Οικονομία και πολιτική
Ο μύθος της “ποσοτικής χαλάρωσης”

Στην ένταξη της Ελλάδας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας έχει εναποθέσει τώρα τις ελπίδες της η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. "Ελπίζω ότι μπορεί να έχουμε θετικές εξελίξεις", δήλωσε ο Τσίπρας, επιστρέφοντας από τη Σύνοδο Κορυφής της περασμένης εβδομάδας στις Βρυξέλλες, "και στις αρχές του 2017 η Ελλάδα να ενταχθεί στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης". Η ένταξη αυτή, σύμφωνα με τον Τσίπρα, θα στείλει το μήνυμα στους επενδυτές ότι η χώρας μας "έχει αφήσει πίσω τις μέρες της κρίσης και με σταθερά βήματα βαδίζει στην ανάκαμψη της οικονομίας".

Υπάρχουν τρία προβλήματα σε αυτή την "ελπίδα". Πρώτον, το ίδιο το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης βρίσκεται στο τελικό του στάδιο. Τυπικά το πρόγραμμα ολοκληρώνεται τον Μάρτη του 2017. Κάποιοι "οικονομικοί αναλυτές" και "παράγοντες της αγοράς" εκτιμούν, είναι αλήθεια, ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα το παρατείνει για μερικούς μήνες ακόμα. Την περασμένη εβδομάδα, όμως, το συμβούλιο της ΕΚΤ τους απογοήτευσε, αναβάλλοντας τη συζήτηση  για την παράταση ή μη μέχρι τον Δεκέμβρη.

Η ΕΚΤ έχει αγοράσει μέχρι σήμερα, στα πλαίσια του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης, ομόλογα και τίτλους συνολικής αξίας πάνω από ένα τρις Ευρώ. Η ΕΚΤ συνεχίζει να αγοράζει τίτλους αξίας περίπου 80 δις Ευρώ κάθε μήνα. Παρά την τεράστια αυτή "ένεση ρευστότητας", όμως, η οικονομία της Ευρωζώνης συνεχίζει να αρνείται να "πάρει μπροστά" και η ανεργία παραμένει σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Αυτή η αποτυχία έχει οξύνει τις αντιπαραθέσεις μέσα στο συμβούλιο της ΕΚΤ:

"Από την αρχή της χρηματοπιστωτικής κρίσης", γράφει η εφημερίδα Financial Times, "η συχνά μη-λειτουργική σχέση της ΕΚΤ με το πολιτικό και οικονομικό κατεστημένο της Γερμανίας δυσκολεύει τις προσπάθειές επιδιόρθωσης της οικονομίας της Ευρωζώνης. Η ποσοτική χαλάρωση, ιδιαίτερα, έχει πυροδοτήσει καταγγελίες ότι... η τράπεζα παραβιάζει τους Ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Ο Γενς Βάιντεμαν, ο πρόεδρος της γερμανικής Bundesbank... ψήφισε από την αρχή ενάντια στην ποσοτική χαλάρωση... Το πιο πιθανό είναι ότι θα εκφράσει αντιρρήσεις απέναντι στα σχέδια παράτασης του προγράμματος αγοράς τίτλων και αλλαγής του σχεδιασμού του. Ο κύριος Βάιντεμαν και η Ζαμπίνε Λάουτενσλεγκερ, η εκπρόσωπος της Γερμανίας στο εκτελεστικό συμβούλιο της ΕΚΤ, δεν είναι οι μόνοι που διαφωνούν. Ο επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας της Ολλανδίας και οι κεντρικοί τραπεζίτες ορισμένων Βαλτικών χωρών έχουν αμφισβητήσει δημόσια τη σκοπιμότητα μιας παράτασης..."

Σενάριο

Το πιο πιθανό σενάριο είναι ένας συμβιβασμός ανάμεσα στις δυο πλευρές με μια "φθίνουσα" παράταση του προγράμματος -που δεν θα κοπεί μεν απότομα τον Μάρτη αλλά θα συνεχιστεί για κάποιους μήνες, με τα ποσά όμως να πέφτουν σταδιακά όλο και πιο κάτω, μέχρι να μηδενιστούν. 

Το δεύτερο πρόβλημα της "ελπίδας" είναι το μέγεθος της, υποτιθέμενης, ελληνικής συμμετοχής: τα 80 δις κάθε μήνα η ΕΚΤ τα μοιράζει σε αγορές τίτλων από τις χώρες της Ευρωζώνης σε αναλογία με το ΑΕΠ τους. Από το 1 τρις που έχει δανείσει μέχρι τώρα τα 240 δις έχουν πάει στη Γερμανία, τα 190 δις στη Γαλλία και τα 165 δις στην Ιταλία. Η Ελλάδα αποτελεί, σε επίπεδο ΑΕΠ, το  2% της Ευρωζώνης: στην καλύτερη περίπτωση, η ΕΚΤ θα αγόραζε ελληνικούς τίτλους αξίας 1.6 δις κάθε μήνα, ένα ποσό που αντιστοιχεί στο 0.5% του δημόσιου χρέους.  

Το τρίτο -και μεγαλύτερο πρόβλημα- είναι ο ίδιος ο στόχος. Αυτό που λέει ο Τσίπρας είναι ότι η ένταξη της Ελλάδας στο πρόγραμμα της ΕΚΤ θα "στείλει μήνυμα στους επενδυτές". Και οι επενδυτές θα σπεύσουν, με τις βαλίτσες τους να ξεχειλίζουν από λεφτά να έρθουν στην Ελλάδα για να επενδύσουν. Πρόκειται για σενάριο καθαρής (αντι)επιστημονικής φαντασίας: 

Στο πρώτο τρίμηνο του 2016 ο ρυθμός ανάπτυξης της Ευρωζώνης ολόκληρης ήταν 0.5%. Στα δυο επόμενα τρίμηνα έπεσε στο 0.3%. Η εικόνα είναι αντίστοιχη στις περισσότερες αναπτυγμένες οικονομίες. Ο λόγος είναι απλός: οι επενδυτές δεν τρέχουν πουθενά. Κρίση σημαίνει ότι δεν υπάρχουν κερδοφόρες ευκαιρίες και οι καπιταλιστές, αντί να χτίζουν εργοστάσια, να αγοράζουν πλοία, ή να χρηματοδοτούν δρόμους και λιμάνια "επενδύουν" τα λεφτά τους στην κερδοσκοπία - στα χρηματιστήρια, στις αγορές συναλλάγματος, στα "παράγωγα" κλπ. 

Ο ΣΥΡΙΖΑ υποσχόταν κάποτε να συγκρουστεί με τους "κερδοσκόπους". Τώρα υπόσχεται ότι θα καταφέρει να τους δελεάσει. Και αν έρθουν, ποιος ξέρει, ίσως τους περισσέψει και κανένα αποφάγι να μας πετάξουν.