Για την ακρίβεια, των επαναστάσεων. Η πρώτη, η εξέγερση στις Κάτω Χώρες το 16ο αιώνα –συνήθως δίνεται το 1568 ως έναρξη- έδωσε τη δυνατότητα στη νέα τάξη των βιομηχάνων, των εφοπλιστών και των εμπόρων να αποκτήσουν το δικό τους κράτος, τη σημερινή Ολλανδία.
Λιγότερο από έναν αιώνα μετά, ήταν η σειρά της Αγγλίας να ζήσει τη δικιά της αστική επανάσταση. Ο Αγγλικός Εμφύλιος Πόλεμος ξεκίνησε το 1642, αναζωπυρώθηκε το 1648 στο λεγόμενο «Δεύτερο Εμφύλιο» και τέλειωσε τον Γενάρη του 1649 με ένα γεγονός χωρίς προηγούμενο στην ιστορία: οι επαναστάτες αποκεφάλισαν δημόσια τον βασιλιά Κάρολο Α’ κι όλος ο πολιτισμένος κόσμος της εποχής φρύαξε από αυτή την ιερόσυλη, βάρβαρη πράξη.
Υποτίθεται ότι η Αγγλία είναι η πατρίδα των σύγχρονων πολιτικών ελευθεριών ήδη από τις αρχές του 13ου αιώνα και την περίφημη Μάγκνα Κάρτα. Στην πραγματικότητα η Αγγλία παρέμενε μια φεουδαρχική κοινωνία. Τον 17ο αιώνα οι διαφορές της από άλλες ήταν η οικονομική της καθυστέρηση και το γεγονός ότι ο θεσμός της μοναρχίας ήταν ιδιαίτερα αδύνατος σε σχέση με τη τεράστια ισχύ της γαλλικής μοναρχίας για παράδειγμα.
Ο βασιλιάς Κάρολος Α’ αποφάσισε να αλλάξει αυτή την κατάσταση. Για να δυναμώσει την εξουσία του χρειαζόταν περισσότερο χρήμα και αυτό με την σειρά του σήμαινε βαρύτερη φορολογία. Αυτή η πίεση έφερε τον βασιλιά και την αυλή του σε αντίθεση με τους εμπόρους και το μεγαλύτερο μέρος της αριστοκρατίας της γης. Ήταν ένας αγώνας που πέρασε διάφορες φάσεις. Το κέντρο της αντιπολίτευσης ήταν το κοινοβούλιο στο Λονδίνο (καμιά σχέση με τα σημερινά κοινοβούλια).
Οι αντίπαλες πλευρές συσπειρώνονταν γύρω από διαφορετικές ιδεολογικές σημαίες και για εκείνη την εποχή αυτό σήμαινε θρησκευτικές. Ο Κάρολος ήταν καθολικός και θαυμαστής των καθολικών μοναρχιών της Ισπανίας και της Γαλλίας. Οι αντίπαλοί του ήταν Προτεστάντες και δεν είχαν καμιά διάθεση να έχουν τη μοίρα των ομοϊδεατών τους στην Κεντρική Ευρώπη που είχαν τσακιστεί από τις δυνάμεις της Αντι-Μεταρρύθμισης.
Τον Γενάρη του 1642 ο Κάρολος αποφάσισε να κόψει το γόρδιο δεσμό και κατέφτασε επικεφαλής μιας δύναμης πεντακοσίων «ιπποτών» στο Λονδίνο για να επιβάλει την τάξη. Τον απέκρουσε ένα πολύχρωμο πλήθος μικρεμπόρων, τεχνιτών, βιοτεχνών. Ήταν η αρχή του εμφυλίου πολέμου.
Αγρότες
Ενός πολέμου που δεν πήγαινε καλά για τους «Κοινοβουλευτικούς». Οι στρατοί τους στηρίζονταν σε επιστρατευμένους αγρότες και ανθρώπους των πόλεων που δεν είχαν και ιδιαίτερο κίνητρο να πάνε σκοτωθούν σε μια διαμάχη που την ένιωθαν ξένη.
