Πώς ζήσατε εσείς, προσωπικά, τα Ιουλιανά του 1965; Ηταν ένα κίνημα απρόβλεπτο, που ξάφνιασε και την ηγεσία και τη βάση της αριστεράς; 

Τίποτε δεν ήταν απρόβλεπτο. Ο κόσμος που βγήκε στους δρόμους τον Ιούλη του 1965 είχε τρομερές εμπειρίες. Μπόρεσε και κράτησε την εξέγερση ζωντανή επί 70 μέρες γιατί είχε πίσω του μεγάλους αγώνες. Είχε αντισταθεί στο όργιο βίας και νοθείας των εκλογών του 1961, είχε διώξει τον Καραμανλή μετά τη δολοφονία του Λαμπράκη το 1963. Το αναδυόμενο φοιτητικό κίνημα χρειάστηκε να συγκρουστεί μέσα στα Πανεπιστήμια και με τις κυρίαρχες ιδέες του σεξισμού, των διακρίσεων, του εθνικισμού. Έδωσε μάχες με την κυβέρνηση της δεξιάς και τις φασιστικές οργανώσεις που έστηνε η ΕΡΕ μαζί με τα Ανάκτορα και την Ασφάλεια μέσα στις Σχολές.

Προσωπικά, ήμουν φοιτήτρια στη Νομική Σχολή της Αθήνας, εκλεγμένη στο ΔΣ του φοιτητικού συλλόγου. Ο Κωνσταντίνος, ως διάδοχος τότε, είχε γίνει φοιτητής στη Νομική και ερχόταν με συνοδεία ασφαλιτών και ΕΚΟΦιτών, ανάμεσά τους ο μετέπειτα αρχηγός της ΝΔ, Έβερτ. Οι επιθέσεις τους, ιδιαίτερα στις φοιτήτριες της Αριστεράς, ήταν τρομοκρατικές και χυδαίες. 

Στην επίσημη ιστορία έχει επικρατήσει η «αποστασία» ως κεντρικός «τίτλος» των  γεγονότων που εξελίχθηκαν από τον Ιούλιο του 1965 μέχρι τον Δεκέμβριο του 1966. Αντιμετωπίζεται δηλαδή ως μια πολιτειακή και πολιτική κρίση με επίκεντρο την τριγωνική σχέση Κέντρου- ΕΡΕ- Παλατιού. Ηταν αυτό ουσία και αιτία της κοινωνικής έκρηξης, ή απλώς η αφορμή; 

Χρειάζεται να είμαστε ξεκάθαροι ότι μιλάμε για εξέγερση και όχι για διαδηλώσεις που οργανώθηκαν από τον Γιώργο Παπανδρέου που έχασε την πρωθυπουργία. Τις πρώτες μέρες ο κόσμος φώναζε «Παπανδρέου, Παπανδρέου», αλλά πολύ γρήγορα τα συνθήματα στράφηκαν ενάντια στο Παλάτι και γενικεύτηκαν.

Ο Παπανδρέου, παρά τη σαρωτική νίκη του στις εκλογές του 1964, είχε να αντιμετωπίσει τις προσδοκίες του κόσμου. Οι εργάτες με τους οικοδόμους μπροστά συνέχιζαν να παλεύουν απεργιακά για να πάρουν τον έλεγχο στα συνδικάτα τους και στη ΓΣΕΕ. Τον Απρίλη του 1964 έγινε πανεργατικό συλλαλητήριο από την Κίνηση των 115 σωματείων για τον εκδημοκρατισμό της ΓΣΕΕ. Το 1964 υπήρχαν περισσότερες απεργίες από τα προηγούμενα χρόνια. Το φοιτητικό κίνημα είχε ανοιχτή την αντιπαράθεση με το Παλάτι από τα χρόνια που διεκδικούσαμε «Προίκα στην Παιδεία, Όχι στη Σοφία». Σοφία ήταν η αδελφή του Κωνσταντίνου που παντρεύτηκε τον Χουάν Κάρλος της Ισπανίας.

