Ο Αυστριακός μαθηματικός Κουρτ Γκέντελ ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς επιστήμονες στον τομέα της λογικής. Όταν το 1947 πολιτογραφήθηκε στις ΗΠΑ, όπου είχε καταφύγει για να γλιτώσει από τους ναζί, εξέφρασε στη δικαστική επιτροπή το άγχος του ότι το Σύνταγμα των ΗΠΑ είχε αντιφάσεις και κενά που επέτρεπαν να υπάρξει «τελείως νόμιμα» ένα φασιστικό καθεστώς μέσα στην “πατρίδα του ελεύθερου κόσμου”, όπως είχε συμβεί και στη Βαϊμάρη λίγα χρόνια πριν. Ο δικαστής λέγεται ότι προσπέρασε στα γρήγορα τα λόγια αυτά, με την παρέμβαση του κοινού τους γνωστού, Αϊνστάιν, για να προχωρήσει η πολιτογράφηση χωρίς πρόβλημα, αλλά ο Γκέντελ επέμενε: "μα μπορώ να το αποδείξω..."

Ο λαμπρός πλην ιδιόρρυθμος Γκέντελ, που με τα περίφημα «Θεωρήματα της Μη Πληρότητας» είχε ανακαλύψει κενά στο ίδιο το σύστημα των μαθηματικών, δεν ήταν πολιτικά ενεργός και δεν δημοσίευσε ποτέ αυτήν την πολιτική του απόδειξη. Αλλά δεν ήταν ο μόνος που έβλεπε τα κενά των νόμων. Ο Μαρξ, στη “18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη”, ασχολείται εκτενώς με το να αποδείξει τη μνημειώδη αποτυχία του γαλλικού Συντάγματος του 1848 να εμποδίσει τον εξευτελισμό του κοινοβουλίου και την επάνοδο της μοναρχίας, μετά την ήττα του κύματος επαναστάσεων της εποχής εκείνης. Κάθε άρθρο του Συντάγματος που παραχωρεί ένα δικαίωμα στο λαό με μια πρόταση, έλεγε ο Μαρξ, το παίρνει πίσω με την επόμενη, "όπως ο νόμος ορίζει". Κάτι που ακούγεται τραγικά αστείο σήμερα, όταν με τον ίδιο τρόπο λειτουργεί το ελληνικό Σύνταγμα, σχεδόν δυο αιώνες αργότερα.

Συμφέροντα

Ο σύγχρονος κρατικός μηχανισμός είναι φτιαγμένος για να διασφαλίζει τα συμφέροντα των καπιταλιστών. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς νομικός (ή μαθηματικός) για να δει σε τι μεγάλες αντιφάσεις ακροβατεί το νομικό σύστημα. Η άρχουσα τάξη πρώτα επιτίθεται και μετά νομιμοποιεί την επίθεσή της, μετατρέποντας τα θύματά της σε «εγκληματίες». Η ωμή βία και η εξαγορά της πολιτικής συναίνεσης προηγούνται λογικά των νόμων.

Ο Γκέντελ είχε βάσιμες υποψίες ότι ακόμα και τα μαθηματικά δεν μπορούν να αποδείξουν τα πάντα. Αυτό ισχύει διπλά για τις αντιφάσεις στην ανθρώπινη κοινωνία. 

Το Σύνταγμα και οι νόμοι δεν προϋπάρχουν για να αποδεικνύουν τα θεμελιώδη δικαιώματα και τη σχέση των ανθρώπων με την παραγωγή, το αντίθετο συμβαίνει: τα τελευταία επιβάλλονται ή καταργούνται στην πράξη και εκ των υστέρων έρχονται (κάποιες φορές) οι νόμοι σαν επιβεβαίωση. Αυτό το αντιλαμβάνονται εμπειρικά η εργατική τάξη και η νεολαία, όταν στην πορεία του αγώνα τους συγκρούονται με όλους τους μηχανισμούς της άρχουσας τάξης. Δεν περιμένουμε έναν νόμο για να πειστούμε ότι  είναι δίκαιο π.χ. να μπουν οι ανασφάλιστοι δωρεάν στα νοσοκομεία ή να μείνει η αστυνομία έξω από τις σχολές. Πολύ περισσότερο όμως, δεν υπάρχει συνταγματική ή νομική ή άλλου είδους κανονιστική φόρμουλα που από πριν θα εξαφανίσει "με μαθηματική ακρίβεια" την εκμετάλλευση των εργαζομένων, τις ρατσιστικές και σεξιστικές διακρίσεις, τη φτώχεια και την ανισότητα, τον πόλεμο και την κλιματική καταστροφή. Η καθημερινή πολιτική προσπάθεια για μια καλύτερη κοινωνία θα κρίνει το μέλλον.

