Από τα τέλη του 19ου αιώνα το Βιετνάμ μαζί με την υπόλοιπη Ινδοκίνα όπως ονομαζόταν (Λάος και Καμπότζη) είχε γίνει κομμάτι της γαλλικής αποικιακής αυτοκρατορίας. Το αντιαποικιακό κίνημα άρχισε να μεγαλώνει από τη δεκαετία του 1920. 

Το 1945, μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αυτό το κίνημα ίδρυσε ένα ανεξάρτητο κράτος. Το κίνημα ονομαζόταν Βιετμίνχ (Ένωση για την Ανεξαρτησία του Βιετνάμ) και στην ηγεσία του βρισκόταν το Κομμουνιστικό Κόμμα, με επικεφαλής τον Χο Τσι Μινχ. Στις 2 Σεπτέμβρη ο Χο Τσι Μινχ ανακήρυξε τη ανεξαρτησία μπροστά σε ένα πλήθος 200.000 στο Ανόι. Όμως, οι νικητές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου είχαν διαφορετική γνώμη. 

Στη διάρκεια του πολέμου ο λαός του Βιετνάμ είχε την σπάνια «τύχη» να υποφέρει δυο κατοχές. Ο ιαπωνικός στρατός κατέλαβε την Ινδοκίνα το 1940. Όμως διατήρησε τις γαλλικές αποικιακές αρχές οι οποίες υπάκουαν στη δωσιλογική κυβέρνηση του Βισί στη Γαλλία. Όταν η Ιαπωνία ηττήθηκε, αυτές οι αρχές είδαν το «φως» και στράφηκαν στη κυβέρνηση του Nτε Γκολ. Στη διάσκεψη του Πότσνταμ οι τρεις «Μεγάλοι Σύμμαχοι», Τσόρτσιλ, Ρούζβελτ και Στάλιν, αποφάσισαν ότι η Ινδοκίνα πρέπει να επιστρέψει στους «νόμιμους ιδιοκτήτες» της, τους Γάλλους αποικιοκράτες. 

Προβλήματα

Υπήρχαν, ωστόσο, δυο προβλήματα. Ο λαός του Βιετνάμ δεν ήθελε να επιστρέψει στη θέση του υποζυγίου για τους αποικιοκράτες. Ο λιμός που είχε κοστίσει 1 εκατομμύριο ζωές το 1944-45 είχε κάνει και τους Γάλλους και τους Ιάπωνες ακόμα πιο μισητούς. Παράλληλα, η κυβέρνηση του ντε Γκολ δεν διέθετε ούτε τα χρήματα, ούτε τον εξοπλισμό, ούτε τον στρατό για να αποκαταστήσει τον έλεγχό της. 

Αυτό το έργο το ανέλαβε η Βρετανία που αποβίβασε τμήματα στη Σαϊγκόν στο νότιο Βιετνάμ τον Σεπτέμβρη με την τυπική δικαιολογία ότι θα δεχόταν την παράδοση των ιαπωνικών στρατευμάτων. Η Βιετμίνχ, όπως το ΕΑΜ εδώ, καλωσόρισε τους «Συμμάχους». Και στις 23 Σεπτέμβρη ήρθε το «ευχαριστώ». Τα βρετανικά τμήματα, αφού είχαν εξοπλίσει Ιάπωνες αιχμάλωτους πολέμου και αμετανόητους οπαδούς του Βισί που κρατούνταν σε φυλακές, επιτέθηκαν στα δημόσια κτίρια και άλλα σημεία που έλεγχε το απελευθερωτικό κίνημα. 

Πάλι, ακούστηκαν εκκλήσεις για αυτοσυγκράτηση από την ηγεσία του κινήματος. Ωστόσο οι εργάτες και οι φτωχοί της Σαϊγκόν δεν υπάκουσαν. Με επικεφαλής τμήματα του ΚΚ που βρέθηκαν «εκτός γραμμής», τροτσκιστές αγωνιστές που είχαν ισχυρή παρουσία στην περιοχή, ακόμα και θρησκευτικές «αιρέσεις», πάλεψαν σκληρά για μέρες.

