Ο σπουδαίος Αμερικάνος μαρξιστής πανεπιστημιακός και συγγραφέας, Μάικ Ντέιβις, έφυγε από τη ζωή στα 76 του χρόνια. H διαδρομή του στους αγώνες ξεκινάει από το αντιπολεμικό κι αντιρατσιστικό κίνημα στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1960, πρώτα φοιτητής και κατόπιν συνδικαλισμένος εργάτης. Oργανωτής των SDS, της μαζικής ριζοσπαστικής οργάνωσης τα χρόνια του κινήματος ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ. Στη συνέχεια μέλος του ΚΚ ΗΠΑ, θα διαγραφεί μετά την αντίδρασή του στην εισβολή των σοβιετικών στην Πράγα. Μέλος της επαναστατικής αριστεράς μετά τη μετακόμισή του στη Βρετανία, παρών στους εργατικούς αγώνες και τις απεργιακές φρουρές.
Έγινε διάσημος για το συγγραφικό του έργο που απλώνεται σε πλήθος ζητημάτων. Την οικολογία, τη διαμόρφωση των σύγχρονων μητροπόλεων και τους ταξικούς διαχωρισμούς τους, τον ρατσισμό, την αμερικάνικη εργατική τάξη, την ιστορία του κινήματος, τις φτωχογειτονιές της πατρίδας του, του Λος Άντζελες. Το βιβλίο του City of Quartz, δυο χρόνια πριν την εξέγερση που ξέσπασε το 1992 με αφορμή την αθώωση των μπάτσων βασανιστών του αφροαμερικάνου Ρόντνεϊ Κινγκ, θεωρήθηκε προφητικό. Το ίδιο προφητικός θεωρήθηκε γράφοντας σχετικά με τις «φυσικές» καταστροφές, ή την απειλή των πανδημιών εξαιτίας του καπιταλιστικού τρόπου ανάπτυξης, αρκετά χρόνια πριν το ξέσπασμα του Covid19. Ο ίδιος απαντούσε ότι δεν πρόκειται για προφητείες, αλλά για τα πορίσματα της επιστημονικής έρευνας.
Όταν στις αρχές του 2020 ολόκληρος ο πλανήτης παρέλυσε από την επέλαση της πανδημίας και τα λοκντάουνς, ο Μάικ Ντέιβις μαζί με λίγους ακόμη, ήταν από αυτούς που με ψυχραιμία και αντικαπιταλιστική οπτική εξηγούσε το φαινόμενο κι έδειχνε τους υπευθύνους. Οι παρακάτω γραμμές είναι αποσπάσματα από την ομιλία του Μάικ Ντέιβις στη διαδικτυακή συζήτηση που οργάνωσε το Socialist Workers Party, τον Απρίλιο του 2020, με τίτλο «Μαρξισμός σε μια καταστροφική περίοδο»:
«Το τέρας που πέρασε την πόρτα μας δεν θα μπορούσε να είναι πιο γνώριμο - το γνωρίζουμε εδώ και περισσότερα από 20 χρόνια. Στα χαρτιά τουλάχιστον, σχεδόν κάθε χρόνο, οι παγκόσμιοι ηγέτες προειδοποιούνται από την επιστημονική κοινότητα ότι υπάρχει άμεση απειλή πανδημίας […]
Η κλιματική αλλαγή έχει τεράστιες συνέπειες για τις ασθένειες. Για παράδειγμα, με την υπερθέρμανση του πλανήτη, τα βασικά έντομα που προκαλούν ασθένειες όπως η ελονοσία, ο δάγκειος πυρετός και ούτω καθεξής μετακινούνται προς τα βόρεια. Θα δείτε την επανεμφάνιση της ελονοσίας για παράδειγμα στην Ευρώπη, η οποία είναι σχεδόν αναπόφευκτη. […]
Πανούκλες
Ο καπιταλισμός απειλεί την επιβίωσή μας, επειδή παράγει άμεσα το είδος των πανδημιών όπως αυτή που αντιμετωπίζουμε τώρα. Ζούμε σε μια εποχή πανδημιών και αναδυόμενων ασθενειών. Η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση παρήγαγε αυτές τις νέες πανούκλες. Ο καπιταλισμός έχει καταστρέψει τα φυσικά και κοινωνικά όρια μεταξύ των πληθυσμών των ανθρώπων και των άγριων ζώων που παλαιότερα ήταν πολύ διαχωρισμένοι. Οι κορονοϊοί εντοπίζονται κυρίως στις νυχτερίδες. Οι νυχτερίδες είναι απίστευτα απομονωμένες -χρειάζονται πολλά για να έρθουν οι άνθρωποι σε επαφή με νυχτερίδες ή με ζώα που έχουν μολυνθεί από αυτές. Η κινητήρια δύναμη για αυτό ήταν η καταστροφή των τροπικών δασών από πολυεθνικές εταιρείες υλοτομίας, όπως για παράδειγμα η εκκαθάριση σε τεράστια κλίμακα του Αμαζονίου.