Ο Παπανδρέου υπολόγιζε να εκτονώσει την οργή των από κάτω με κάποιες μεταρρυθμίσεις, αλλά το Παλάτι είχε άλλες προτεραιότητες με κυριότερη τον έλεγχο του στρατού. Το Παλάτι ξήλωσε τον Παπανδρέου για να εξασφαλίσει τον έλεγχο και πυροδότησε άθελά του τη μεγαλύτερη έκρηξη.

Η αριστερά, η ΕΔΑ, ενοχλήθηκε από την έκταση, ένταση και τη νεανικότητα του κινήματος των Ιουλιανών; 

Έξι μήνες μετά τα Ιουλιανά, η Εκτελεστική Επιτροπή της ΕΔΑ συνεδρίασε τον Γενάρη του 1966, εκτίμησε την κατάσταση και κατέληξε σε προτάσεις. Αφού καταδίκαζε οποιαδήποτε απειλή πραξικοπήματος και ζητούσε ελεύθερες εκλογές, προχωράει στην δημόσια διαβεβαίωση ότι δεν βάζει θέμα βασιλιά. «Η 15 Ιουλίου εδημιούργησε σάλο εις την πολιτικήν ζωήν. Αι ενέργειαι του Στέμματος έχουν θέσει εις  την συνείδηση της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού ακόμα και προβλήματα πολιτεύματος. Η ΕΔΑ παρά ταύτα,....θεωρεί, εκτιμημένης της καταστάσεως εις το σύνολον της, ότι μπορεί να συμφωνηθεί και να διακηρυχθεί από τα πολιτικά κόμματα ότι δεν θέτουν πολιτειακόν ζήτημα..»  

Η πολιτική των συμβιβασμών αποδείχθηκε φρένο στην εξέγερση του κόσμου και καταστροφική για την ίδια την Αριστερά. Η ηγεσία της ΕΔΑ συμμετείχε στους συμβιβασμούς και πλήρωσε πολιτικά την υποχωρητική στάση της με τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968.

Συμμερίζεστε την άποψη ότι την κοινωνική έκρηξη των Ιουλιανών πρέπει να τη δούμε ως συνιστώσα της «παγκόσμιας έκρηξης» της δεκαετίας του 1960, με τα αντιπολεμικά και νεανικά κινήματα στο επίκεντρο; Ή πιστεύετε πως η πηγή της ήταν κυρίως εγχώρια, μια εκρηκτική «αποσυμπίεση» των ηττημένων και διωκόμενων του εμφυλίου;

Το κίνημα της δεκαετίας του 1960 αντλούσε έμπνευση από το διεθνές κίνημα. Η εξέγερση στην Ουγγαρία το 1956, ο πόλεμος στο Βιετνάμ και το αντιπολεμικό κίνημα στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη έφερναν όχι μόνο δύναμη και μαχητικότητα αλλά άνοιγαν και την πολιτική συζήτηση για το τι σημαίνει επανάσταση, τι είναι ο σοσιαλισμός και για ποια Αριστερά παλεύουμε. 

Σε ρήξη με τους συμβιβασμούς, είχαν αρχίσει να διαμορφώνονται ομάδες και κινήσεις στα αριστερά της ΕΔΑ. Η επανάσταση στην Κούβα, ο απελευθερωτικός αγώνας στην Αλγερία, γενικότερα τα αντιαποικιακά κινήματα είχαν εμπνεύσει αγωνιστές που συγκρότησαν κινήσεις όπως οι Φίλοι Νέων Χωρών (ΦΝΧ). Η ρήξη της Κίνας με τη Σοβιετική Ένωση, οι καταγγελίες του Μάο για τον «ρεβιζιονισμό» των φιλοσοβιετικών ΚΚ, ενθάρρυναν τη ρήξη προς τα αριστερά ομάδων όπως η «Αναγέννηση». Το διεθνές αντιπολεμικό κίνημα ενάντια στα πυρηνικά έπαιζε επίσης ρόλο στη διαφοροποίηση προς τα αριστερά από την επίσημη γραμμή της Μόσχας. Ο Σύνδεσμος Μπέρτραντ Ράσελ είχε αυτά τα χαρακτηριστικά. Οι τροτσκιστικές οργανώσεις, το ΚΔΚΕ, είχαν δράση μέσα στα σωματεία. Ο Δημήτρης Λιβιεράτος, που έγινε ο μεγάλος ιστορικός του εργατικού κινήματος, άφησε με το προσωπικό του ημερολόγιο την καλύτερη εικόνα των Ιουλιανών. Η ομάδα στην οποία ανήκε ο Σωτήρης Πέτρουλας ήταν κομμάτι εκείνων των αναζητήσεων που δημιουργούσαν ένα ρεύμα ενάντια στη συμβιβαστική πολιτική της ηγεσίας της ΕΔΑ και στήριξαν τον κόσμο των Ιουλιανών κόντρα στις υποχωρήσεις. Η επαναστατική αριστερά που έπαιξε ρόλο στην εξέγερση του Πολυτεχνείου και στους αγώνες της Μεταπολίτευσης μέχρι σήμερα, χρωστάει πολλά στους αγωνιστές των Ιουλιανών. Αυτή η κληρονομιά είναι πολύτιμη για τον κόσμο που αγωνίζεται για να ανατρέψει την κυβέρνηση σήμερα, την κυβέρνηση των εγκλημάτων στα Τέμπη, στην Πύλο, στην Παλαιστίνη.