Αυτό που ακολούθησε από το 1946 ήταν ένας ανταρτοπόλεμος όπου ο γαλλικός στρατός σταδιακά βρέθηκε να ελέγχει μόνο τις μεγάλες πόλεις και κάποιες βασικές οδικές και σιδηροδρομικές αρτηρίες. Το 1954 ήρθε η μεγάλη του ήττα από τις δυνάμεις των βιετναμέζων ανταρτών στη μάχη του Ντιεν Μπιεν Φου στα σύνορα με το Λάος. 

Όμως, αυτό δεν έφερε την ολοκληρωτική νίκη στο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα. Με παρέμβαση των δυο «υπερδυνάμεων» (και της Κίνας), η χώρα κόπηκε στα δυο. Το Βόρειο Βιετνάμ έγινε Λαϊκή Δημοκρατία. Το Νότιο, η Δημοκρατία (μόνο κατ’ όνομα) του Βιετνάμ, έγινε εξάρτημα του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού.

Ήταν μια «λύση των δυο κρατών» για να χρησιμοποιήσουμε μια σημερινή ορολογία για την Παλαιστίνη. Και σχετικά σύντομα χρεωκόπησε. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’50 το αντάρτικο άρχισε να ανασυγκροτείται στον Νότο.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 ο πρόεδρος Κένεντι έστελνε τους πρώτους στρατιωτικούς συμβούλους. Ο στόχος ήταν να στηρίξουν το καθεστώς του Νότιου Βιετνάμ και να συντρίψουν τους αντάρτες του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (NLF) που τους στήριζε το Βόρειο Βιετνάμ. Το αντάρτικο φούντωνε στο Νότο με τη βάση του να την προσφέρουν κυρίως οι αγρότες που διψούσαν για τη γη που καλλιεργούσαν. 

Η αίσθηση που κυριαρχούσε στην Ουάσιγκτον ήταν μιας ακόμα «αστυνομικής επιχείρησης» σε μια απομακρυσμένη γωνιά του «ελεύθερου κόσμου». Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ μπορούσε να δηλώνει με άνεση ότι το Βιετνάμ δεν αποτελούσε ιδιαίτερο πρόβλημα. «Έχουμε 30 Βιετνάμ» είχε πει. 

Όμως, το Βιετνάμ αποδείχτηκε εφιάλτης για τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Στα τέλη του 1967 η αμερικάνικη στρατιωτική παρουσία από μερικές χιλιάδες «συμβούλων» είχε φτάσει τις 486 χιλιάδες στρατιώτες, με μια συντριπτική ισχύ πυρός. 

Ταυτόχρονα, η αμερικάνικη πολεμική αεροπορία είχε εξαπολύσει τη μεγαλύτερη επιχείρηση βομβαρδισμών στην ιστορία για να αναγκάσει το Βόρειο Βιετνάμ να γονατίσει. Στις 31 Δεκέμβρη του 1967 το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ ανακοίνωνε επίσημα ότι από το Μάρτη του 1965 τα αμερικάνικα αεροπλάνα είχαν ρίξει 860.000 τόνους βομβών στο Βόρειο Βιετνάμ. Συγκριτικά, σε όλη την διάρκεια του Πολέμου της Κορέας (1950-1953) είχαν ρίξει 653.000. Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σε όλο το «θέατρο επιχειρήσεων» του Ειρηνικού είχαν ρίξει 503.000.

Οι Αμερικάνοι στρατηγοί πίστευαν ότι η νίκη πλησίαζε. Στα τέλη του 1967 ο στρατηγός Γουέστμορλαντ, ο επικεφαλής όλων των αμερικάνικων δυνάμεων στο Βιετνάμ, έκανε την περίφημη δήλωση: «Έχουμε φτάσει σε ένα σημαντικό σημείο όπου το τέλος γίνεται ορατό. Οι ελπίδες του εχθρού έχουν χρεοκοπήσει». 

Επίθεση της Τετ

Όμως, στις 31 Γενάρη του 1968, ήρθε η Επίθεση της Τετ (της βιετναμέζικης πρωτοχρονιάς). Οι Βιετκόνγκ χτύπησαν όλες τις μεγάλες πόλεις και εκατοντάδες άλλα σημεία στο Νότιο Βιετνάμ. Έφτασαν μέχρι την αμερικάνικη πρεσβεία στην Σαϊγκόν. 

