Διεθνή
Συμφωνία Σ. Αραβίας-Ιράν: Και στη μέση, Κίνα

Πριν δύο εβδομάδες, η Κίνα ανακοίνωσε ότι μεσολάβησε για την επίτευξη συμφωνίας μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας για την αποκατάσταση των διπλωματικών τους σχέσεων.

Υπάρχουν δύο σημαντικά στοιχεία σε αυτή τη συμφωνία. Το πρώτο είναι ότι είναι μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας. Από τότε που οι Ηνωμένες Πολιτείες ηττήθηκαν στο Ιράκ μετά την εισβολή του 2003 (από την οποία συμπληρώθηκαν 20 χρόνια αυτή τη βδομάδα), υπήρξε ένας αγώνας μεταξύ των τοπικών υπο-ιμπεριαλισμών για να καλύψουν το κενό που προέκυψε.

Οι σημαντικότερες από αυτές τις δυνάμεις είναι το Ιράν, η Σαουδική Αραβία και η Τουρκία, ενώ το Ισραήλ παίζει έναν πιο σκιώδη ρόλο. Αλλά ο κύριος ανταγωνισμός υπήρξε μεταξύ του Ισλαμικού Ρεπουμπλικανικού καθεστώτος στην Τεχεράνη και της βασιλικής οικογένειας της Σαουδικής Αραβίας στο Ριάντ. Διεξάγουν δύο πολέμους δι' αντιπροσώπων, στη Συρία και στην Υεμένη.

Ο κοινός φόβος για το Ιράν επέτρεψε στο Ισραήλ να έρθει πιο κοντά στα σεϊχάτα του Κόλπου, με την έντονη ενθάρρυνση του Ντόναλντ Τραμπ. Αυτό οδήγησε κυρίως στις «Συμφωνίες Αβραάμ» τον Σεπτέμβριο του 2020, βάσει των οποίων τόσο τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα όσο και το Μπαχρέιν αναγνώρισαν το Ισραήλ.

Ο Καρίμ Σαντζιαντπούρ, από το think tank «Carnegie Endowment», παρέχει αυτή την ξεκάθαρη εξήγηση του γιατί αυτοί οι δύο αντίπαλοι είναι τώρα πρόθυμοι να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους: 

«Τι κερδίζει η Τεχεράνη; Το Ιράν είναι βαθιά απομονωμένο, ταπεινωμένο από τις πολύμηνες διαμαρτυρίες και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την Κίνα σε στρατηγικό/οικονομικό επίπεδο. Η συμφωνία αυτή μειώνει την απομόνωσή του, κερδίζει νομιμοποίηση για το καθεστώς και ενισχύει την περιφερειακή επιρροή της Κίνας εις βάρος των ΗΠΑ ...

Τι κερδίζει το Ριάντ; Η επίθεση του 2019 στη Saudi Aramco δίδαξε στο Ριάντ ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούν να το προστατεύσουν από το Ιράν. Δεδομένης της τεράστιας επιρροής της Κίνας επί του Ιράν και του ενδιαφέροντός της για περιφερειακή σταθερότητα, το Ριάντ πιθανότατα ελπίζει ότι αυτή η συμφωνία του παρέχει μια κινεζική ασπίδα κατά της ιρανικής επιθετικότητας». 

Αλλά στη συνέχεια ερχόμαστε στο δεύτερο εντυπωσιακό στοιχείο - ότι ήταν η Κίνα που μεσολάβησε για τη συμφωνία. Ο Γουάνγκ Γι, ο κορυφαίος Κινέζος διπλωμάτης που προήδρευσε στις συνομιλίες Ιράν-Σαουδικής Αραβίας, δήλωσε με νόημα: «Ο κόσμος δεν περιορίζεται μόνο στο ζήτημα της Ουκρανίας».

