Βιβλία
Βιβλία για τις γιορτές: Επιχειρήματα και διάλογος στη μάχη των ιδεών

Το 2017 ήταν μια χρονιά γεμάτη πολιτικές κρίσεις και κινηματικές μάχες αλλά και έντονη πολιτική συζήτηση, για την ιστορία, την Αριστερά και τους αγώνες της, το μαρξισμό και την επικαιρότητά του, την οικονομία και την πολιτική. Μια σειρά ενδιαφέροντα βιβλία που κυκλοφόρησαν τη χρονιά που πέρασε έχουν να προσφέρουν στο προβληματισμό και τις σχετικές συζητήσεις. 

Σε όλο τον κόσμο και στην Ευρώπη οι ρατσιστικές πολιτικές των κυβερνήσεων σε συνδυασμό με την κρίση των παραδοσιακών κομμάτων της άρχουσας τάξης τροφοδοτεί την άνοδο της ακροδεξιάς και των φασιστών. Ένα μεγάλο αντιρατσιστικό και αντιφασιστικό κίνημα δίνει τη μάχη να τους απαντήσει. Η κλασσική μελέτη του Αμπράμ Λέον Το Εβραϊκό Ζήτημα που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα ελληνικά φέτος, είναι ένα πολύτιμο όπλο στη μάχη ενάντια στους φασίστες. Γιατί ο αντισημιτισμός συνεχίζει να είναι η συγκολλητική ουσία του «σκληρού πυρήνα» των ναζί. Ο Αμπράμ Λεόν ήταν ένας μαρξιστής διανοούμενος, αγωνιστής της επαναστατικής Αριστεράς και του τροτσκιστικού κινήματος που δολοφονήθηκε από τους ναζί στο Άουσβιτς το 1944. Το βιβλίο είναι η πρώτη και ίσως η πιο πρωτότυπη μαρξιστική ανάλυση για τις ρίζες του αντισημιτισμού. Και ταυτόχρονα είναι μια προφητική κριτική του σιωνισμού, δηλαδή του πολιτικού κινήματος που ίδρυσε το κράτος του Ισραήλ.

Ένα ακόμα χρήσιμο εφόδιο στην αντιρατσιστική και αντιφασιστική πάλη είναι το βιβλίο του Τζον Μπέργκερ Ο Εβδομος Ανθρωπος που επανεκδόθηκε το 2017.  Ο Μπέργκερ (1926-2017) ήταν καταξιωμένος κριτικός τέχνης, μυθιστοριογράφος και μαρξιστής. Το βιβλίο επικεντρώνεται στο μεταναστευτικό ρεύμα στην Ευρώπη την περίοδο 1955-1973 από τον ευρωπαϊκό Νότο στις χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, μέσα από τη «ματιά» του Μπέργκερ και τις φωτογραφίες του Τζην Μορ. 

Και βέβαια οι μετανάστες δεν είναι μόνο τα «θύματα» των διακρίσεων και της εκμετάλλευσης. Είναι κομμάτι της τάξης μας και των αγώνων της. Αυτή τη πτυχή προσεγγίζει το βιβλίο του Κωστή Καρπόζηλου Η Κόκκινη Αμερική, που εξετάζει την σχέση των Ελλήνων μεταναστών εργατών με την αμερικάνικη Αριστερά και τους αγώνες της μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα. 

Η εργατική τάξη στην Αμερική έχει μεγάλη ιστορία αγώνων και ένα πολύτιμο βιβλίο είναι αυτό του Τζον Νιούσιγκερ με τίτλο ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ που καλύπτει στη συγκλονιστική δεκαετία του 1930.

