Όταν ο Κρις Χάρμαν (γεννήθηκε το 1942) πέθανε ξαφνικά τον Νοέμβρη του 2009 ενώ συμμετείχε σε σειρά εκδηλώσεων Αιγύπτιων επαναστατών μαρξιστών στο Κάϊρο, είχε πίσω του πάνω από σαράντα χρόνια επαναστατικής πολιτικής δράσης και θεωρητικής έρευνας και προσφοράς. Αυτά τα δυο ήταν αξεχώριστα.
Ήδη από τη δεκαετία του ’60 όταν βρέθηκε στο κέντρο της ομάδας των επαναστατών στο LSE του Λονδίνου, στην περίοδο της «παγκόσμιας έκρηξης του ‘68». Η προσπάθεια να χτιστεί μια επαναστατική οργάνωση στη δράση (οι Διεθνείς Σοσιαλιστές, από τους οποίους προέρχεται το σημερινό SWP) σήμαινε και μια ολόκληρη θεωρητική συμβολή στις συζητήσεις και τις αντιπαραθέσεις που άνοιγαν εκείνο το διάστημα.
Οι παρεμβάσεις του Χάρμαν σε δυο ζητήματα, τον σοσιαλισμό και τη φύση των «ανατολικών» καθεστώτων και του επαναστατικού κόμματος έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της Διεθνούς Σοσιαλιστικής Τάσης. Είναι κείμενα που διατηρούν τη ζωντάνια τους και σήμερα: για παράδειγμα αυτό με τίτλο «Πως χάθηκε η Ρώσικη Επανάσταση» που γράφτηκε το 1967 και το κείμενο «Κόμμα και Τάξη» που γράφτηκε το 1968.
Ήταν η εποχή που οι αναζητήσεις μια γενιάς που έμπαινε ορμητικά στη μάχη για να αλλάξει τον κόσμο, άνοιγε και τα δυο ζητήματα. Είναι η Ρωσία σοσιαλισμός; Και αν όχι ποια είναι η εναλλακτική; Η Κίνα του Μάο; Μια αριστερή, ριζοσπαστική κυβέρνηση; Και συνολικότερα τι είναι σοσιαλισμός και ποιος τον χτίζει; Και αν τα ανατολικά καθεστώτα αναπαράγουν όλες τις ιεραρχικές και καταπιεστικές δομές του καπιταλισμού μήπως η ρίζα βρίσκεται στην ίδια την ιδέα του επαναστατικού κόμματος;
Απαντήσεις
Είναι ερωτήματα που επανέρχονται με διαφορετικές μορφές και αφορμές κάθε φορά που το κίνημα και η Αριστερά μπαίνει σε σταυροδρόμια. Και οι απαντήσεις του Χάρμαν είναι πολύτιμες. Η «απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι έργο της ίδιας» και τον σοσιαλισμό θα τον χτίσουν οι εργάτες, όχι κάποιοι «σωτήρες» που έχουν μεγάλους πυραύλους ή υπουργικές καρέκλες. Και για να φτάσει η εργατική τάξη σε αυτή τη νίκη, χρειάζεται τα πιο συνειδητά, τα πιο μαχητικά τμήματά της να οργανωθούν σε ένα ξεχωριστό κόμμα.
Το έργο του Χάρμαν «παρακολουθεί» την πορεία του καπιταλισμού και της ταξικής πάλης από τότε μέχρι το θάνατό του. Και ήταν προϊόν της καθημερινής του εμπλοκής στην πολιτική δράση για παράδειγμα σαν διευθυντής για πολλά χρόνια της βδομαδιάτικης εφημερίδας του SWP. Το βιβλίο Καπιταλισμός Ζόμπι δεν θα ήταν το ίδιο αν δεν βασιζόταν σε μια επίμονη συστηματική προσπάθεια δεκαετιών, μέσα από άρθρα στην επιθεώρηση Inteational Socialism ή με βιβλία όπως το «Εξηγώντας την Κρίση» (Explaining the Crisis, 1984) ή το «Οικονομία του Τρελοκομείου» (Economics of the Madhouse, 1995).
Ο Κρις Χάρμαν φρόντιζε, με τεράστια υπομονή και επιμονή, με έναν αξιοθαύμαστο πλούτο ιστορικής γνώσης, να προμηθεύει τους συντρόφους του με τα καλύτερα ιστορικά παραδείγματα που μπορούσαν να βοηθήσουν στην κατανόηση των δυσκολιών της επαναστατικής δράσης μέσα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Το βιβλίο για την Γερμανική Επανάσταση (που επίσης κυκλοφορεί από το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο) και γράφτηκε το 1982 είναι ένα ιδιαιτέρως πολύτιμο παράδειγμα αυτής της προσπάθειας.
Ο Χάρμαν αντλούσε από ένα εντυπωσιακό πλούτο γνώσεων και την ολόπλευρη κατανόηση της μεθόδου του ιστορικού υλισμού στο έργο του. Ποτέ δεν έγινε ακαδημαϊκός αλλά συμβολές του, όπως για παράδειγμα στη μακρόχρονη συζήτηση για το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, σήμερα έχουν τη θέση τους στις δουλειές πολλών μαρξιστών ακαδημαϊκών. Αυτά τα χαρακτηριστικά τα βρίσκουμε συμπυκνωμένα σε ένα ακόμα εντυπωσιακό βιβλίο του τη «Λαϊκή Ιστορία του Κόσμου» (A Peoples’ History of the World, 1999). Σε αυτό το βιβλίο που ξεκινάει από την προϊστορία για να φτάσει στο σήμερα, ο Χάρμαν επέμενε:
«Η εργατική τάξη σε όλο τον κόσμο θα χρειαστεί ξανά το επαναστατικό κόμμα μέσα στον 21ο αιώνα, εάν δεν θέλουμε η ανθρωπότητα σαν σύνολο να αντιμετωπίσει την καταστροφή. Αυτή η ανάγκη μπορεί να καλυφτεί μόνο εάν υπάρχουν άνθρωποι που θα βάλουν για τον εαυτό τους αυτό το καθήκον».
Διαβάστε επίσης
Η ατέλειωτη κρίση ενός καπιταλισμού - ζομπι