Να στηρίξουμε όλους αυτούς τους αγώνες, βάζοντας στη συζήτηση την προοπτική του εργατικού ελέγχου, της συλλογικής και δημοκρατικής διαχείρισης της κοινωνίας από τους απλούς ανθρώπους. Ούτε αυτή η πρόταση είναι φόρμουλα. Οι εργαζόμενοι και οι ακτιβιστές μπορεί να μην έχουν την μελλοντική κοινωνία έτοιμη στα μυαλά τους, αλλά η προσπάθεια παραμένει αληθινή και η συζήτηση ουσιαστική.

Μ.Χ.

Παράλληλα με τις απεργιακές και αντιφασιστικές μάχες της περιόδου, σαν τοπικός πυρήνας του ΣΕΚ στη Νίκαια έχουμε ξεκινήσει την προπαγάνδιση και την οργάνωση της συμμετοχής στις συζητήσεις στις 6 Νοέμβρη στη Νομική. 

Με κέντρο τους εργατικούς χώρους της περιοχής μας (δήμοι Κορυδαλλού, Νίκαιας, Ρέντη και Κρατικό νοσοκομείο) όπου κινούμαστε και έχουμε γνωριμίες και στις γειτονιές μας. Υπάρχει κόσμος γύρω μας που κατανοεί ότι δεν έχουμε περιθώρια να περιμένουμε τις επόμενες εκλογές και ότι η ρεφορμιστική αριστερά είναι πίσω από τις προσδοκίες του, και αυτές τις διαπιστώσεις τις εκφράζουν σε κάθε μας παρέμβαση. Συνεχίζουμε με την οργάνωση της πολιτικής συζήτησης κάθε βδομάδα και με παρεμβάσεις, αφισοκολλήσεις στις γειτονιές και τοποθέτηση πανό. 

Χαρτιστές: Το “πρελούδιο της όπερας”

Ακούμε και διαβάζουμε συχνά ότι η Βρετανία είναι το πρότυπο του κοινοβουλευτισμού, της φιλελεύθερης δημοκρατίας που τόσο λατρεύουν οι Μητσοτάκηδες αυτού του κόσμου. Η Βουλή των Κοινοτήτων, είναι, υποτίθεται, η «μητέρα όλων των κοινοβουλίων» με αιώνες εμπειρία. Κι αυτά δεν είναι τυχαία, μας λένε. Ο καπιταλισμός και η αγορά άρχισε να θριαμβεύει εκεί, και με τη Βιομηχανική Επανάσταση έγινε ο προπομπός του σε όλον τον κόσμο. Καπιταλισμός σημαίνει δημοκρατία καταλήγουν. 

Υπάρχει ένα σοβαρό πρόβλημα με αυτούς τους ισχυρισμούς, το δικαίωμα στην ψήφο. Το 1839 στην Βρετανία ζούσαν 13 εκατομμύρια ενήλικες. Από αυτούς δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο οι 860 χιλιάδες. Αυτό σήμαινε ότι μόλις το 18% των ανδρών (για τις γυναίκες δεν γινόταν λόγος) μπορούσαν να ψηφίσουν. Το 1/3 των βουλευτών εκλεγόταν από λιγότερους από 1.400 ψηφοφόρους ο καθένας και οι μισοί ήταν «ευγενείς» γαιοκτήμονες ή συγγενείς τους. 

Με άλλα λόγια, στο «αρχαιότερο κοινοβούλιο» δεν αντιπροσωπευόταν η μεγάλη πλειοψηφία. Κι αυτό δεν ήταν παραξενιά της ιστορίας. Οι «άνθρωποι της ιδιοκτησίας» δεν ανέχονταν να ψηφίζουν, δηλαδή να έχουν λόγο, εκείνοι που δεν είχαν «ιδιοκτησία», δηλαδή πλούτη. Και δεν ήταν οι «ευγενείς» γαιοκτήμονες που είχαν αυτή την άποψη. Και η νέα τάξη των καπιταλιστών που κατακτούσε τον κόσμο, πίστευε το ίδιο. Οι «μεταρρυθμιστές» της θέλανε βέβαια επέκταση του εκλογικού δικαιώματος, αλλά γι’ αυτούς, τη «μεσαία τάξη» όπως λεγόταν τότε. Ο Τόμας Μακόλεϊ που αργότερα θα γινόταν διάσημος ιστορικός αλλά τότε έκανε τα πρώτα του βήματα στην πολιτική είχε πει ότι το γενικό εκλογικό δικαίωμα «είναι ασυμβίβαστο με την ιδιοκτησία και κατά συνέπεια με τον πολιτισμό». 