 Η πρόσφατη επίσκεψη του Ερντογάν άνοιξε ξανά την συζήτηση για όλο το πλέγμα των ανταγωνισμών των αρχουσών τάξεων της Ελλάδας και της Τουρκίας. Οι αναφορές στη Συνθήκη της Λοζάνης του 1923 δίνουν και παίρνουν  συνοδευμένες με εθνικιστικές κορώνες και ψέματα. Οπότε καλό είναι να παίρνουμε τα πράγματα από την «αρχή» και συγκεκριμένα από την εποχή που η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέρρευσε στο Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και οι νικητές της ρίχτηκαν στον αγώνα να τη μοιράσουν σαν λεία.

Το βιβλίο του Γιουτζίν Ρόγκαν Η Πτώση των Οθωμανών ο Μεγάλος Πόλεμος στη Μέση Ανατολή 1914-1920 είναι μια λεπτομερής ανάλυση αυτής της περιόδου. Ξεκινά με το ξέσπασμα του πολέμου και τελειώνει με την με το διαμελισμό των υπολειμμάτων της Αυτοκρατορίας με τη Συνθήκη των Σεβρών και το ξεκίνημα του απελευθερωτικού αγώνα υπό τον Κεμάλ. Η Συνθήκη των Σεβρών που έφτιαχνε -στα χαρτιά- την «Ελλάδα των δυο ηπείρων και των πέντε θαλασσών» και την οποία έσειε πριν κάποιους μήνες ο Καμένος απέναντι στον Ερντογάν. 

Το βιβλίο της Δήμητρας Κυρίλλου Μέση Ανατολή- αντίσταση στον ιμπεριαλισμό φέρνει αυτή την ιστορία των επεμβάσεων στην περιοχή μέχρι τις μέρες μας.

Το βιβλίο του Μ. Θρασυβούλου Ο Εθνικισμός των Ελληνοκυπρίων Από την Αποικιοκρατία στην Ανεξαρτησία (Όψεις, τάσεις και ο ρόλος της Αριστεράς), μας μεταφέρει σε μια πτυχή της ιστορίας ενός άλλου «εθνικού ζητήματος», του Κυπριακού. Ο συγγραφέας μας βοηθάει να απαντήσουμε το ερώτημα αν ήταν μοιραίο η Κύπρος να βυθιστεί στο αίμα των εθνικιστικών συγκρούσεων στις δεκαετίες του ’60 και του ’70 και του ελληνοτουρκικού πολέμου στο νησί το 1974. Πώς έγινε δυνατό τον αντιαποικιακό-αντιμπεριαλιστικό αγώνα ενάντια στη Βρετανική Αυτοκρατορία να τον ηγεμονεύσουν ο Μακάριος και ο Γρίβας με την ΕΟΚΑ, δηλαδή η εθνικιστική δεξιά; Δεν ήταν μοιραίο να γίνει. Τον αποφασιστικό ρόλο σε αυτό έπαιξε η στρατηγική του ΑΚΕΛ που  υπέταξε τα κοινά συμφέροντα των από κάτω στην “εθνική ενότητα” με την ελληνοκυπριακή άρχουσα τάξη, μετατρεπόμενο έτσι σε ουρά της Εκκλησίας και του ελληνικού εθνικισμού.

Η δεξιά κατρακύλα του ΣΥΡΙΖΑ είναι πλέον τόσο θεαματική και αποκρουστική (η μνημονιακή λιτότητα είναι πλέον «κανονικότητα») ώστε η εποχή που αυτό το κόμμα υποσχόταν ότι θα «σχίσει τα μνημόνια» και θα φέρει ριζοσπαστικές αλλαγές μοιάζει μακρινή ανάμνηση. Αυτό το κλίμα ευφορίας των πρώτων βδομάδων της «πρώτης φορά αριστερά» μεταφέρει ο James K. Galbraith στο βιβλίο του Καλώς όρισες στην μαρτυρική αρένα - Το δηλητηριασμένο δισκοπότηρο των μνημονίων. Ο συγγραφέας στενός φίλος και σύμβουλος του Γιάνη Βαρουφάκη στην θητεία του στο υπουργείο Οικονομικών, παρουσιάζει μέσα από μία σειρά άρθρων και εμπιστευτικών επιστολών την άποψή του για την οικονομική κρίση στην Ελλάδα και την εμπειρία του από τις διαπραγματεύσεις της ελληνικής πλευράς με την τρόικα, το πρώτο εξάμηνο της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί η αναφορά στο μυστικό «Σχέδιο Χ» ,το πλάνο έκτακτης ανάγκης, την προετοιμασία του οποίου ανέθεσε o Βαρουφάκης στον Galbraith και με την αποκάλυψή του ξέσπασε θύελλα στον ελληνικό τύπο. 

