Αρχειακό υλικό, συνεντεύξεις και γυρίσματα στους χώρους βασανιστηρίων και εξορίας που αποκάλυπταν τα εγκλήματα των χουντικών, συνθέτουν το αποτρόπαιο παζλ.
Πρόκειται για ένα μοναδικό ντοκουμέντο σε σχέση με την πραγματικότητα στην Ελλάδα καθ’ όλη την διάρκεια της δικτατορίας. Δεν είχε μόνο ως σκοπό να καταγράψει τις φρικιαστικές εμπειρίες από κόσμο που δέχθηκε τις “περιποιήσεις” των χουντικών, αλλά κυρίως αποδεικνύοντας τα στυγνά εγκλήματα της δικτατορίας, να σπάσει την προσπάθεια εθνικής ομοψυχίας που ήθελε να περάσει ο Καραμανλής και να απονομιμοποιήσει κάθε προσπάθεια συμφιλίωσης με το παλιό χουντικό καθεστώς και τα τσιράκια του.
Δημιουργοί της ταινίας ήταν η “Ομάδα των Τεσσάρων”, που εκφράζανε μια διαφορετική κουλτούρα και μια άλλη άποψη για τον τρόπο παραγωγής μιας ταινίας. Δεν ήταν ένας ο σκηνοθέτης αλλά και οι τέσσερις μαζί. Μοιραζόντουσαν όλες τις δουλειές της διαδικασίας παραγωγής. Όλοι σκηνοθετούσαν, όλοι ασχολιόντουσαν με το μοντάζ, κοκ.
Οι τρεις από την «Ομάδα των Τεσσάρων», βρέθηκαν στην εκδήλωση-αφιέρωμα που πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 19 Μάη, στο Φεστιβάλ ιδεών ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ 2011, για τον Κώστα Χρονόπουλο, τον τέταρτο της παρέας, τον συνεργάτη τους που λίγες μόλις μέρες πριν, στις 23 Απρίλη 2011, είχε φύγει από τη ζωή. «Την ομάδα την είχαμε φτιάξει με την λογική πως δεν υπάρχει αρχηγός. Είμαστε όλοι το ίδιο. Απηχώντας τις ιδέες εκείνης της εποχής, που σήμερα μπορεί να φαίνονται ουτοπικές, συγκροτήσαμε μια κινηματογραφική ομάδα και είπαμε πως είμαστε ισότιμοι μεταξύ μας. Δεν θα είναι διακριτοί οι ρόλοι, όλοι μαζί θα αποφασίζουμε ακόμα και για το μοντάζ, ακόμα και για τον ήχο. Γι’ αυτό και το μοντάζ μας βγήκε λίγο τρελό», ανέφερε ο Θανάσης Σκρουμπέλος, ένας εκ των τεσσάρων. «Το όνομα «Νέος Παρθενώνας», το δώσαμε με αφορμή την δήλωση του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, του στελέχους της Δεξιάς, πως στα ξερονήσια υπήρξαν οι νέοι Παρθενώνες, εκεί δηλαδή που αναμορφώνονται, με το ξύλο, οι ψυχές και για να γίνουν σωστοί άνθρωποι».
Η ταινία φτάνει στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 1975 και καταχειροκροτείται. Τα ανέκδοτα κινηματογραφικά ντοκουμέντα που προβάλλονται πρώτη φορά με τον Άρη Βελουχιώτη πάνω στο άλογο σκορπούν συγκίνηση στο κοινό. «Στο φεστιβάλ η ταινία δέχτηκε υποδοχή ενθουσιώδη και πολλά χειροκροτήματα, κύρια από την νεολαία του εξώστη. Αυτός είναι και ο λόγος που καταφέρνουμε να βρούμε διανομή και να κατέβουμε και στην Αθήνα», θυμήθηκε ο Γιώργος Χρυσοβιτσάνος από τους “Τέσσερις”.
