ΑΘΗΝΑ
ΤΕΤΑΡΤΗ 16/7
πλατεία Εθν. Αντίστασης (δημαρχείου) 7μμ

Θεωρώ πολύ σημαντική την πρωτοβουλία του ΣΕΚ να οργανώσει ανοιχτή εκδήλωση για τα Ιουλιανά, καθώς είναι μία από τις λιγότερο προβεβλημένες στιγμές της ταξικής σύγκρουσης στη σύγχρονη Ελλάδα. Χρειάζεται να γίνει, για να καλυφθεί το κενό της ελλιπούς παρουσίασης του πώς αντέδρασε ο κόσμος τότε και κυρίως στο πώς αντιδρά σήμερα. 

Έχουμε γεμίσει εκτιμήσεις ότι ο κόσμος δεν μπορεί, δεν ξεσηκώνεται κλπ. Είναι μια ψεύτικη εικόνα τόσο για το σήμερα που ο κόσμος εξεγείρεται σε όλο τον κόσμο, διαδηλώνει και απεργεί για την Παλαιστίνη, για τον πόλεμο και τη φτώχια. Το 1965 ο κόσμος βγήκε στους δρόμους χωρίς προτροπή. Για μένα είναι ακόμα πιο δυνατή και από το Πολυτεχνείο η δύναμη που εκφράστηκε στα Ιουλιανά, γιατί το 1973 υπήρχε και ένα συγκεκριμένο καθεστώς που ωθούσε αναγκαστικά στην αντίσταση. 

Η εξέγερση των Ιουλιανών έγινε σε μια φαινομενικά πιο ήρεμη περίοδο και γι’αυτό η σημασία της είναι τεράστια. Ενώθηκαν τα αιτήματα «Δεν σε θέλει ο λαός, πάρε τη Φρειδερίκη σου κι εμπρός», με αυτά του αντιπολεμικού κινήματος. Και μάλιστα σε μια περίοδο που ο κόσμος είχε βγει από την ήττα του εμφυλίου, τις διώξεις των κομμουνιστών και τις Μακρονήσους. Και απέδειξε ότι όχι μόνο δεν ένιωθε ηττημένος, αλλά ότι έβαζε τον εαυτό του στο προσκήνιο για μια συνολικότερη αλλαγή.

Η μη ύπαρξη οργανωμένου επαναστατικού κέντρου κόστισε. Παρ’όλο που κράτησαν 70 μέρες, που έγινε η δολοφονία του Πέτρουλα στις 21 Ιούλη, ακολούθησε γενική απεργία και όλα αυτά έδειχναν την προοπτική, η κοινοβουλευτική τάξη πραγμάτων έλεγε στα πλήθη «να μάθουμε να διαλυόμαστε ήσυχα»!

Όλη αυτή η ιστορία έχει να μας διδάξει πολλά για το σήμερα. Για να εκτιμάμε το εργατικό κίνημα και να είμαστε σίγουροι για τις νέες εξεγέρσεις που έρχονται, για να χτίσουμε στο τώρα αυτή την Αριστερά που θα τις σπρώξει προς τον εργατικό έλεγχο και την κοινωνική επανάσταση, και όχι στους συμβιβασμούς. Από τους δρόμους, στους εργασιακούς χώρους, κι από εκεί στον συλλογικό έλεγχο της κοινωνίας.

Τάσος Ευστρατίου,
οικονομολόγος

Μιχάλης Λυμπεράτος

Τα «Ιουλιανά» ήταν αναμφισβήτητα μια κορυφαία στιγμή στην πολιτική ιστορία της χώρας.  Κυρίως επειδή επιστέγασαν την χειραφέτηση του κοινωνικού της κινήματος αλλά και επειδή, παρά την οδυνηρή και παρατεταμένη καταστολή που το κίνημα δέχθηκε με τη χρήση των τανκς της Επταετίας, γιατί αυτό ήταν η Χούντα, διαμόρφωσε τις πολιτικές εξελίξεις της χώρας, αφήνοντας παρακαταθήκες τουλάχιστον μέχρι την πρώτη φάση της Μεταπολίτευσης. Και αυτό γιατί το αστικό καθεστώς βρήκε στο δρόμο του έναν αντίπαλο που προσωρινά μόνο οι ερπύστριες κατέστειλαν, αν και με συνέπειες την επάνοδο στο μετεμφυλιακό κλίμα των φυλακών και των εξοριών και τη διχοτόμηση της Κύπρου. 