Ολοι μαζί φοβόνταν ότι η παραμικρή παραχώρηση θα πυροδοτούσε κοινωνική έκρηξη. Οι φόβοι τους δεν ήταν παράλογοι. Το καλοκαίρι του 1831 μια κωμόπολη ανθρακωρύχων στη νότια Ουαλία, το Μέρθιρ Τίντφιλ είχε προκαλέσει τρόμο στην κυβέρνηση. Η σπίθα ήταν οι κατασχέσεις και των λιγοστών πραγμάτων που κατείχαν οι εργάτες για χρέη. Οργανωμένα κατέγραψαν τις αδικίες και μετά έκαναν έφοδο στις κρατικές αποθήκες για να τα πάρουν πίσω. Για κάμποσες μέρες η μοναδική «Αρχή» στην πόλη ήταν οι ίδιοι. Τελικά ο στρατός έπνιξε την εξέγερση στο αίμα. 

Λίγους μήνες πριν οι χιλιάδες εργάτες της κωμόπολης είχαν στηρίξει ένα «υπόμνημα» στο κοινοβούλιο που συζητούσε ξανά για την εκλογική μεταρρύθμιση. Απαιτούσαν απλά και καθαρά το δικαίωμα ψήφου για όλους χωρίς καμιά προϋπόθεση εισοδήματος ή ιδιοκτησίας. 

Έξι χρόνια μετά η πρόσφατα ιδρυμένη Ένωση Εργατών του Λονδίνου, έβαλε στη σημαία της το ίδιο αίτημα. Τον Μάη του 1838 κυκλοφόρησε το πρόγραμμά της -από έξι σημεία- που έμεινε γνωστό ως Χάρτα. Η Χάρτα αγκαλιάστηκε από εκατοντάδες χιλιάδες και στη συνέχεια εκατομμύρια εργάτες και εργάτριες. Γι’ αυτό ονομάστηκαν Χαρτιστές. 

Όταν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο κοινοβούλιο, την άνοιξη του 1839 συνοδευόταν από 1,5 εκατομμύριο υπογραφές, δηλαδή το διπλάσιο όσων είχαν ψηφίσει στις εκλογές. Το κοινοβούλιο δεν δέχτηκε καν να συζητήσει σε μια επιτροπή τα αιτήματα. 

Όμως η δύναμη των Χαρτιστών δεν ήταν οι υπογραφές. Ήταν η συλλογική δύναμη της εργατικής τάξης. Ήταν μια τάξη με εμπειρίες αγώνων και οργάνωσης που συναντούσε την πιο λυσσασμένη καταστολή των αφεντικών και του κράτους. Τα συνδικάτα ήταν παράνομα. Και ήταν μια τάξη οργισμένη για τη φτώχεια, τις ατελείωτες ώρες δουλειάς στα εργοστάσια για μισθούς πείνας. 

“Αφανίστε τις προνομιούχες τάξεις”

Το κίνημα των Χαρτιστών ήθελε την ψήφο για να αλλάξει αυτή την κατάσταση. Την άνοιξη του 1839 γιγάντιες συγκεντρώσεις, που φωτίζονταν με πυρσούς γιατί γίνονταν νύχτα μόλις κατευθείαν από το εργοστάσιο στη συγκέντρωση απλώνονταν στην Αγγλία και τη νότια Ουαλία. Εκεί ένας από τους πιο μαχητικούς Χαρτιστές ο Χάρι Βίνσεντ ξεσήκωνε τα πλήθη με ένα σύνθημα Perish the privileged Orders! Αφανίστε τις προνομιούχες τάξεις! Ένας άλλος ηγέτης τους ο Τζούλιαν Χάρνεϊ έλεγε σε μια ομιλία του σε πλήθη εργατών στο Ντέρμπι: «Πιστέψτε με, δεν υπάρχει επιχείρημα σαν κι αυτό του σπαθιού και δεν υπάρχει απάντηση στο μουσκέτο». Δεν ήταν λόγια του αέρα: σε πολλές περιοχές της βόρειας Αγγλία και της Ουαλίας οι εργάτες οπλίζονταν με ότι έβρισκαν, από παλιά τουφέκια μέχρι λόγχες που κατασκεύαζαν στα κρυφά. 

Όμως, μετά την απόρριψη της Χάρτας από το κοινοβούλιο η ηγεσία του κινήματος δίστασε. Ο δισταγμός έφερε υποχώρηση. Και η υποχώρηση καταστολή. Εκατοντάδες Χαρτιστές οδηγήθηκαν στις φυλακές και τις εξορίες. Όμως, αυτό δεν ήταν το τέλος τους.

