Πριν από δύο εβδομάδες στη συνάντηση της αμερικανίδας πρέσβη, Κίμπερλι Γκιλφόιλ με τον υπουργό Ανάπτυξης Θεωδορικάκο, η κυβέρνηση ανακοίνωσε με τυμπανοκρουσίες ότι η «ευρύτερη περιοχή στα ναυπηγεία της Ελευσίνας θα εξελιχθεί σε μεγάλο αναπτυξιακό κέντρο, με λιμενικές, εμπορικές, μεταφορικές, ενεργειακές και αμυντικές δραστηριότητες».
Στις 15 Δεκέμβρη η εργατική τάξη και οι κάτοικοι του Θριάσιου απάντησαν με μια μαζική συγκέντρωση σε αυτήν την πρόκληση συνεχίζοντας μια μακρά ιστορία διαμαρτυριών στην Ελευσίνα. Πριν από ακριβώς 50 χρόνια στις 22 Οκτωβρίου του 1975 ολόκληρη η πόλη είχε ξεσηκωθεί με αίτημα να σταματήσει η πρόσδεση του αμερικανικού 6ου Στόλου στο λιμάνι με την πρώτη κυβέρνηση Νέας Δημοκρατίας του Κωνσταντίνου Καραμανλή να παρατάσσει απέναντί τους αστυνομία και θωρακισμένες αύρες.
Η Ελευσίνα ήταν ανέκαθεν κεντρική στους στρατιωτικούς σχεδιασμούς των ΗΠΑ. Το 1951, ένα έτος πριν από την είσοδο της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ τον Φεβρουάριο του 1952, το αεροδρόμιο της Ελευσίνας είχε ανακατασκευαστεί και αναβαθμιστεί ώστε να πληρεί τις προδιαγραφές και τις απαιτήσεις της συμμαχίας. Ακριβώς ένα μήνα μετά την είσοδό της στο ΝΑΤΟ, στις 7 Μαρτίου 1952, όπως θυμίζει το σάιτ Proseleusis, «ο Αϊζενχάουερ, Ανώτατος Διοικητής των δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη έφτασε στην Ελευσίνα με ένα τορπιλοβόλο» για να επιθεωρήσει τη βάση ενώ «ο κόλπος ήταν γεμάτος από ελληνικά πολεμικά πλοία και υποβρύχια».
Δυο δεκαετίες αργότερα ο κόλπος της Ελευσίνας είχε γεμίσει από τα αμερικανικά πολεμικά πλοία του 6ου Στόλου. Το 1973 η Ελευσίνα έγινε η κύρια βάση του στην Ανατολική Μεσόγειο. Ας παρακολουθήσουμε τα γεγονότα όπως τα κατέγραφαν τότε τα δημοσιεύματα των New York Times: «Αθήνα, 4/1/73. Έξι αμερικανικά αντιτορπιλικά προγραμματίζεται να σταθμεύσουν στην Ελευσίνα, ένα βιομηχανικό λιμάνι 13 μίλια δυτικά της Αθήνας, όχι μακριά από το σημείο όπου οι αρχαίοι Έλληνες βύθισαν τον περσικό στόλο στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 π.Χ. Η Ελλάδα και οι ΗΠΑ συμφώνησαν πριν από ένα χρόνο να γίνει η βάση για το ένα από τα δύο αεροπλανοφόρα του Έκτου Στόλου…
Αθήνα, 8/1/73. Η Αθήνα έγινε σήμερα επίσημα το μεγαλύτερο λιμάνι της Αμερικανικής Ναυτικής Δύναμης στην Ευρώπη. Μια συμφωνία που υπογράφηκε εδώ θα επιτρέψει σε περίπου 6.500 ναυτικούς να εγκατασταθούν στην Ελλάδα για τα επόμενα πέντε χρόνια... Το κείμενο υπογραμμίζει ότι δεν πρόκειται για “ναυτική βάση επιχειρήσεων”... Οι ηγέτες των Ρεπουμπλικάνων επέμειναν ότι η Ελλάδα ήταν απαραίτητη ως εφαλτήριο για την αμερικανική άμυνα του Ισραήλ, αλλά η κυβέρνηση της Αθήνας αρνιόταν, λέγοντας ότι δεν θα επέτρεπε ποτέ να χρησιμοποιηθεί η Ελλάδα σε οποιαδήποτε επιθετική ενέργεια εναντίον των Αράβων.
Σε συνέντευξη Τύπου που έδωσε απόψε, ο υφυπουργός Βύρων Σταματόπουλος, επικεφαλής εκπρόσωπος της ελληνικής κυβέρνησης, απάντησε με το επιχείρημα ότι, δεδομένου ότι ο Έκτος Στόλος δεν είναι ενσωματωμένη μονάδα του ΝΑΤΟ, τα αμερικανικά πολεμικά πλοία θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν τα λιμάνια της Ελλάδας για αποστολές εκτός ΝΑΤΟ, όπως η άμυνα του Ισραήλ. “Πώς μπορούμε να του αρνηθούμε τις εγκαταστάσεις;” ρώτησε».
