Tη Δευτέρα 26 Σεπτεμβρίου 2022, οι χρηματοπιστωτικές αγορές παραλίγο να οδηγήσουν τη λίρα σε ισοτιμία 1 προς 1 με το αμερικάνικο δολάριο. Μια εβδομάδα αργότερα, η Λιζ Τρας και ο υπουργός Οικονομικών Κουάσι Κουαρτένγκ εγκατέλειψαν την προγραμματισμένη κατάργηση του φορολογικού συντελεστή 45% στα πλούσια εισοδήματα, για να αποφύγουν την ήττα στη Βουλή των Κοινοτήτων από τους «αντάρτες» βουλευτές των Τόρις. Έχουμε άλλη μια τσακισμένη κυβέρνηση.
Τι μας λέει αυτή η κρίση –που απέχει πολύ από το να έχει τελειώσει– για τον βρετανικό και παγκόσμιο καπιταλισμό; Η ανικανότητα της Τρας και του υπουργού της είναι μέρος της ιστορίας. Ο Νίκολας Μακφέρσον, πρώην μόνιμος γραμματέας του Υπουργείου Οικονομικών, παρατήρησε ότι «o υπουργός είχε παραβιάσει τον βασικό κανόνα σε περιόδους στρες στις αγορές … Η ταχύτητα, το στυλ και η κλίμακα του “μίνι” προϋπολογισμού ξάφνιασε τις αγορές…».
Το κλειδί βρίσκεται στις λέξεις «στρες στις αγορές». Το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα υφίσταται μια μεγάλη ανατροπή. Αυτό μπορούμε να το δούμε σε δύο επίπεδα. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ αντέδρασε στην απότομη επιτάχυνση πληθωρισμού τον περασμένο χρόνο, αυξάνοντας τα επιτόκια. Οι ηγέτες της έχουν καταστήσει σαφές ότι θα συνεχίσουν να το κάνουν έως ότου η ανεργία στις Ηνωμένες Πολιτείες αυξηθεί αρκετά και να πέσει ο πληθωρισμός.
Το αποτέλεσμα ήταν να ενισχυθεί το δολάριο έναντι άλλων νομισμάτων. Αυτό τείνει να συμβαίνει ούτως ή άλλως σε στιγμές μεγάλων γεωπολιτικών και οικονομικών αναταράξεων όπως η σημερινή. Μεγάλα κεφάλαια αναζητούν καταφύγιο στο δολάριο. Το δολάριο έχει αυξηθεί έναντι των νομισμάτων σχεδόν όλων των κορυφαίων οικονομιών της G20. Αυτό ανάγκασε και άλλες κεντρικές τράπεζες να αυξήσουν τα επιτόκια. Το ποντάρισμα Τρας-Κουαρτένγκ, ότι η μείωση των φόρων για τους πλούσιους θα ενίσχυε τον ρυθμό ανάπτυξης της Βρετανίας, κατέστησε τη στερλίνα έναν εύκολο στόχο για τα hedge funds, να στοιχηματίσουν ότι θα πέσει. Και επιβεβαιώθηκαν άμεσα.
Όμως, η δεύτερη διάσταση αυτής της παγκόσμιας αστάθειας είναι ότι, από την κρίση του 2007-9, οι χρηματοπιστωτικές αγορές κινήθηκαν προς τα πάνω, ενισχυμένες από τα τεράστια ποσά φθηνού χρήματος που διοχέτευσαν οι κεντρικές τράπεζες για να διατηρήσουν την παγκόσμια οικονομία όρθια. Οι εταιρείες βολεύτηκαν να δανείζονται φθηνά και εύκολα σε ένα περιβάλλον βασισμένο σε πολύ χαμηλά επιτόκια, που τώρα ξαφνικά παύει να ισχύει –τουλάχιστον προσωρινά.
Αυτή είναι μια συνταγή για προβλήματα που εμφανίζονται ξαφνικά. Ένα παράδειγμα αποτελεί η «Επένδυση με γνώμονα την Ευθύνη» (LDI), για την οποία σχεδόν κανείς δεν είχε ακούσει τίποτε μέχρι την Τετάρτη. Τα συνταξιοδοτικά ταμεία επενδύουν σε μεγάλο βαθμό σε κρατικά ομόλογα και χρησιμοποιούν το LDI προκειμένου να ασφαλίζονται έναντι των μεταβολών των επιτοκίων και των τιμών των ομολόγων. Με απλά λόγια, στις συνθήκες υψηλού στρες που αναπτύχθηκαν την περασμένη εβδομάδα, καθώς οι επενδυτές απέρριπταν τα ομόλογα, το LDI στην πραγματικότητα επιδείνωσε την κατάσταση. Τα ασφαλιστικά ταμεία αναγκάζονταν να πουλάνε τα ομόλογα που κατέχουν και ο φαύλος κύκλος έφτανε σε σημείο να απειλούνται μεγάλες χρεοκοπίες.
Η Τράπεζα της Αγγλίας αναγκάστηκε να παρέμβει για να σταματήσει την πτώση των τιμών των ομολόγων. Αλλά η κρίση συγκλόνισε τις δύο σημαντικότερες αγορές κρατικών ομολόγων - την αμερικανική και τη γερμανική. Ένας κορυφαίος τραπεζίτης του Λονδίνου δήλωσε ότι «φτάσαμε κοντά σε μια στιγμή όπως η κατάρρευση της Lehman Brothers», η οποία προκάλεσε το χρηματοπιστωτικό κραχ τον Σεπτέμβριο του 2008.
Η στήλη Unhedged των Financial Times σχολίασε: «Η κρυφή μόχλευση (δανεισμός που χρησιμοποιείται για τη χρηματοδότηση κερδοσκοπικών επενδύσεων) αυξάνεται, όπως η μαύρη μούχλα σε ένα υπόγειο, κατά τη διάρκεια μεγάλων περιόδων φθηνού χρήματος στις αγορές. Τα χαμηλά επιτόκια παρέχουν ένα υγρό περιβάλλον για την ανάπτυξη οικονομικών μυκήτων. Περισσότερες σανίδες θα ξηλωθούν και περισσότερη μούχλα θα βρεθεί, πριν τελειώσει ο κύκλος ανόδου των επιτοκίων».
Αλλά η μαύρη μούχλα είναι πολύ «αθώος» παραλληλισμός. Οι κερδοφόρες κομπίνες και απάτες της εποχής του φθηνού χρήματος μοιάζουν περισσότερο με νάρκες που δεν έχουν εκραγεί κρυμμένες στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η Τρας και ο Κουαρτένγκ έπεσαν μόλις πάνω στην πρώτη.