Αντίστοιχος, ίσως και μεγαλύτερος θόρυβος ξέσπασε από τη δεξιά το καλοκαίρι με αφορμή και το βιβλίο του Γιάνη Βαρουφάκη, Ανίκητοι ηττημένοι - Για μια ελληνική άνοιξη μετά από ατελείωτους μνημονιακούς χειμώνες. Η ΝΔ βρήκε την ευκαιρία να ουρλιάξει για τους «τυχοδιωκτισμούς» και τους «ερασιτεχνισμούς» των πρώτων μηνών της κυβέρνησης όταν υπουργός Οικονομικών ήταν ο Βαρουφάκης. Το βιβλίο είναι μια αφήγηση των διαπραγματεύσεων στο Γιουρογκρουπ εκείνους τους μήνες του 2015. Βέβαια στις σελίδες του δεν ξετυλίγονται οι «τυχοδιωκτισμοί» του Τσίπρα και του Βαρουφάκη, αλλά οι αυταπάτες του ίδιου και της κυβέρνησης που ανήκε ότι μπορεί να υπάρχει έντιμος συμβιβασμός με την ΕΕ και τους καπιταλιστές. 

Απαραίτητο για αυτή τη συζήτηση βέβαια είναι το συλλογικό “Ο Ελληνικός Καπιταλισμός, η Παγκόσμια Οικονομία και η Κρίση”  για να μην χάνουμε το νήμα από τα πραγματικά αίτια της κρίσης του συστήματος.

Παράλληλα με τις μάχες που δίνει η εργατική τάξη κι η νεολαία ενάντια στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ η συζήτηση για τα αίτια της «κωλοτούμπας» δεν έχει κοπάσει. Ο Βασίλης Ασημακόπουλος μας θυμίζει ότι η πορεία του ΣΥΡΙΖΑ έχει προηγούμενο, την πορεία του ΠΑΣΟΚ. Το βιβλίο του Πρώτη φορά Αριστερά Αντιθέσεις, αντιφάσεις, εσωτερικές συγκρούσεις στο ΠΑΣΟΚ την περίοδο 1974-1990 παρουσιάζει με ένα πλούτο τεκμηρίων και πληροφοριών την πορεία του ΠΑΣΟΚ από τις ριζοσπαστικές διακηρύξεις της 3 Σεπτέμβρη στις νεοφιλελεύθερες επιθέσεις της δεκαετίας του ’90.  Η συζήτηση πάνω στο τι είδους τελικά κόμμα ήταν, όχι μόνο παραμένει ανοιχτή για τέταρτη συνεχή δεκαετία, αλλά διατηρεί ζωντανή την επικαιρότητά της. Και είναι μια συζήτηση αναγκαία στην Αριστερά, όχι τόσο για να εντοπίσει κανείς, επιχαίροντας ή καταγγέλλοντας τις διαφορές ή ομοιότητές του με τον ΣΥΡΙΖΑ, όσο για να μπορέσει να υπάρξει μια αποτελεσματική στρατηγική και τακτική απέναντι στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. 