Οι Χαρτιστές δεν ήταν απλά αγανακτισμένοι φτωχοί που έβγαιναν στο δρόμο. Ήταν ένα μαζικό κίνημα της εργατικής τάξης, με τη συλλογικότητα που τη ξεχωρίζει από όλους τους άλλους καταπιεσμένους και κατατρεγμένους. Επιτροπές, συνελεύσεις, αντιπαραθέσεις για την στρατηγική ήταν στην ημερήσια διάταξη. Θα κερδίσουμε με την «ηθική ισχύ», λογικά επιχειρήματα ή με τη «φυσική ισχύ» και τι σημαίνει αυτό; 

Το κίνημα διέθετε εφημερίδες που οι διακινητές τους, με χίλιους κινδύνους, γίνονταν οργανωτές και ηγέτες. Η πιο φημισμένη εφημερίδα ήταν η Northern Star, το Βορινό Αστέρι. Εφτασε να γίνει η δεύτερη σε κυκλοφορία εφημερίδα της Βρετανίας. Στις σελίδες της δίπλα στα ποιήματα του Σέλεϊ και του Μπάϊρον, δημοσιεύονταν εκατοντάδες γράμματα εργατών ατομικά ή ομαδικά. Ο νεαρός Φρίντριχ Ένγκελς, έγραφε από το 1839 για την εφημερίδα. 

Το 1842 ήταν μια χρονιά οικονομικής κρίσης, απολύσεων και ακόμα μεγαλύτερης φτώχειας. Ήταν και η χρονιά που οι Χαρτιστές βγήκαν ορμητικά στο προσκήνιο. Την Χάρτα την «συνόδεψαν»-για άλλη μια φορά- στο κοινοβούλιο 3,5 εκατομμύρια υπογραφές. Στο υπόμνημα που την συμπλήρωνε είχαν μπει αιτήματα για μέτρα ενάντια στη φτώχεια, αλλά και ενάντια στους «άδικους πολέμους», στην σπατάλη των ευγενών και της βασιλικής οικογένειας αλλά και για λευτεριά στην Ιρλανδία. 

Η συνέχεια ήταν η πρώτη Γενική Απεργία στη Βρετανία και στον κόσμο ολόκληρο. Στην πραγματικότητα ήταν ένα κύμα απεργιών που προχώρησαν σαν χιονοστιβάδα ξεκινώντας από το Μάντσεστερ. Οι εργάτες ενός εργοστασίου ή κλάδου σε μια περιοχή παρατούσαν τη δουλειά, έβγαιναν στο δρόμο και τραβούσαν μαζί στον αγώνα τα διπλανά εργοστάσια. Στην πρώτη γραμμή γυναίκες και νεαρά κορίτσια που ξεσήκωναν τους διστακτικούς άνδρες και πετροβολούσαν τους έφιππους χωροφύλακες και στρατιώτες. Στην κορύφωσή του το απεργιακό κύμα είχε αγκαλιάσει μισό εκατομμύριο εργάτες και εργάτριες. 

Η τελευταία αναλαμπή του Χαρτισμού ως μαζικό πολιτικό κίνημα ήρθε το 1848, τη χρονιά της «άνοιξης των λαών», των επαναστάσεων στην Ευρώπη. Τον Απρίλη εκείνης της χρονιάς εκατό χιλιάδες διαδηλωτές αμφισβήτησαν τις απαγορεύσεις της κυβέρνησης που είχε οχυρώσει με στρατό και κανόνια το κέντρο του Λονδίνου για να τους εμποδίσει να επιδώσουν  ακόμα ένα υπόμνημα με τη Χάρτα. Το τι θα γινόταν αν η ηγεσία των Χαρτιστών επέλεγε την σύγκρουση και όχι την υποχώρηση -όπως έκανε- ανήκει στην κατηγορία των μεγάλων αναπάντητων «αν» της ιστορίας. 

Οι Χαρτιστές δεν κέρδισαν το δικαίωμα στη ψήφο. Έπρεπε να φτάσει το 1918 για να το πάρουν όλοι οι άνδρες (και κάποιες γυναίκες) ανεξαρτήτου εισοδήματος και περιουσίας. Όμως, οι Χαρτιστές άφησαν μια τεράστια κληρονομιά. Έδειξαν πώς η εργατική τάξη παλεύει για τη δημοκρατία, με τα δικά της ταξικά όπλα. Και ταυτόχρονα ήταν προάγγελοι των μεγάλων μαχών που πήγαν αυτή την πάλη πολύ μακρύτερα. 

O Τρότσκι θα έγραφε στη δεκαετία του ’20 ότι ο Χαρτισμός «ήταν ένα πρελούδιο που περιέχει σε μη-ανεπτυγμένη μορφή το μουσικό θέμα μιας ολόκληρης όπερας». Η θριαμβευτική όπερα ανέβηκε στην σκηνή το 1917 όταν η εργατική τάξη της Ρωσίας πήρε την εξουσία και έφερε τη δημοκρατία της σε όλη την κοινωνία.

Λέανδρος Μπόλαρης