Η εκδήλωση για τα 60 χρόνια από τα Ιουλιανά είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Δημήτρη Λιβιεράτου, του ιστορικού του εργατικού κινήματος που χάσαμε πριν από δυο χρόνια. Στην εκδήλωση που είχε γίνει στις 21 Ιούλη 2023 για το έργο του Μίμη Λιβιεράτου είχε μιλήσει και ο Γιώργος Μαυρίκος. επίτιμος πρόεδρος της Παγκόσμιας Συνδικαλιστικής Ομοσπονδίας και πρώην γραμματέας ΓΣΕΕ. Θυμίζουμε εδώ τα λόγια του:

Σαν σήμερα, 21 Ιούλη, δολοφόνησαν τον Σωτήρη Πέτρουλα το 1965. Είναι χαραγμένη εκείνη η μέρα στην μνήμη μου γιατί τότε ήταν η πρώτη μεγάλη διαδήλωση που πήρα μέρος. Πάντα αυτές τις μέρες στο μυαλό μου, όπως και όλων, είναι τα Ιουλιανά. Η πρώτη μου γνωριμία με τον Δ. Λιβιεράτο έγινε το φθινόπωρο του 1985. Εκείνος είχε ήδη φύγει από το ΠΑΣΟΚ, το οποίο τότε έκανε το πραξικόπημα στη ΓΣΕΕ, καθαιρώντας την εκλεγμένη διοίκηση και εγκαθιστώντας υποστηρικτές του κυβερνητικού συνδικαλισμού. Έτυχε να επικοινωνήσω τότε με τον Δημήτρη για να υπογράψει την καταδίκη του πραξικοπήματος κι έτσι ξεκίνησε η γνωριμία μας που κράτησε μέχρι τον θάνατό του.

Το 1996 ιδρύθηκε το Αρχείο Ιστορίας Συνδικάτων, το “ΑΡΙΣΤΟΣ”, και ο Δημήτρης δέχτηκε με χαρά να μπει στη διοίκησή του. Μέχρι το 2010 που ήμουν πρόεδρος του Αρχείου ζήσαμε μαζί μια σπουδαία και γόνιμη για μένα περίοδο. Είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω τις αρετές εκείνων των αγωνιστών που από τα βασικά τους χαρακτηριστικά θα ξεχώριζα τον αλτρουισμό, την ειλικρίνεια, τον διεθνισμό και την ανιδιοτέλεια. Σε άλλα συμφωνούσαμε, σε άλλα διαφωνούσαμε. Είχε όμως την υπομονή να ακούει συζητώντας και να μιλά επιχειρηματολογώντας. Στη διοίκηση του ΑΡΙΣΤΟΣ η συζήτηση συνεχιζόταν για ώρες μετά το τέλος της συνεδρίασης. Η διαδρομή της συζήτησης ξεκινούσε από το Αλγέρι το 1956, πηγαίναμε στο 1959, φτάναμε στον ΕΛΑΣ και την εμφυλιοπολεμική Ελλάδα μέχρι την κριτική στη στάση των γαλλικών συνδικαλιστικών ηγεσιών στον αντιαποικιοκρατικό αγώνα. Αισθάνομαι τυχερός που είχα τη δυνατότητα να δουλέψω με τέτοιους αγωνιστές.

