Στις 21 Φλεβάρη  συμπληρώθηκαν 60 χρόνια από τη δολοφονία του Μάλκολμ Χ, ενός από τους μεγαλύτερους ηγέτες του αντιρατσιστικού κινήματος των ΗΠΑ. 

Η ζωή του Mάλκολμ Χ ήταν μια διαρκής πορεία ριζοσπαστικοποίησης και μεταμορφώσεων. Γεννήθηκε ως Μάλκολμ Λιτλ το 1925 στη Νεμπράσκα, μια βόρεια πολιτεία των ΗΠΑ. Ο ρατσισμός έβαζε διαφορετικά κουστούμια σε βορρά και νότο. Στις νότιες πολιτείες υπήρχαν οι νόμοι του Τζιμ Κρόου, ένα νομικό καθεστώς που επέβαλε το διαχωρισμό ανάμεσα σε λευκούς και μαύρους και η Κου Κλουξ Κλαν, μια ένοπλη ρατσιστική συμμορία. Από κοινού στόχευαν στο να διατηρήσουν την εκμετάλλευση και την καταπίεση των μαύρων από τους πρώην δουλοκτήτες τους. Στο βορρά υπήρχαν οι νέες βιομηχανικές πόλεις που χρειάζονταν τα μαύρα εργατικά χέρια και υπόσχονταν ευημερία κι ελευθερίες. Αλλά τη μεν θέση των νόμων περί διαχωρισμού πήρε η υποβαθμισμένη ζωή των μαύρων εργατών στα γκέτο. Τη δε τρομοκρατία της ΚΚΚ την ανέλαβε η αστυνομία.

Ο Μάλκολμ Χ γεννήθηκε σε συνθήκες Νότου και μεγάλωσε στα γκέτο του Βορρά. Παρότι βόρεια, η Νεμπράσκα ήταν μια αγροτική πολιτεία με όλα τα χαρακτηριστικά του νότιου ρατσισμού. Οι γονείς του ήταν οπαδοί του Μάρκους Γκάρβει, ενός άλλου μεγάλου θεωρητικού της μαύρης απελευθέρωσης. Όταν ήταν 5 ετών έκαψαν το σπίτι της οικογένειας Λιτλ και δύο χρόνια αργότερα δολοφόνησαν τον πατέρα του Μάλκολμ. Άλλα τρία από τα αδέρφια του πατέρα του δολοφονήθηκαν από λευκούς. Η μάνα του κατέρρευσε και κλείστηκε σε ψυχιατρικό άσυλο. Ο Μάλκολμ περιπλανιόταν από τη μια αδιέξοδη δουλειά στην άλλη. Η μικροεγκληματικότητα ήταν ένας μονόδρομος για την επιβίωση με αποτέλεσμα να φυλακιστεί το 1946 για διάρρηξη. Εκεί γνώρισε το Έθνος του Ισλάμ. 

Το Έθνος του Ισλάμ ήταν μια μαύρη οργάνωση με αλλοπρόσαλλες ιδέες. Συνδύαζε στοιχεία του Ισλάμ με περίεργες θεωρίες ότι οι λευκοί άνθρωποι ήταν το αποτέλεσμα ενός παράξενου γενετικού πειράματος πριν χιλιάδες χρόνια κι ότι ο χρόνος τους στη γη τελειώνει. Σύμφωνα με τον ηγέτη του, Ελάιτζα Μοχάμαντ, οι μαύροι έπρεπε να διαχωριστούν από την κοινωνία των λευκών και να προετοιμαστούν “για την ημέρα της κρίσης”, χτίζοντας την μαύρη επιχειρηματικότητα. Εξαιτίας του ρατσισμού που επικρατούσε και παρά τα όσα ανορθόδοξα υποστήριζε, το Έθνος του Ισλάμ, είχε τεράστια απήχηση στον περιθωριοποιημένο μαύρο πληθυσμό του Βορρά. Στον έλεγχό του βρισκόταν ένα μεγάλο δίκτυο από τζαμιά και επιχειρήσεις, που παρείχαν άσυλο και φροντίδα στα θύματα των ρατσιστικών επιθέσεων. Τα μέλη του Έθνους στις αρχές της δεκαετίας του 1950 ήταν μερικές εκατοντάδες. Μια δεκαετία αργότερα είχαν 100.000 μέλη. Αυτό που ελκύει τον Μάλκολμ όπως και χιλιάδες άλλους, είναι η συνολική απόρριψη της «λευκής κοινωνίας», τα κηρύγματα για μαύρη υπερηφάνεια, η αδιαλλαξία απέναντι στην κυβέρνηση. 