Ισορροπίες και συνεργασίες
Η χούντα του Παπαδόπουλου προσπαθούσε να κρατήσει τις ισορροπίες ανάμεσα στα αραβικά καθεστώτα με τα οποία ανέπτυσσε οικονομικές συνεργασίες και ταυτόχρονα να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις των αμερικάνων συμμάχων που ήθελαν να αναβαθμίσουν την παρουσία τους στην Ανατολική Μεσόγειο, ιδιαίτερα μετά τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο των «Έξι ημερών» το 1967. Τελικά έδωσε τη βάση. Ο στρατηγικός ρόλος των αμερικανικών βάσεων στην Ελευσίνα και στην Σούδα φάνηκε μερικούς μήνες μετά τη συμφωνία, τον Οκτώβρη του 1973 όταν ξέσπασε ο αραβοϊσραηλινός πόλεμος του «Γιομ Κιπούρ». Το Ισραήλ ξέμεινε από στρατιωτικό υλικό (στριμώχτηκε τόσο πολύ ώστε να απειλεί με χρήση πυρηνικών) και τότε επενέβησαν οι ΗΠΑ, με τον πρόεδρο Νίξον να διατάσσει αποστολή άμεσης βοήθειας.
Η τεράστια επιχείρηση μεταφοράς (6.000 μίλια) από αέρα και θάλασσα πολεμικού υλικού από τις ΗΠΑ προς το Ισραήλ υπό το όνομα Nickel Grass συνάντησε την άρνηση συνεργασίας των «ευρωπαίων» συμμάχων που φοβόνταν μήπως αυτή μεταφραστεί σε πετρελαϊκό εμπάργκο εναντίον τους από τα αραβικά καθεστώτα εξοργίζοντας τον Κίσινινγκερ που δήλωνε «αηδιασμένος» για τη στάση τους. Στην Ελλάδα η χούντα ανακοίνωσε ότι «οι φιλικές σχέσεις της Ελλάδας με τα αραβικά κράτη αποκλείουν τη συμμετοχή, είτε άμεση είτε έμμεση, σε οποιαδήποτε ενέργεια που θα μπορούσε να στρέφεται εναντίον τους. Αλλά στην πράξη έκανε τη δουλειά των ΗΠΑ και του Ισραήλ.
Τις ίδιες μέρες, ο Αρχηγός του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού Αραπάκης ο οποίος βρισκόταν στις ΗΠΑ συμμετέχοντας σε Διεθνές Συμπόσιο Ναυτικών Δυνάμεων συναντήθηκε με τον Διοικητή Ναυτικών Επιχειρήσεων των ΗΠΑ, Ζumwalt. Όπως σημειώνει ο ιστορικός Λεωνίδας Καλλιβρετάκης (“Greek–American Relations in the Yom Kippur war concurrence”): «Το μόνο θέμα συζήτησης ήταν η χρήση του κόλπου της Σούδας στην Κρήτη από τον Έκτο Στόλο κατά τη διάρκεια του αραβοϊσραηλινού πολέμου, ο οποίος είχε ήδη ξεκινήσει. Ο Αραπάκης εξήγησε στον Αμερικανό ομόλογό του ότι δεν υπήρχε λόγος ανησυχίας, καθώς οι δηλώσεις της κυβέρνησης της Αθήνας έγιναν “για να δημιουργήσουν μια εντύπωση για γενικούς σκοπούς” διαβεβαιώνοντάς τον ότι “η χρήση της βάσης της Σούδας θα μπορούσε να συνεχιστεί”.
Αμέσως μετά τη συνάντηση Aραπάκη–Zumwalt, η αμερικανική πρεσβεία στην Αθήνα διαβεβαίωσε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι “έχει ήδη εκφραστεί σημαντική συμπάθεια από Έλληνες αξιωματικούς για την αμερικανική επιχείρηση ανεφοδιασμού του Ισραήλ”. Στη συνέχεα μεταβιβάστηκε αίτημα της Ουάσιγκτον προς τη χούντα για επέκταση των λιμενικών εγκαταστάσεων και ταυτόχρονα της χρήσης του αεροδρομίου της Ελευσίνας από αμερικανικά αεροσκάφη.
Αμερικανική υποστήριξη
Το 1976, ο Zumwalt μιλώντας ενώπιον ακαδημαϊκού κοινού απάντησε «σαρκαστικά σε κατηγορίες που επικρίνουν την αμερικανική υποστήριξη σε δικτατορικά καθεστώτα ότι “το δημοκρατικό Ισραήλ σώθηκε το 1973 μόνο χάρη στην ύπαρξη της φασιστικής Πορτογαλίας, όπου προσγειώθηκαν τα αεροσκάφη της αμερικανικής αερογέφυρας, της φασιστικής Ισπανίας, πάνω από την οποία ανεφοδιάζονταν τα αεροπλάνα μας, και τη φασιστική Ελλάδα, από τα λιμάνια της οποίας ξεκίνησαν ο Έκτος Στόλος και τα κομβόι...”».