Το 2009 εκδώσαμε από το ΑΡΙΣΤΟΣ το βιβλίο του Δημήτρη Λιβιεράτου «90 χρόνια ΓΣΕΕ». Στη μακρά περίοδο της έρευνάς του είχε ξεψαχνίσει ό,τι ντοκουμέντο υπήρχε στη ΓΣΕΕ, προσπαθώντας να βγάλει συμπεράσματα από τα ίδια τα γεγονότα. Δεν ακολουθούσε τη μέθοδο να φέρνει στα μέτρα του τα γεγονότα, απλά και μόνο για να στηρίξει την άποψή του. Γι' αυτό δικαίως έχει τον τίτλο του ιστοριοδίφη. Το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα στη χώρα μας πιστεύω ότι θα μνημονεύει για πάντα τη συμβολή του Δ. Λιβιεράτου στην ιστορική καταγραφή των γεγονότων. Και πάντα από την πλευρά του αγώνα ενάντια στην καπιταλιστική εκμετάλλευση, ενάντια στην κοινωνική αδικία, για μια χειραφετημένη εργατική τάξη. Τον τιμούμε για όσα πρόσφερε με τα βιβλία και τη δράση του.

Πριν μερικά χρόνια σε ένα κεντρικό καφέ της πόλης μπροστά σε μία παρέα αργόσχολων θαμώνων σχολιαστών της καθημερινότητας, ένας συνταξιούχος δημοσιογράφος ο οποίος, σύμφωνα με το βιογραφικό του «εκτός από ρεπόρτερ, διετέλεσε συντάκτης ύλης, αρχισυντάκτης, διευθυντής σύνταξης και διευθυντής», γνωστής αστικής εφημερίδας της πόλης, αναπολούσε το ξεκίνημα της δημοσιογραφικής του δραστηριότητας. 

Με ύφος κομπασμού και με χαρακτηριστική κυνική αυτοδιέγερση έλεγε ότι ξεκίνησε τη δημοσιογραφική του πορεία ως έμπιστος του μεγαλοεκδότη της πόλης και ότι ένα από τα καθήκοντά του ήταν να μεταφέρει σε σακούλες χρήματα που παραλάμβαναν από το διυλιστήριο της ESSO PAPPAS, που βρισκόταν στα ανατολικά όρια της πόλης και να τα διανέμει, σύμφωνα πάντα με τις υποδείξεις του αφεντικού του, στους βουλευτές της Ένωσης Κέντρου της εποχής, για τις ανάγκες μιας πολιτικής πράξης που θα μείνει στην σύγχρονη πολιτική ιστορία με το όνομα «αποστασία». Για να τεκμηριώσει μάλιστα την αλήθεια της αφήγησής του έλεγε ότι η όλη διαδικασία γινόταν από τον δεύτερο ανελκυστήρα των γραφείων των εφημερίδων του εκδοτικού συγκροτήματος, που μακρυά από τα βλέμματα των εργαζόμενων δημοσιογράφων, επικοινωνούσε αποκλειστικά με το γραφείου του εκδότη στον τελευταίο όροφο του κτηρίου.

Και μπορεί ο σοκαριστικός αυτός μονόλογος να παρέπεμπε στο κλασικό έργο Οι χαμένες ψευδαισθήσεις του Ονορέ ντε Μπαλζάκ, όπου ο μετρ του μυθιστορήματος περιγράφει τον δημοσιογραφικό κόσμο και τις φιλοδοξίες του την εποχή της ανάδυσης του αστικού τύπου, η πολιτική ωστόσο της εξαγοράς του πολιτικού κόσμου δεν αποτελεί ένα ξένο φαινόμενο στις πρακτικές του αστικού κράτους. Σε ένα πιο σύγχρονο βιβλίο με συγγραφείς τον αμερικανό απόστρατο David Petraeus και τον βρετανό συγγραφέα Andrew Roberts, η πρακτική της εξαγοράς πολιτικών αλλά και ολόκληρων κοινωνικών ομάδων θεωρείται ένα από τα απαραίτητα εργαλεία της καταστολής των λαϊκών εξεγέρσεων. Όπως σημειώνουν χαρακτηριστικά στο βιβλίο, η θεματική του οποίου το κατατάσσει στα εγχειρίδια της παγκόσμιας αντεπανάστασης, και στο κεφάλαιο «Η χρήση του χρήματος ως πολεμικού συστήματος», το χρήμα μπορεί να χρησιμοποιείται ως «πολεμοφόδια» όταν η κατάσταση το επιτρέπει.