Αποφυλακιζόμενος το 1952, ο Μάλκολμ εγκαταλείπει το Λίτλ –τα επώνυμα δίνονταν στους μαύρους από τα αντίστοιχα που είχαν οι ιδιοκτήτες των σκλάβων προγόνων τους- γίνεται πλέον ο Μάλκολμ Χ και ρίχνεται στη μάχη. 

Η αντιμετώπισή του Μαλκολμ Χ ήταν στον αντίποδα της μη βίαιης αντίστασης του Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ που ηγούταν του Κινήματος του των Πολιτικών Δικαιωμάτων στις Νότιες Πολιτείες. 

Το κίνημα του Μ.Λ. Κινγκ ήταν ένα μαζικό ειρηνικό κίνημα με γενναίους αγώνες που στόχευε μέσα από μικρές νίκες, να φτάσει στην αλλαγή των νόμων Τζιμ Κρόου. Πράγματι κατάφερε αλλαγές. Κάτω από την πίεσή του, το 1964, ψηφίστηκε ο νόμος για τα πολιτικά δικαιώματα που υποτίθεται ότι θα καταργούσε τις ρατσιστικές διακρίσεις των Τζιμ Κρόου. Η διατήρηση όμως του καθημερινού ρατσισμού και της περιθωριοποίησης του μαύρου πληθυσμού, που καλά κρατούσε, προσανατόλισε εκατοντάδες χιλιάδες Μαύρους σε πιο μαχητικούς τρόπους διεκδίκησης.

Ο Μάλκολμ Χ, ασκούσε δριμεία κριτική απέναντι στην τακτική της μη βίας, υποστηρίζοντας το δικαίωμα στην αυτοάμυνα. «Κάθε φορά που κάποιος υποδουλώνεται ή του στερείται η ελευθερία με οποιονδήποτε τρόπο, τότε αυτός ο άνθρωπος έχει δικαίωμα να επανακτήσει την ελευθερία του με κάθε μέσο» έλεγε χαρακτηριστικά. Άσκησε κριτική στις υπόλοιπες οργανώσεις του Μαύρου κινήματος και στην αδυναμία τους να διαχωριστούν από τις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις και το ρεαλισμό των ανώδυνων παραχωρήσεων που τους υπόσχονταν οι ηγέτες του Δημοκρατικού Κόμματος. «Αν κάποιος μου έχει καρφώσει στην πλάτη ένα μαχαίρι, 9 ίντσες βαθιά και τραβήξει προς τα έξω τις 6 ίντσες, δεν θα μου ’χει κάνει κάποια χάρη. Δεν θα ’πρεπε να με είχε καρφώσει από την αρχή» είναι μια από τις χαρακτηριστικές παραβολές του σε αυτή την αντιπαράθεση. 

Ο Μάλκολμ Χ γνώριζε πως η λύση δε βρισκόταν στις εποικοδομητικές προτάσεις προς το πολιτικό κατεστημένο αλλά στην ίδια την αυτοοργάνωση των Μαύρων. Τα γκέτο στις εργατουπόλεις του Βορρά ήδη έβραζαν. Τα μαχητικά κηρύγματα του Μάλκολμ Χ μίλαγαν στην καρδιά αυτής της οργής: «Πού ακούστηκε μια κοινωνική έκρηξη να γίνεται ευγενικά; Προσπαθείτε να περιορίσετε τον Μαύρο μέσα σε ένα γκέτο και να τον υποβάλετε σε όλες τις άδικες συνθήκες που χωράει ο νους. Όταν όμως φτάσει στο μη παρέκει, θέλετε να ξεσπάσει ευγενικά! Θέλετε να εξεγερθεί σύμφωνα με τους κανόνες του παιχνιδιού που κάποιος άλλος έχει επινοήσει».  