Στη Μεσόγειο, το αεροπορικό κομβόι πριν προσγειωθεί στο Ισραήλ έκανε στάσεις για ανεφοδιασμό στα αμερικανικά αεροπλανοφόρα, όπως το USS Independence που στάθμευε στην Ελλάδα και συμμετείχε στην επιχείρηση νότια της Κρήτης. Εκεί, ο πόλεμος απειλούσε να πάρει ευρύτερες διαστάσεις καθώς, όπως σημειώνει ο Καλλιβρετάκης, «από την ταυτόχρονη προσέγγιση των αμερικανικών και σοβιετικών στόλων...περισσότερα από 100 πολεμικά πλοία, οπλισμένα με πυρηνικά όπλα, και με απόσταση μόλις λίγων μιλίων μεταξύ τους, συγκεντρώθηκαν στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ του ελληνικού νησιού των Κυθήρων και της ακτής της Μέσης Ανατολής».
Τον επόμενο χρόνο η χούντα του Ιωαννίδη θεωρώνας ότι έχει την απόλυτη στήριξη των ΗΠΑ προχώρησε στο ελληνικό πραξικόπημα στην Κύπρο προκαλώντας την εισβολή της, συμμάχου στο ΝΑΤΟ, Τουρκίας. Η Ελλάδα έχασε τον πόλεμο, η δικτατορία κατάρρευσε και η Μεταπολίτευση ξεκινούσε με το κίνημα που έκανε το Πολυτεχνείο και γκρέμισε τη χούντα να απαιτεί την έξοδο από το ΝΑΤΟ και το κλείσιμο των αμερικανικων βάσεων.
Ο Καραμανλής αναγκάστηκε να βγάλει την Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ και η πενταετής συμφωνία για την Ελευσίνα τερματίστηκε δύο χρονια νωρίτερα απ’ ότι προβλεπόταν: «Αθήνα, 29 Απριλίου 1975. Αξιωματούχοι των ΗΠΑ και της Ελλάδας ανακοίνωσαν σήμερα τον τερματισμό της συμφωνίας για τη χρήση του λιμανιού της Ελευσίνας κοντά στην Αθήνα ως λιμάνι βάσης για τα πλοία του Έκτου Στόλου και το κλείσιμο της αμερικανικής αεροπορικής βάσης» έγραφαν οι New York Times.
«O ισχυρός Έκτος Στόλος των ΗΠΑ αποκλείστηκε την περασμένη εβδομάδα από μία από τις σημαντικότερες βάσεις του στην Ανατολική Μεσόγειο σε μια αντι-αμερικανική απόφαση με δυνητικά σοβαρές στρατηγικές επιπτώσεις» έγραφε το Τime (12 Μαϊου 1975) σημειώνοντας την υποδοχή που τύγχαναν τα αμερικανικά πληρώματα στην Ελλάδα: «η τελευταία ομάδα που αποβιβάστηκε στην Κέρκυρα παραλίγο να λιντσαριστεί από υστερικούς Έλληνες νησιώτες. Ακόμη και στην Αθήνα, οι σύζυγοι και τα παιδιά των Αμερικανών ναυτικών από την Ελευσίνα έχουν λιθοβοληθεί». Τον Μάιο του 1976 στη Ρόδος μια τριήμερη εξέγερση ολόκληρης τη πόλης εμπόδισε τελικά τα πλοία του 6ου Στόλου να πιάσουν λιμάνι στο νησί.
Το 1980 με πρωθυπυργό τον Ράλλη η Νέα Δημοκρατία ξαναέβαλε την Ελλάδα στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Τα επόμενα χρόνια οι υποσχέσεις του ΠΑΣΟΚ και του Ανδρέα Παπανδρέου για έξοδο από το ΝΑΤΟ και κλείσιμο των βάσεων αποδείχτηκαν ψεύτικες. Σήμερα οι ΗΠΑ, όχι μόνο έχουν μετατρέψει τη βάση της Σούδας σε κεντρικό κόμβο για την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, αλλά μέσα από τη Συμφωνία Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας χρησιμοποιούν ήδη μια σειρά εγκαταστάσεων (όπως το στρατιωτικό αεροδρόμιο της Ελευσίνας το οποίο το φθινόπωρο του 2023 γέμισε από αμερικανικά μεταγωγικά και ιπτάμενα τάνκερ με προοριμό το Ισραήλ) και συζητάνε με την κυβέρνηση Μητσοτάκη τη δημιουργία τεσσάρων νέων βάσεων. Να μην τους το επιτρέψουμε.