Κυνισμός

Ο προκλητικός κυνισμός των υπηρετών της αστικής τάξης χρησιμοποιεί βέβαια και άλλες εκδοχές ρητορικής που στιλβώνουν το αποκρουστικό «ήθος» της ταξικής βίας. Έτσι, σε ένθετο της εφημερίδας Το Βήμα αφιερωμένο στα «Ιουλιανά 1965» ο Σωτήρης Ριζάς, που φέρει τον τίτλο του Διευθυντή Ερευνών, Κέντρο Έρευνας Ιστορίας Νεώτερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών, γράφει αναφορικά με τον πολιτικό αμοραλισμό των αστικών πολιτικών: «ο βασιλιάς επανήλθε αναθέτοντας αυτή τη φορά εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Ηλία Τσιριμώκο, ο οποίος τη συγκρότησε στις 20 Αυγούστου. Τα ανάκτορα απέβλεπαν προφανώς στην εκτόνωση της αντίδρασης διορίζοντας πρωθυπουργό έναν πολιτικό με προέλευση το ΕΑΜ».

Αυτός ο ψευτοεπιστημονικός λόγος αποκαλύπτει ωστόσο τα ιδεολογικά του όρια από την ίδια πραγματικότητα, δηλαδή την ταξική πάλη. Στην ίδια σελίδα το ένθετο δημοσιεύει φωτογραφία εποχής όπου στα πανώ των εργατών τις κινητοποιήσεις των οποίων ο Ριζάς χαρακτηρίζει «αντίδραση» διαβάζουμε «Αίσχος στον Βασιλόφρονα σοσιαλιστή» ή «Ένας είναι αρχηγός, ο κυρίαρχος λαός». 

Οι μαζικές λαϊκές και εργατικές κινητοποιήσεις το καλοκαίρι του 1965 ήταν η απάντηση του κοινωνικού κινήματος απέναντι στις πολιτικές της αστικής τάξης και του προσωπικού της. Λίγα μόνον χρόνια μετά την λήξη της αντεπανάστασης και την ταξική βία της αποκαλούμενης «μετεμφυλιακής» περιόδου η εργατική τάξη έδειχνε ότι και μνήμη διαθέτει και δύναμη για να ορίζει την πολιτική, κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική πραγματικότητα. Αυτό που είναι το επίκαιρο μήνυμα εκείνων των λαμπρών εργατικών κινητοποιήσεων. Στην βαθειά περίοδο κρίσης του καπιταλισμού που διανύουμε, η ανατροπή του αποτελεί ζωτικό πρόταγμα.

O Γιώργος Γιαννόπουλος είναι συγγραφέας, εκδότης της επιθεώρησης πολιτισμού ΕΝΕΚΕΝ

Με πλούσιο πρόγραμμα και πλούσια συζήτηση διεξάχθηκε στις 8 και 9 Ιούλη η διημερίδα που οργάνωσαν τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) με τίτλο Ιουλιανά 1965 – Πολιτική κρίση και νεανική διαμαρτυρία: Ιστορία, μνήμη, πηγές. Ήταν ένα διήμερο στο οποίο πήραν τον λόγο και άνθρωποι που έζησαν αυτή τη μεγάλη εξέγερση αλλά και νεότεροι ερευνητές/ριες ανοίγοντας πολλές ενδιαφέρουσες πτυχές των «70 ημερών που συγκλόνισαν τον κόσμο».