Η ραγδαία ριζοσπαστικοποίηση ολόκληρων κομματιών του Μαύρου κινήματος έφερε χιλιάδες κοντά στις ιδέες του. Ωστόσο το Έθνος του Ισλάμ κράταγε αποστάσεις από τους αγώνες που ξεδιπλώνονταν με γοργούς ρυθμούς. Ο Μάλκολμ Χ αρνήθηκε να μασήσει τα λόγια του και με αφορμή μια σχεδόν πανηγυρική δήλωσή του σχετικά με τη δολοφονία του Κένεντι, διαγράφηκε από την οργάνωση. 

Οι μήνες που θα ακολουθήσουν μέχρι τη δολοφονία του ήταν μια πορεία προς τα αριστερά. Ταξιδεύει στη Μέκκα και σε χώρες της Αφρικής που είχαν επικρατήσει τα αντιαποικιακά κινήματα. Του γίνεται πλέον ξεκάθαρο ότι «η εξέγερση των μαύρων δεν είναι μια φυλετική διαμάχη μεταξύ μαύρων και λευκών. Είναι κομμάτι της παγκόσμιας εξέγερσης που ζούμε σήμερα, της εξέγερσης των καταπιεσμένων ενάντια στους καταπιεστές τους». Ιδρύει την Οργάνωση για την Αφροαμερικάνικη Ενότητα κι αναπτύσσει σχέσεις με την επαναστατική αριστερά και τα αντιιμπεριαλιστικά κινήματα.

Η δολοφονία του τον Φεβρουάριο του 1965 έκοψε πρόωρα αυτή την πορεία. Αλλά ο σπόρος είχε μπει. Η μη βίαιη αντίσταση θα έδινε τη θέση της στη μαχητική διεκδίκηση σε εργοστάσια και γειτονιές. Οι αντιρατσιστικές εξεγέρσεις θα συγκλόνιζαν τα γκέτο σε κάθε βιομηχανική μεγαλούπολη του Βορρά, όλη τη δεκαετία του ’60 και θα βάδιζαν χέρι – χέρι με το κίνημα ενάντια στον Πόλεμο του Βιετνάμ. Ένα χρόνο μετά τη δολοφονία του Μάλκολμ Χ ιδρύεται το Κόμμα των Μαύρων Πανθήρων που πιάνει το νήμα από εκεί που το άφησε ο Μάλκολμ Χ και συνδέει τη Μαύρη Απελευθέρωση με την επανάσταση και το σοσιαλισμό, σε ενιαίο μέτωπο με τις ριζοσπαστικές οργανώσεις των άλλων μειονοτήτων και της λευκής αριστερής επαναστατικής νεολαίας. Στα εργοστάσια της αυτοκινητοβιομηχανίας οι Μαύροι εργάτες έφτιαξαν τις δικές τους επαναστατικές αντικαπιταλιστικές οργανώσεις που έβαζαν σαν κέντρο οργάνωσης το χώρο εργασίας. 

Δεκαετίες αργότερα, η πρώτη θητεία του σημερινού προέδρου των ΗΠΑ θα τελείωνε με τη σφραγίδα του Black Lives Matter, μιας αντιρατσιστικής εξέγερσης που μαύροι, λατίνοι και λευκοί ένωσαν δυνάμεις στο δρόμο ενάντια στο θεσμικό ρατσισμό του αμερικανικού κράτους. O ρατσισμός και η ισλαμοφοβία δεν εγκατέλειψαν ποτέ ούτε τον Λευκό Οίκο, ούτε σταμάτησαν να εκφράζονται βίαια από τα κρατικά όργανα στις γειτονιές των αμερικάνικων μεγαλουπόλεων. Αλλά σήμερα, με τον Τραμπ ξανά στο Οβάλ Γραφείο εκατομμύρια μαύροι, λατίνοι και μουσουλμάνοι δέχονται ευθεία επίθεση. Κι όσο η αμερικανική κυβέρνηση κλιμακώνει τις ρατσιστικές της επιθέσεις τόσο επίκαιρες θα είναι οι μεγάλες μορφές του κινήματος που συγκρούστηκε μαζί του. Σαν τον Μάλκολμ Χ.