«Όταν όμως πρωτοπαίχτηκε στα σινεμά τη Δευτέρα, γιατί οι ταινίες τότε έβγαιναν Δευτέρα και όχι Πέμπτη, και συγκεκριμένα στην Αλκυονίδα, πάλι ήταν κατάμεστη η αίθουσα από νεολαία, από νέα παιδιά, φοιτητές που καταχειροκρότησαν την ταινία. Την επόμενη μέρα βγήκε στο Ριζοσπάστη μια κριτική αρνητική και έπεσε κατακόρυφα σε εισιτήρια η ταινία. Για να λέμε την πραγματικότητα, από εκεί και πέρα από πλευράς εισιτηρίων ήταν μια αποτυχία. Η πλάκα ήταν πως πολλοί από αυτούς που χειροκρότησαν βλέποντας τον Άρη Βελουχιώτη για πρώτη φορά πάνω στο άλογο, ανήκαν στο ΚΚΕ και την παράταξή του, που την έπεφταν στην ταινία».
«Σήμερα ακούω πως το ΚΚΕ αποκατέστησε την μνήμη του Άρη. Τι να πω; Κάλιο αργά παρά ποτέ. Τότε πάντως θεωρηθήκαμε προβοκάτορες».», υπογράμμισε ο έτερος της παρέας Σπύρος Ζάχος, ενώ εξήγησε, «με πιάνει θλίψη ακόμα όταν θυμάμαι τις περιγραφές από το τι πέρναγαν οι άνθρωποι στα ξερονήσια».
Από τα εργοστάσια και τους χώρους δουλειάς, μέχρι τα πανεπιστήμια, τα σχολεία, τις γειτονιές, τα θέατρα και τα σινεμά κάθε μάζεμα αποκτούσε πολιτικό χαρακτήρα. Στο ίδιο το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης το 1975 επιτροπές των θεατών διεκδικούν και επιτυγχάνουν φθηνότερα εισιτήρια. Ενώ και οι διαγωνιζόμενοι δημιουργοί καταφέρνουν να πετύχουν την αποχουντοποίηση του φεστιβάλ και την θεσμοθέτηση πιο δίκαιου συστήματος βραβείων με την θέσπιση τριών ισότιμων βραβείων για τις μεγάλου μήκους ταινίες και τεσσάρων ισότιμων βραβείων για τις μικρού μήκους.
Την χρονιά του 1975 εκτός από την καταλυτική παρουσία του «Θίασου» του Θ. Αγγελόπουλου που σαρώνει, παρουσιάζονται παραγωγές από την άμεση πολιτική στράτευση έως τους ακραίους πειραματισμούς. Προβάλονται ταινίες - αρχειακά ντοκουμέντα για τους λαϊκούς αγώνες όπως Ο Αγώνας, της «ομάδας των έξι» ή πρωτοποριακές ταινίες όπως η Βιογραφία του Θ.Ρετζή και οι Μητροπόλεις του Κ.Σφήκα.
Έκρηξη
Και στην τέχνη, όπως και σε κάθε άλλη κοινωνική λειτουργία, η πτώση της χούντας οδήγησε σε μια έκρηξη συμμετοχής, και ταυτόχρονα πρωτοβουλιακής συλλογικής δημιουργικότητας.
Ο Νέος Ελληνικός Κινηματογράφος –λογοκριμμένος για χρόνια- βγαίνει στην επιφάνεια. Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης που πραγματοποιείται στα μέσα Σεπτέμβρη του 1974, λίγες εβδομάδες μετά την πτώση της Χούντας δίνει τον τόνο της αντίστασης. Οι κινηματογραφιστές απαιτούν να παραιτηθούν τα μέλη των χουντικών επιτροπών και να καταργηθεί η λογοκρισία. Ο Β’ Εξώστης είναι στα όρια της εξέγερσης. Ζητά την απομάκρυνση των αστυνομικών οργάνων από τις αίθουσες, ενώ συγκροτείται επιτροπή θεατών με σκοπό να απονείμει βραβεία κοινού. Επεισόδια προκαλούνται όταν κόσμος από τον Εξώστη επιτίθενται στα μέλη της οργανωτικής επιτροπής.
Η ταινία που γνώρισε αποθεωτική υποδοχή, παρόλο που παρουσιάστηκε στις ταινίες μικρού μήκους που τότε δεν είχαν διαγωνιστικό τμήμα, ήταν η ταινία του Κώστα Χρονόπουλου «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών». Ολόκληρο το σινεμά χειροκροτούσε όρθιο για ώρα αμέσως μετά την λήξη της ταινίας που οι περισσότεροι την γνώριζαν μόνο καθ’ όνομα αφού είχε παιχτεί σε όλη την Ευρώπη κόβοντας χιλιάδες εισιτήρια.