Στη συνέχεια, υπάρχει η εργοστασιακή κτηνοτροφία και η βιομηχανοποίηση της παραγωγής πουλερικών και ζώων.
Θα βρείτε εργοστάσια παραγωγής κοτόπουλων που επεξεργάζονται ένα εκατομμύριο κοτόπουλα το χρόνο. Αυτά είναι σαν επιταχυντές σωματιδίων για ιογενείς ασθένειες. Δεν θα μπορούσατε να σχεδιάσετε μια μηχανή που να είναι πιο αποτελεσματική στην εκτροφή και στη διανομή νέων υβριδίων ιών.
Και ο σημαντικότερος παράγοντας όλων είναι ότι, με την ανοσολογική έννοια, υπάρχουν δύο ανθρωπότητες. Η μία ανθρωπότητα τρέφεται καλά, έχει γενικά καλή υγεία και έχει πρόσβαση στην ιατρική. Υπάρχει μια δεύτερη ανθρωπότητα, η οποία εξαρτάται από συστήματα Υγείας που καταστράφηκαν σε μεγάλο βαθμό στις δεκαετίες του 1980 και του 1990. Τα συστήματα αυτά καταστράφηκαν από το χρέος, τη διαρθρωτική προσαρμογή και την απαίτηση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου να μειώσουν οι χώρες τη δημόσια δαπάνη για την Υγεία ή να ιδιωτικοποιήσουν τις δημόσιες υπηρεσίες. […]
Οι μεγάλες καπιταλιστικές χώρες πιστεύουν ότι μπορούν να προστατευτούν… μέσω της επιταχυνόμενης ανάπτυξης εμβολίων και κάποιας νέας μορφής διεθνούς οργάνωσης της δημόσιας Υγείας. Την ίδια στιγμή δεν δείχνουν κανένα απολύτως ενδιαφέρον για την αντιμετώπιση αυτού που είναι πάντα το αντικείμενο της κοινωνικής ιατρικής -της δυστυχίας και της φτώχειας σε παγκόσμια κλίμακα. Θα είναι διαθέσιμα τα εμβόλια σε όλους τους πληθυσμούς της Αφρικής και της Νότιας Ασίας; Δύσκολα, και αν είναι διαθέσιμα θα έρθουν χρόνια αργότερα. Εδώ βλέπουμε τον παγκόσμιο καπιταλισμό να βαθαίνει και να διευρύνει περαιτέρω την άβυσσο μεταξύ των δύο ανθρωποτήτων».
Ο Άλεξ Καλλίνικος αποχαιρετά τον Ντέιβις
Ο θάνατος του Μάικ Ντέιβις μας στέρησε ένα εξαιρετικό μαρξιστικό μυαλό της εποχής μας. Ατελείωτα φιλοπερίεργος, ο Μάικ έστρεψε τη πνευματική του προσοχή και το υπέροχο πεζογραφικό του ύφος σε ένα τεράστιο φάσμα θεμάτων, από τα διαστημικά αντικείμενα κοντά στη Γη μέχρι τις φτωχογειτονιές και το Λος Άντζελες της δεκαετίας του 1960.
Το Set the Night on Fire (2020), που έγραψε μαζί με τον Jon Wiener, αφηγήθηκε την ιστορία εκείνης της δεκαετίας που ήταν και δική του. Γεννημένος το 1946 σε μια οικογένεια της εργατικής τάξης στη νότια Καλιφόρνια, ο Μάικ εγκατέλειψε το σχολείο στα 16 του και τον συνεπήρε το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα. Τον θυμάμαι να περιγράφει πώς, ως οργανωτής των Φοιτητών για μια Δημοκρατική Κοινωνία (Students for a Democratic Society - SDS), έγραψε στον Γερμανό μαρξιστή φιλόσοφο Herbert Marcuse. Όπως και ο Mike, ζούσε στο Σαν Ντιέγκο. Ο Μαρκούζε τον κάλεσε εκείνον και τους φίλους του και αγόρασε ένα κιβώτιο μπύρες για να «γρασάρει τη διαλεκτική».
Ο Μάικ εργάστηκε ως φορτηγατζής και σύντομα έγινε ενεργός σοσιαλιστής -πρώτα στο Κομμουνιστικό Κόμμα του Λος Άντζελες και στη συνέχεια, αφού μετακόμισε στη Γλασκώβη, στη Διεθνή Μαρξιστική Ομάδα (IMG). Το θεωρητικό περιοδικό New Left Review σύντομα τον εντόπισε ως ταλέντο και τον έφερε στο Λονδίνο. Εκεί συναντηθήκαμε για πρώτη φορά.
