το 2000-2001 με την φούσκα των εταιρειών .com.
Η δεύτερη διάσταση αφορά τι γίνεται στην οικονομία των πλατφορμών ή την νεφοοικονομία, την οικονομία δηλαδή που κυριαρχείται από την Amazon, την Google, την Facebook και τις ανερχόμενες εταιρείες τεχνητής νοημοσύνης όπως ο OpenAI και η Meta. Είναι λάθος να αντιμετωπίζουμε αυτούς τους καπιταλιστές σαν φέουδα που λειτουργούν με μία ξεχωριστή λογική έξω από τον καπιταλισμό.
Το επιχείρημα ότι η Amazon είναι μία τεράστια αγορά δεν είναι μοναδικό στην τωρινή φάση της καπιταλιστικής ανάπτυξης. Το ίδιο ισχύει για την Walmart για παράδειγμα που έχει τζίρο ίσο με το ΑΕΠ της Νορβηγίας και τεράστια διαπραγματευτική ισχύ σε σχέση με τους καπιταλιστές που συνεργάζονται μαζί της. Όταν εξετάζουμε τα κεφάλαια των πλατφορμών πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί όταν εντοπίζουμε τον μηχανισμό της δημιουργίας κέρδους στην απλήρωτη συμπεριφορά των καταναλωτών τα reactions, τα likes, τις φωτογραφίες και τα posts.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν είναι σημαντικό στο πώς λειτουργούν, αλλά δεν βρίσκεται εκεί η ουσία του πώς αυτές οι εταιρείες μεγαλώνουν, επεκτείνονται, ανταγωνίζονται και βγάζουν κέρδη. Το μεγαλύτερο μέρος των κερδών της Google για παράδειγμα προκύπτει από την πώληση διαφημίσεων σε άλλους καπιταλιστές. Για να το πετύχει αυτό η Google είναι πρώτα απ’ όλα ένας μεγάλος εργοδότης μισθωτής εργασίας. H μητρική εταιρεία της Google η Alphabet απασχολεί 160.000 εργαζόμενους διεθνώς, όσους περίπου και η αυτοκινητοβιομηχανία General Motors, ένας διαχρονικός πυλώνας του αμερικάνικου καπιταλισμού. Πρέπει να κατανοήσουμε την επιτυχία της Google, της Amazon, της Facebook πάνω από όλα ως πολύ αποτελεσματικές καπιταλιστικές επιχειρήσεις που εκμεταλλεύονται τους εργάτες και απομυζούν κέρδη από αυτούς.
Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά τα κεφάλαια είναι αμιγώς μονοπωλιακά και ο ανταγωνισμός μεταξύ τους έχει εξαλειφθεί. Για παράδειγμα η Google που κύρια δραστηριότητα της είναι η διαφήμιση, βλέπει το παγκόσμιο μερίδιό της να υποχωρεί από το 31% στα παγκόσμια έσοδα το 2016 σε περίπου 27,5 % το 2020 και οι ανταγωνιστές της όπως η Facebook, η Alibaba, η Temu αυξάνουν το μερίδιο τους. Με άλλα λόγια αυτή η διαδικασία του ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού συνεχίζεται στην σφαίρα της οικονομίας των πλατφορμών.
Αυτό που καθρεφτίζει η λειτουργία των κεφαλαίων πλατφορμών είναι η αναπαραγωγή σε ένα ολοένα και πιο υψηλά επίπεδα της λογικής του καπιταλισμού.
Προφανώς ο εκμεταλλευτικός τρόπος λειτουργίας αυτών των κεφαλαίων αντανακλάται στο τι συμβαίνει στους χώρους δουλειάς. Φυσικά είναι η απόλυτη βαρβαρότητα να εργάζεται κάποιος στις αποθήκες της Amazon φορώντας μια ηλεκτρονική κονσόλα περασμένη στον λαιμό του και να βρίσκεται διαρκώς κάτω από έλεγχο, αλλά δεν αποτελεί ένα νέο φαινόμενο.
Αναταραχή
Ας σκεφτούμε την αναταραχή που επήλθε στην παραγωγή όταν ο Χένρι Φορντ εισήγαγε για πρώτη φορά τον βιομηχανικό κινητό μεταφορικό ιμάντα σε ένα εργοστάσιο παραγωγής αυτοκινήτων, μία άλλη μορφή αυτοματοποιημένου ελέγχου της εργασίας. Και όπως ακριβώς έχουν εμφανιστεί σε προηγούμενες φάσεις της αυτοματοποιημένης παραγωγής τώρα βλέπουμε ξανά την αντίσταση από τους εργάτες και σε αυτό χρειάζεται να σταθούμε. Σήμερα οι προσπάθειες συνδικαλισμού στις αποθήκες της Amazon είναι ένα αποφασιστικό βήμα για την εργατική τάξη στις ΗΠΑ και διεθνώς . Στις αποθήκες της Amazon στις ΗΠΑ οι αποθηκάριοι έκαναν απεργιακά Χριστούγεννα στη «μεγαλύτερη» απεργιακή κινητοποίηση στην Amazon, όπως ανακοίνωσε το συνδικάτο, το οποίο εκπροσωπεί περίπου 10.000 εργαζόμενους σε 10 από τις εγκαταστάσεις της εταιρείας.
Χριστούγεννα με απεργία έκαναν και οι εργαζόμενοι της Teleperfermonce στην Ελλάδα. Η Teleperformance είναι γαλλική πολυεθνική εταιρεία η οποία είναι εργοδότης για 420.000 εργαζόμενους σε 88 χώρες και προσφέρει υπηρεσίες πληροφορικής, διαχείρισης μέσων κοινωνικής δικτύωσης και τεχνικής υποστήριξης με την χρήση ΑΙ. Στην Ελλάδα απασχολεί 13.000 εργαζόμενους που ίδρυσαν επιχειρησιακό σωματείο διεκδικώντας ΣΣΕ με αυξήσεις και αξιοπρεπείς συνθήκες δουλειάς και παλεύουν ενάντια στις εκδικητικές απολύσεις συνδικαλιστών.
Κάθε μέρα που περνάει γίνεται και πιο έντονο ότι αυτό που ζούμε δεν είναι το τέλος του καπιταλισμού, αλλά η λειτουργία του με έναν γκροτέσκο χαρακτήρα. Ο πλούτος των δισεκατομμυριούχων αυξήθηκε τρεις φορές γρηγορότερα το 2024 απ’ ότι το 2023 και μέσα στην επόμενη δεκαετία αναμένονται 5 τρισεκατομυριούχοι. Σε παγκόσμια κλίμακα αυτήν την στιγμή υπάρχουν 1,7 δις μισθωτοί εργάτες περισσότεροι από όσους υπήρξαν ποτέ στην ιστορία του καπιταλισμού. Η δουλειά μας είναι να κινητοποιήσουμε το 1,7 δις για να απαλλοτριώσουμε τους δισεκατομμυριούχους και να χτίσουμε μία νέα κοινωνία, τον σοσιαλισμό.