Από στρατιωτικής άποψης η Επίθεση της Τετ κόστισε ακριβά στο αντάρτικο. Ο στρατός του Νότιου Βιετνάμ δεν κατέρρευσε και οι Βιετκόνγκ δέχτηκαν σκληρά πλήγματα στους μήνες των μαχών που ακολούθησαν. Όμως, η Επίθεση της Τετ ήταν μια τεράστια πολιτική ήττα για τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Ήταν η απόδειξη πως όποιες «λύσεις» κι αν δίναν οι ιμπεριαλιστές δεν έλυναν το «βιετναμικό ζήτημα». 

Παράλληλα η Επίθεση της Τετ έδωσε νέα ώθηση στο αντιπολεμικό κίνημα στις ΗΠΑ και παντού. Ήταν ένα κίνημα που είχε ήδη δώσει μεγάλες μάχες. Τετρακόσιες χιλιάδες είχαν διαδηλώσει τον Απρίλη του 1967 στη Νέα Υόρκη. Περίπου 100.000 συμμετείχαν στην περικύκλωση του Πενταγώνου τον Οκτώβρη. 

Αυτή η διαδήλωση ήταν ένα σημείο καμπής για το κίνημα. Όχι μόνο γιατί κατέληξε σε συγκρούσεις έξω από το Πεντάγωνο αλλά και για την πολιτική ριζοσπαστικοποίηση που ενσάρκωσε. Μέχρι τότε κυριαρχούσε το σύνθημα για ειρήνη στο Βιετνάμ. Τώρα, στα χέρια των διαδηλωτών που συγκρούονταν με τους μπάτσους κυμάτιζαν οι κόκκινες σημαίες με το αστέρι του NLF. H σύγκρουση πλέον ήταν με τον ιμπεριαλισμό, «στην ίδια μας τη χώρα».

Σικάγο 1968. Φωτό: Peter Bullock/Getty

Τον Αύγουστο του 1968 το κίνημα πολιόρκησε το συνέδριο των Δημοκρατικών στο Σικάγο. Ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Τζόνσον, είχε «καεί» και είχε δηλώσει ότι δεν θα διεκδικήσει ξανά την προεδρία. Ένα κομμάτι του κινήματος στήριζε τον αντιπολεμικό Δημοκρατικό υποψήφιο, τον Γιουτζίν Μακάρθι οποίος ηττήθηκε από τα μαγειρέματα του μηχανισμού των Δημοκρατικών. Αλλά έξω από το συνέδριο, για μέρες, χιλιάδες διαδήλωναν και συγκρούονταν με την αστυνομία που η βαρβαρότητά της «έπαιζε» στις οθόνες των τηλεοράσεων.

Στα χρόνια που ακολούθησαν αυτό το κίνημα έφερε στα πρόθυρα της κατάρρευσης τον πρόεδρο Νίξον. Είχε πάρει την προεδρία δηλώνοντας ότι έχει «ένα σχέδιο για την ειρήνευση». Το σχέδιο περιλάμβανε κλιμάκωση των αεροπορικών βομβαρδισμών στο Βόρειο Βιετνάμ και στην Καμπότζη για να αναγκάσει τους αντιπάλους του να δεχτούν τους όρους του. 

Το 1970 ένα άρθρο στην εφημερίδα Νιου Γιορκ Τάιμς ανέφερε «Οι σύμβουλοι του Νίξον πίστευαν ότι, όταν ήρθαν στην εξουσία, είχαν να κάνουν με έναν ξένο πόλεμο, και τώρα βλέπουν ότι έχουν να κάνουν με μια εξέγερση κατά του πολέμου, και ίσως ακόμη και με μια επανάσταση στο εσωτερικό».

Αυτή ήταν η κατάσταση όταν το 1973 η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανακοίνωσε την απόσυρση των στρατευμάτων από το Βιετνάμ. Δυο χρόνια μετά, στις 29 Απρίλη 1975, τα ελικόπτερα εκκένωναν την αμερικάνικη πρεσβεία στη Σαϊγκόν, επισφραγίζοντας την πρώτη ήττα του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ήταν μια ήττα που επέβαλαν από τη μια οι αγρότες και οι εργάτες του Βιετνάμ με τον ηρωικό αγώνα τους που είχε πάνω από 2 εκατομμύρια νεκρούς και από την άλλη το τεράστιο αντιπολεμικό κίνημα που σάρωσε το εσωτερικό των ΗΠΑ και απλώθηκε σε όλο τον κόσμο.