Ο Μάικ δεν έχασε ποτέ από τα μάτια του τις εργατικές του ρίζες στη νότια Καλιφόρνια, όπου επέστρεψε στο τέλος της δεκαετίας του 1980. Τελικά δημιούργησε μια ακαδημαϊκή έδρα. Αλλά η εφημερίδα Los Angeles Times ανέφερε αργότερα πώς «δούλευε οδηγώντας ένα φορτηγό για μια εβδομάδα, σταμάταγε για να δώσει μια διάλεξη στο κολέγιο και ξανάβγαινε έξω».
Προχώρησε στη συγγραφή μιας σειράς εξαιρετικών βιβλίων. Το City of Quartz (1990) ιχνηλάτησε τη βίαια πολωτική ταξική γεωγραφία του Λος Άντζελες. Δύο χρόνια μετά τη δημοσίευσή του, μια τεράστια εξέγερση των φτωχών επιβεβαίωσε τη διαπίστωση του Μάικ.
Στη συνέχεια ήρθε η Οικολογία του Φόβου (1998), εξερευνώντας τις «φυσικές» καταστροφές -πυρκαγιές και πλημμύρες- που πλήττουν όλο και περισσότερο την Καλιφόρνια. Κορυφαίο σημείο του είναι το «The Case for Letting Malibu Burn», το οποίο αποκάλυψε τη σύγκρουση μεταξύ της υπερδόμησης με γνώμονα το κέρδος από τη μια και του περιβάλλοντος της περιοχής από την άλλη.
Ακόμα και αυτά τα έργα επισκιάζονται από το βιβλίο Late Victorian Holocausts (2001). Ο Perry Anderson του New Left Review το χαρακτήρισε σωστά ως το αριστούργημα του Mike. Περιέγραψε τους καταστροφικούς λιμούς που προκλήθηκαν από την ένταξη της Ινδίας, της Κίνας και της Βραζιλίας στη φιλελεύθερη παγκόσμια οικονομία του 19ου αιώνα σε αλληλεπίδραση με τον κλιματολογικό κύκλο Ελ Νίνιο.
Ο Μάικ έκανε απολύτως ξεκάθαρη την πολιτική συνάφεια αυτού του πλούσιου και συναρπαστικού βιβλίου με την εποχή του Τζορτζ Μπους και του Τόνι Μπλερ. «Είναι χρέος αυτού του βιβλίου να δείξει ότι οι αυτοκρατορικές πολιτικές απέναντι στους πεινασμένους «υπηκόους» ήταν συχνά το ακριβές ηθικό ισοδύναμο των βομβών που έπεφταν από τα 18.000 πόδια», έγραψε.
Η αλληλεπίδραση μεταξύ των καπιταλιστικών κοινωνικών αντιφάσεων και των διακυμάνσεων των φυσικών συστημάτων αποτελεί κύριο θέμα των μεταγενέστερων συγγραμμάτων του Μάικ. Στο Monster at the Door (2005) προειδοποίησε ότι η πανδημία Sars του 2002-2004 προμήνυε τις πολύ μεγαλύτερες βιολογικές καταστροφές που θα έφερνε η εκβιομηχάνιση και η παγκοσμιοποίηση της γεωργίας. Όταν αυτή η πρόβλεψη -όπως και τόσες άλλες- επαληθεύτηκε, ήμουν τυχερός που ελάμβανα τα «Νέα τη χρονιά της Πανούκλας». Ήταν μια καθημερινή συλλογή ειδήσεων και σχολίων που εξέδιδε ο Μάικ κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους της πανδημίας του Covid.
Τρομερά πολυμαθής και διανοητικά περιπετειώδης όπως ήταν, ο Mάικ παρέμεινε αφοσιωμένος επαναστάτης μαρξιστής. Σε μια σχετικά πρόσφατη συνέντευξή του στην εφημερίδα Guardian, εξακολουθούσε να ασκεί σκληρή κριτική στη ρεφορμιστική αριστερά.
Αν και ο Μάικ συχνά απορρίφθηκε ως απαισιόδοξος, η πραγματική του στάση συνοψίζεται στον τίτλο ενός συλλογικού αφιερώματος που βγήκε προς τιμήν του: «Μεταξύ Καταστροφής και Επανάστασης». Είχε μια βαθιά και διαυγή αντίληψη για τις καταστροφές που φέρνει αυτό που αποκαλούσε «αποκαλυπτικός καπιταλισμός». Αλλά από αυτές θα μπορούσε να βγει η επανάσταση.
Ο Μάικ άφησε τον δικό του επιτάφιο. Λέει: «Αυτό που μας κρατάει, τελικά, είναι η αγάπη του ενός για τον άλλον και η άρνησή μας να σκύψουμε το κεφάλι, να δεχτούμε την καταδίκη, όσο παντοδύναμη κι αν φαίνεται. Είναι αυτό που πρέπει να κάνουν οι απλοί άνθρωποι. Πρέπει να αγαπάτε ο ένας τον άλλον. Πρέπει να υπερασπιστείτε ο ένας τον άλλον. Πρέπει να αγωνιστείτε».