Αυτό άλλαξε με την άνοδο του Όλιβερ Κρόμγουελ, ενός βουλευτή, γαιοκτήμονα και ευσεβούς Προτεστάντη που είχε κάποιες διαφορετικές ιδέες για το πώς διεξάγεται ένας εμφύλιος. Άρχισε να οργανώνει έναν καινούργιο στρατό, τον New Model Army όπως έμεινε γνωστός, με βάση το σώμα ιππικού που διοικούσε, τους Σιδερόπλευρους (Ironsides) –παρατσούκλι από τους θώρακες που φορούσαν. Ήταν καταρχήν εθελοντές και κατά δεύτερον σχετικά πλούσιοι αγρότες που απεχθάνονταν τα προνόμια των ευγενών. Αυτός ο επαναστατικός στρατός είχε το κίνητρο και την ορμή να τσακίσει τις δυνάμεις του βασιλιά και των συμμάχων του, που ο κορμός τους ήταν ανίκανοι ευγενείς, τα αργόσχολα βλαστάρια τους και μισθοφόροι.
Αυτός ο στρατός νίκησε τις δυνάμεις του βασιλιά στη Μάχη του Νέισμπι τον Ιούνη του 1645. Ο Κάρολος ηττημένος έτρεξε να παραδοθεί στο σκοτσέζικο στρατό (σύμμαχο των Κοινοβουλευτικών). Ήταν η αποφασιστική μάχη του Εμφυλίου, αλλά όχι και το τέλος της επανάστασης.
Υπήρχαν οι ιππείς και οι πεζικάριοι του Νέου Στρατού. Άρχισαν να διατυπώνουν τα δικά τους αιτήματα, να τυπώνουν μπροσούρες και προκηρύξεις και να κάνουν συγκεντρώσεις. Αρχικά, τα οχτώ συντάγματα ιππικού εκλέξανε από δυο αντιπροσώπους, «Αγκιτάτορες» ήταν ο τίτλος, για να παρουσιάσουν αυτά τα αιτήματα στη διοίκηση. Το παράδειγμά τους ακολούθησαν τα συντάγματα του πεζικού.
Πολλοί από αυτούς τους Αγκιτάτορες, όσο και τους στρατιώτες, επηρεάζονταν από τις ιδέες ριζοσπαστικών ομάδων της εποχής, όπως οι Levelers –οι Εξισωτές. Αυτοί ζητούσαν την κατάργηση κάθε προνομίου του ευγενών, την εκλογή του κοινοβουλίου κάθε δυο χρόνια και την επέκταση του εκλογικού δικαιώματος σε όλους τους άνδρες (όχι τις γυναίκες). Οι ιδέες τους ήταν προάγγελος του «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα», των αστών επαναστατών στην Γαλλική Επανάσταση ενάμισι αιώνα μετά.
Υπήρχαν ακόμα πιο ριζοσπαστικές ομάδες, όπως οι Σκαφτιάδες (Diggers). Ενώ οι Εξισωτές εκφράζανε τις φιλοδοξίες και τις ιδέες της «μεσαίας τάξης», ακόμα και το δικαίωμα ψήφου τελικά δεν το προόριζαν για όλους: οι «υπηρέτες», οι μισθωτοί θα λέγαμε σήμερα, θα εξαιρούνταν. Οι Σκαφτιάδες ήταν φτωχοί, εργάτες γης, οι «χωρίς ιδιοκτησία» μελλοντικοί προλετάριοι. Η μέθοδος πάλης που προτιμούσαν ήταν η «απεργία» και οι καταλήψεις γης με στόχο τη συλλογική καλλιέργεια και νομή. Περιττό να ειπωθεί ότι συνάντησαν την πιο άγρια καταστολή.
Ιδιοκτησία
Οι Αγκιτάτορες και οι Εξισωτές συνάντησαν σκληρή αντίσταση από την ηγεσία του στρατού. Στη Διάσκεψη στην εκκλησία του Πάτνεϊ τον Οκτώβρη του 1647 ένας από τους στενούς συνεργάτες του Κρόμγουελ, ο Άιρτον, τους κατηγόρησε ότι οι ιδέες τους ανοίγουν το δρόμο για «επιθέσεις στην ίδια την ιδιοκτησία». Κέρδισαν σε αυτή τη μάχη, αλλά οι εξελίξεις έτρεχαν πιο γρήγορα από αυτούς.