Η ταινία 45’ λεπτών που ο Κώστας Χρονόπουλος δημιούργησε το 1971 κατά την διάρκεια των κινηματογραφικών σπουδών του στο Λονδίνο, χρησιμοποιώντας αρχειακό υλικό γελοιοποιούσε την σοβαροφάνεια του καθεστώτος. Η ταινία έγινε σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα κάνοντας τον γύρο της Ευρώπης αφού προβλήθηκε σε δεκάδες ελληνικές λέσχες φοιτητών του εξωτερικού και όπου υπήρχαν θύλακες αντίστασης στην δικτατορία, ενώ κατάφερε να πάρει διανομή και να προβληθεί σε επίσημες κινηματογραφικές αίθουσες στην Βρετανία, στην Ολλανδία, στη Γαλλία, στην Σουηδία κ.α.
Η ταινία «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών» προβλήθηκε στο τέλος της εκδήλωσης-αφιέρωμα στον Κώστα Χρονόπουλο στον ΜΑΡΞΙΣΜΟ 2011. Όπως εξήγησε ο σκηνοθέτης Πάνος Κατσαχνιάς που προλόγισε την ταινία, “η προσπάθεια τους ήταν να μαζευτούν χρήματα για τον αντιδικτατορικό αγώνα, κάτι που κατάφεραν και με το παραπάνω αφού βρήκαν διανομή στα σινεμά. Χρησιμοποιώντας ντοκουμέντα διηγείται συμπυκνωμένα την ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας και το πως φτάσαμε στις γελοιότητες των τελετών του Παναθηναϊκού σταδίου. Η αντιδιαστολή με τα ξερονήσια και τα βασανιστήρια που εξελίχθηκαν εκεί δεν επιτρέπουν γέλια, αντιθέτως το ειρωνικό σχόλιο της ταινίας απέναντι στις γελοιότητες της χούντας οδηγεί στην πραγματικότητα που κυριαρχεί στην χώρα και στην αναγκαιότητα να πέσει η χούντα”.
Ο Κώστας Χρονόπουλος και η «Ομάδα των Τεσσάρων» με την δουλειά τους προσπάθησαν να μεταφέρουν στους σύγχρονούς τους την πραγματική εικόνα της δικτατορίας. Είδαν την τέχνη τους σαν εργαλείο παρέμβασης, και με την δουλειά τους έταξαν τους εαυτούς τους στο πλευρό του αντιστεκόμενου λαού. Ειδικά ο Κώστας Χρονόπουλος, στρατευμένος από τον αντιδικτατορικό ακόμα στις τάξεις της Οργάνωσης Σοσιαλιστική Επανάσταση (ΟΣΕ) και αργότερα στο ΣΕΚ, αφιέρωσε την ζωή του στην προοπτική της επαναστατικής εξέλιξης της κοινωνίας μέσα από την οργανωμένη δράση στο επαναστατικό κόμμα. Η άλλη χούντα που βρέθηκε στο στόχαστρο των καλλιτεχνικών προσπαθειών του ήταν η δικτατορία του στρατηγού Γιαρουζέλσκι στην Πολωνία του 1981. Η ταινία «Η Πολωνία της Αλληλεγγύης» δεν είναι τόσο γνωστή όσο οι άλλες του δημιουργίες, όμως αποδεικνύει την προσήλωση του Χρονόπουλου στον επαναστατικό δρόμο του Σοσιαλισμού από τα Κάτω.
Ο σύντροφος συνέχισε να εργάζεται ως σκηνοθέτης στην δημόσια τηλεόραση, αλλά και ως βοηθός σκηνοθέτη σε διάφορες ταινίες. Μεταξύ αυτών εξέχουσα θέση παίρνει η συνεργασία του με την Τόνια Μαρκετάκη σε μια από τις πιο σημαντικές παραγωγές της δεκαετίας του 80, την «Τιμή της Αγάπης» του 1984 βασισμένη στο διήγημα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, «Η Τιμή και το Χρήμα».
Διαβάστε επίσης τα άρθρα:
Κώστας Χρονόπουλος: Σκηνοθέτης και Επαναστάτης