Η κρίση της ΕΕ και όλες οι εμπειρίες των τελευταίων χρόνων έχουν πυροδοτήσει ένα μεγάλο ρεύμα αμφισβήτησης της ίδιας και των αξιώσεών της ότι αποτελεί ένα «κοινό σπίτι» των λαών της, πέρα και πάνω από ανταγωνισμούς και εθνικισμούς. Για παράδειγμα ο ιστορικός Χρήστος Χατζηιωσήφ στο βιβλίο του Η Ευρωπαϊκή Ενοποίηση, η Γερμανία και η επιστροφή των εθνικισμών επισημαίνει την ανάδυση του γερμανικού εθνικισμού τις τελευταίες δεκαετίες και αποπειράται μια ανάλυση των αιτιών που οδήγησαν σε αυτήν. Αξίζει να διαβαστεί παρά τα απαισιόδοξα πολιτικά συμπεράσματα του συγγραφέα. 

Τον Σεπτέμβρη έφυγε από τη ζωή ο Ίστβαν Μέσαρος, ένας από τους σπουδαιότερους μαρξιστές της σύγχρονης εποχής, μαθητής του Γκ. Λούκατς που συμμετείχε και στην Ουγγρική Επανάσταση του 1956. Το βιβλίο του Η θεωρία του Μαρξ για την Αλλοτρίωση που εκδόθηκε στα αγγλικά το 1961 έπαιξε μεγάλο ρόλο στην άνθιση του Μαρξισμού στα χρόνια των εξεγέρσεων και των κινημάτων του Μάη 1968. Επανακυκλοφόρησε στα ελληνικά φέτος. Ο Μέσαρος αναλύει τι σήμαινε αλλοτρίωση για τον Μαρξ, και ακόμα πιο σημαντικό πως σπάει μέσα από τους αγώνες των εργατών. Το 2017 συμπληρώθηκαν 150 χρόνια από τη δημοσίευση του Πρώτου Τόμου του Κεφαλαίου του Μαρξ και στον Μέσαρος χρωστάμε κάποιες από τις πιο πολύτιμες συμβολές στην «ανακάλυψη» της επαναστατικής και χειραφετικής ουσίας του έργου του Μαρξ. 

Το βιβλίο του Άλεξ Καλλίνικος Οι Επαναστατικές Ιδέες του Καρλ Μαρξ αποτελεί την καλύτερη εισαγωγή στο συνολικότερο έργο του Μαρξ, ενώ μια πιο προχωρημένη συμβολή μπορούμε να βρούμε στο βιβλίο του Άλεξ Καλλίνικος Η Αποκρυπτογράφηση του Κεφάλαιου που είναι απαραίτητο διάβασμα στα 150 χρόνια από το Κεφάλαιο του Μαρξ.

Τα 100 χρόνια από την Ρώσικη Επανάσταση ήταν βέβαια η επέτειος που επισκίασε όλες τις άλλες τη χρονιά που πέρασε κι η συζήτηση για τα αίτια, και την πορεία της συνεχίζεται και θα συνεχιστεί. Ο άγγλος ιστορικός Ε.Χ Καρ έχει αφήσει ένα μεγάλο έργο για την επανάσταση και τη μετεπαναστατική Ρωσία, όπως η τρίτομη ιστορία της ΕΣΣΔ. Φέτος κυκλοφόρησε στα ελληνικά η Μικρή Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης. Είναι μια πολύ καλή εισαγωγή για να αποκτήσει κανείς μια συνολική εικόνα για την πορεία της Ρώσικης Επανάστασης από την έκρηξή της το Φλεβάρη του 1917 μέχρι και την πλήρη επιβολή του σταλινικού καθεστώτος στην ΕΣΣΔ το 1929. Στο ερώτημα “Πώς Χάθηκε η Ρώσικη Επανάσταση” απαντάει η έκδοση του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου που συγκεντρώνει σχετικά κείμενα του Κρις Χάρμαν, του Άλεξ Καλλίνικος και του Πάνου Γκαργκάνα.

• Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για αυτά τα βιβλία στις σελίδες βιβλιοκριτικής του περιοδικού Σοσιαλισμός από τα κάτω στα τεύχη του 2017.