Τον Νοέμβρη του 1847 ο Κάρολος Α’ δραπέτευσε –ήταν σε κατ’ οίκον περιορισμό- και όλες οι ελπίδες των «μετριοπαθών» του Κοινοβουλίου, των Πρεσβυτεριανών, για ένα συμβιβασμό μαζί του έμοιαζαν πλέον προδοσία στα μάτια των Ανεξάρτητων, με επικεφαλής του Κρόμγουελ, που είχαν τη βάση τους στο στρατό. Ο Δεύτερος Εμφύλιος ξεκίνησε στις αρχές του 1648, και τέλειωσε με την εκτέλεση του βασιλιά.
Ο Κρόμγουελ ανακήρυξε την Αγγλία Δημοκρατία και πήρε τη θέση του κυβερνήτη. Για δέκα χρόνια η Αγγλία δεν είχε βασιλιά. Αργότερα, ήρθε η παλινόρθωση της μοναρχίας και μια δεύτερη, η λεγόμενη «Ένδοξη» επανάσταση του 1688 που ψαλίδισε οριστικά τις φιλοδοξίες του Παλατιού. Όμως, η Αγγλία παρέμεινε μοναρχία, με τους λόρδους, τους ευγενείς, τους γαιοκτήμονες να κρατάνε τα ηνία της πολιτικής εξουσίας για περισσότερο από ένα αιώνα –το γενικό εκλογικό δικαίωμα (πάλι μόνο για άνδρες) θεσμοθετήθηκε μόλις το 1918.
Η κυρίαρχη άποψη στους ιστορικούς είναι λοιπόν ότι η Αγγλική Επανάσταση είναι κατασκεύασμα κάποιων μαρξιστών. Έγινε ένας εμφύλιος είτε για θρησκευτικούς λόγους είτε για τα συμφέροντα διαφορετικών ομάδων γαιοκτημόνων. Ο καπιταλισμός δεν είχε καμιά σχέση με αυτά τα γεγονότα –η οικονομία θα κινιόταν έτσι κι αλλιώς σε αυτή την κατεύθυνση.
Αυτές οι «αναθεωρητικές» ερμηνείες, όμως, είτε αγνοούν τα γεγονότα είτε τα βάζουν με μια καρικατούρα του μαρξισμού. Οι γαιοκτήμονες, ακόμα και οι έμποροι ή οι «βιομήχανοι» που συγκρούστηκαν με το βασιλιά μοιάζουν έτη φωτός μακριά από τους καπιταλιστές του 19ου αιώνα ή τους σημερινούς. Όμως, εκφράζανε τις δυνάμεις της αγοράς, νέους τρόπους παραγωγής στη γη, νέες παραγωγικές σχέσεις. Η ήττα τους θα σήμαινε ότι το ρολόι της ιστορίας θα γύριζε πίσω, ότι το βρέφος θα πέθαινε στη μήτρα του, όπως έγινε σε διάφορες άλλες περιοχές της Ευρώπης, στην περίοδο της μετάβασης από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό.
Η Αγγλική Επανάσταση άνοιξε το δρόμο για την απρόσκοπτη ανάπτυξη του καπιταλισμού. Έστω κι αν η γλώσσα της ήταν η γλώσσα της Βίβλου κι όχι της Εγκυκλοπαίδειας, έστω και αν κράτησε ένα σωρό φτιασιδώματα από το παρελθόν που άλλωστε υπάρχουν και σήμερα: τη βασιλική οικογένεια, τα παράσιτα και τα γελοία τελετουργικά της.
Από αυτή την άποψη η Αγγλική Επανάσταση έφερε «τον κόσμο ανάποδα». Κι ήταν η αρχή. Ενάμιση αιώνα μετά, η Μεγάλη Γαλλική Επανάσταση θα έβαζε φωτιά στην Ευρώπη.