Ανησυχία

Σύμφωνα με την Ουάσιγκτον Ποστ, «αν και ορισμένοι στην Ουάσιγκτον εξέφρασαν ανησυχία για τη συμμετοχή του Πεκίνου στη συμφωνία, δεν είναι σαφές αν η κυβέρνηση Μπάιντεν θα ήταν σε θέση να παίξει εκείνη το ρόλο του μεσολαβητή, ακόμη και αν το ήθελε. Η Τεχεράνη και η Ουάσιγκτον μόλις και μετά βίας μιλούν μεταξύ τους μετά τις αποφάσεις της κυβέρνησης Τραμπ να αποχωρήσει από τη συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν και να δολοφονήσει έναν ανώτατο στρατιωτικό διοικητή της χώρας, τον Κασέμ Σουλεϊμανί».

Παρ' όλα αυτά, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι λαμβάνει χώρα ένας ευρύτερος ανασχηματισμός των δυνάμεων. Από την εποχή της ιρανικής επανάστασης του 1978-9 και μετά, οι ΗΠΑ χρησιμοποίησαν επανειλημμένα τη στρατιωτική τους δύναμη για να διατηρήσουν την κυριαρχία τους στον Κόλπο, βασικά λόγω της σημασίας των εξαγωγών πετρελαίου της περιοχής.

Ωστόσο, η εξάρτηση των ΗΠΑ από το πετρέλαιο του Κόλπου έχει μειωθεί δραματικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Αυτό οφείλεται στην επανάσταση των σχιστολιθικών πετρωμάτων που έχει καταστήσει τις ΗΠΑ λίγο πολύ αυτάρκεις στην παραγωγή ενέργειας. Είναι πλέον ένας σημαντικός αντίπαλος της Σαουδικής Αραβίας, της Ρωσίας και του Ιράν στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας. Εν τω μεταξύ, η Κίνα έχει γίνει ο μεγαλύτερος εισαγωγέας πετρελαίου του Κόλπου και ο κορυφαίος εξαγωγέας μεταποιητικών προϊόντων, τόσο στην περιοχή όσο και αλλού. Είναι πλέον ο κύριος εμπορικός εταίρος της Σαουδικής Αραβίας.

Εν τω μεταξύ, οι σχέσεις μεταξύ των ΗΠΑ και των κρατών του Κόλπου έχουν επιδεινωθεί. Για να παραθέσουμε και πάλι την Ποστ: «Οι Άραβες σύμμαχοι της Αμερικής στη Σαουδική Αραβία και στον ευρύτερο Περσικό Κόλπο συχνά παραπονιούνται για τις επικρίσεις που δέχονται από την Ουάσιγκτον σχετικά με τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την έλλειψη πολιτικών ελευθεριών και εκλογών - παράπονα που δεν δέχονται από το Πεκίνο».

Και η Κίνα επενδύει σε αυτά. Ο πρόεδρός της Σι Τζιν Πινγκ επισκέφθηκε τη Σαουδική Αραβία τον Δεκέμβριο, και τον περασμένο μήνα υπέγραψε συμφωνία στρατηγικής συνεργασίας με τον Ιρανό ομόλογό του, Ιμπραήμ Ραϊσί. Η Σαουδική Αραβία αρνήθηκε να ακολουθήσει τις ΗΠΑ στην απομόνωση της Ρωσίας ως απάντηση στην εισβολή στην Ουκρανία.

Οι ΗΠΑ διατηρούν μια μαζική στρατιωτική παρουσία στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Η Κεντρική Διοίκηση διαθέτει 40-60.000 στρατιώτες και σχεδόν 30 μεγάλες βάσεις στην περιοχή. Παρ' όλα αυτά, όπως λέει η Κρίστιν Σμιθ Ντιουάν, από το Ινστιτούτο Αραβικών Κρατών του Κόλπου: «η Κίνα βρίσκεται ήδη στον Κόλπο και μάλιστα ως στρατηγικός παράγοντας».