Γιατί βέβαια η εξέγερση των Ιουλιανών είχε ρίζες, και στους αγώνες του φοιτητικού κινήματος και της νεολαίας από τα τέλη της δεκαετίας του ’50 με κορύφωση τους αγώνες για το 114 και το 15% για την Παιδεία κι όχι προίκα στη Σοφία. Αλλά και μέσα από την άνθιση του αριστερού τύπου στο χώρο της νεολαίας με βασικό παράδειγμα το περιοδικό Πανσπουδαστική. Οι εκδόσεις Θεμέλιο κυκλοφόρησαν παραμονές της διημερίδας την ενδιαφέρουσα έκδοση  «Πανσπουδαστική, 1956-1967. Το έντυπο, η πολιτική, το φοιτητικό κίνημα και ο πολιτισμός». 

Ωστόσο, η διημερίδα δεν έμεινε μόνο στις αναμνήσεις και τις παρουσιάσεις αρχειακού υλικού. Στη διάρκειά της αναπτύχθηκαν σοβαρές αντιπαραθέσεις που άπτονται και των σημερινών συζητήσεων στην Αριστερά. Ήταν τα Ιουλιανά μια «επαναστατική κατάσταση» που χάθηκε εξαιτίας της στάσης που κράτησε η Αριστερά; Πόσο αναγκαίοι είναι οι συμβιβασμοί τότε και σήμερα; Για παράδειγμα ο Δ. Παπανικολόπουλος απάντησε όχι και ναι αντίστοιχα στα δυο ερωτήματα, στη συζήτηση «Από την Κρίση στη Συλλογική Δράση: Πολιτικές και Κοινωνικές Όψεις των Ιουλιανών»,  πυροδοτώντας μια ολόκληρη συζήτηση. 

«Πεζοδρόμιο»

Διεισδυτικές ερωτήσεις και τοποθετήσεις προκάλεσε και η εισήγηση του Χ. Κουρουνδή με θέμα «Σύνταγμα και «πεζοδρόμιο» στα Ιουλιανά του 1965». Ο εισηγητής περιέγραψε την πορεία ενός κινήματος που ριζοσπαστικοποιήθηκε ξεκινώντας από το αίτημα για υπεράσπιση του Συντάγματος του 1952 (114) στο αίτημα για Δημοψήφισμα, για την ανατροπή της Μοναρχίας, δηλαδή του βασικού άξονα που στηριζόταν οι μηχανισμοί εξουσίας της άρχουσας τάξης μετά τον Εμφύλιο. Και εξήγησε πως αυτά τα αιτήματα πέρασαν και σφράγισαν τη Μεταπολίτευση. 

Ο Μιχάλης Μωραϊτίδης μίλησε για τα «Ιουλιανά και φοιτητικό κίνημα: πολιτική ριζοσπαστικοποίηση και συλλογική δράση (1965-1967)». Τώρα που η κυβέρνηση φέρνει ακόμα ένα νομοσχέδιο καταστολής στα πανεπιστήμια, ο εισηγητής θύμισε τι σήμαινε οι φοιτητές της δεκαετίας να συγκρούονται με τον πιο καταθλιπτικό αυταρχισμό μέσα στις σχολές. 

Κι η αριστερή κριτική στην πολιτική της Αριστεράς βρήκε, έστω έμμεσα, τη θέση της στον προβληματισμό της διημερίδας μέσα από την εισήγηση της Αν. Χαρτοματσίδη με θέμα «Ο νεκρός ήρωας Σωτήρης Πέτρουλας και η μεταπολιτευτική ιστορική ταυτότητα στις πολιτικές οργανώσεις νεολαίας». 

Ο ιστορικός και συγγραφέας Κ. Λαμπράκης παρουσίασε τα βασικά ευρήματα της έρευνάς του που περιλαμβάνονται στο βιβλίο του «Αποκρούοντας την Αποστασία» που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Με στοιχεία και αριθμούς ξεδίπλωσε το πανόραμα μιας εξέγερσης που είχε στο κέντρο της την εργατική τάξη και τη νεολαία, τις συλλογικές τους οργανώσεις. 

Η εξέγερση των Ιουλιανών είναι από τις λιγότερο μελετημένες σελίδες της ιστορίας του εργατικού κινήματος και της Αριστεράς στην Ελλάδα. Υπάρχουν μια σειρά λόγοι γι’ αυτό. Αλλά σήμερα, που οι αγώνες και οι εξεγέρσεις βρίσκονται πάλι στην ημερήσια διάταξη, χρειάζεται να σκύψουμε σε αυτή τη σελίδα.