Από την άποψη αυτή, το αστικό καθεστώς φοβήθηκε τα «Ιουλιανά», όπως έδειξαν το Λακκί και το Παρθένι της Λέρου, ο Άι Στράτης, οι φυλακές Αβέρωφ, ο Κορυδαλλός, το Μπογιάτι (ΕΑΤ-ΕΣΑ) και οι βασανισμοί στις φυλακές, όσο περίπου και την Αριστερά στον εμφύλιο πόλεμο. Για αυτό και εκτός από τους έγκλειστους, και δεκάδες χιλιάδες πολίτες βρέθηκαν υπό καθεστώς ασφυκτικής επιτήρησης όλη αυτή την περίοδο.

Πράγματι, το μεγάλο ιστορικό βάρος και ισχύς που απέκτησε η Αριστερά με τα «Ιουλιανά», παρότι άοπλη, ήταν ο νέος τρόπος που έδωσε τις μάχες της. Την διαδήλωση και την κινηματική διαδικασία που αναπτύχθηκε πολύπλευρα και παντού, στους δρόμους με τις μαζικές και ενίοτε βίαιες διαδηλώσεις, μέσα στους χώρους εργασίας και τα συνδικάτα, στις σχολικές και πανεπιστημιακές αίθουσες, μέσα στις μπουάτ και τους χώρους διασκέδασης, ακόμα και στα αθλητικά σωματεία.  Η διάχυση αυτή των μορφών πάλης ήταν ένα ακόμα ανυπέρβλητο εμπόδιο για την καταστολή τους, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ανεφάνη ότι η δυναμική του δρόμου και τις διαδήλωσης πολιτικοποιούσε και ριζοσπαστικοποιούσε, ευρείες μερίδες του πληθυσμού και προκάλεσε de facto πολιτικές συνθέσεις πίσω από τα πλακάτ, τα πανώ και τα οδοφράγματα. 

Ήταν μια νέα συνθήκη πολιτικής πάλης που δυσκολεύτηκε να παρακολουθήσει ακόμα και η επίσημη παραδοσιακή αριστερά-και για αυτό πολλές φορές έδειξε τη δυσπιστία της- αλλά άλλαξε ή απείλησε με κάθετη μεταβολή το πολιτικό σύστημα, όπως έδειξε και ο πανικός του γαλλικού πολιτικού συστήματος για τις διαδηλώσεις στο Καρτιέ Λατέν με τον Παρισινό Μάη με αντίστοιχα χαρακτηριστικά τρία χρόνια μετά. Επιβεβαίωση της δυνατότητας αυτής ήταν και το Πολυτεχνείο στα 1973 που στην ουσία αξιοποίησε την εμπειρία και την «τεχνοτροπία» πάλης που γέννησαν οι δρόμοι του Ιουλίου του 1965 και χρειάστηκαν τα τανκς και δεκάδες δολοφονίες για να κατασταλεί. Είναι πράγματι τέτοια η μαγεία της κινηματικής διαδικασίας ώστε ακόμα και ένας φαινομενικά μετριοπαθής στόχος μπορεί να εξελιχθεί σε θρυαλλίδα τεράστιων πολιτικών εξελίξεων. Στο κέντρο μιας μακροπρόθεσμης διαδικασίας βαθύτερων κοινωνικών και πολιτικών μεταβολών.

Τα Ιουλιανά είναι ένα πολύ σημαντικό γεγονός της δεκαετίας του ’60. Μετά την οκταετία του Καραμανλή, με τα δέντρα που ψηφίζανε, με τη δολοφονία του Λαμπράκη, με το Παλάτι και τους Αμερικανούς από πίσω, έχουμε τα Ιουλιανά, όπου για εβδομήντα ολόκληρες μέρες η Αθήνα και σχεδόν ολόκληρη η Ελλάδα σειόταν από το κίνημα των εργατών, της νεολαίας που πήγαιναν κόντρα σε αυτό που ερχόταν και στο Παλάτι, τον Κωνσταντίνο, τον γιο της Φρειδερίκης. 

Το εμφυλιακό κράτος δεν πίστευε ότι η ΕΔΑ θα έπαιρνε το 24% στις εκλογές του 1958. Ούτε ότι ο πανίσχυρος Καραμανλής, που κέρδισε τις εκλογές του ’61 βάζοντας να ψηφίσουν και τα δέντρα, θα φύγει το 1963 με διαβατήριο στο όνομα Τριανταφυλλίδης. Το δυστύχημα είναι ότι τον φέρανε πίσω για «να σώσει την Ελλάδα» μετά την πτώση της χούντας.

Όλη αυτή η ιστορία εδράζεται σε ένα κίνημα που ξεσήκωσε τους πάντες, ήταν σε μεγάλο βαθμό οργανωμένο. Πάλεψε μέσα στον Ιούλη και τον Αύγουστο με το Παλάτι περικυκλωμένο. Απέναντι στην τρομοκρατία της αστυνομίας που σκότωσε και τον Σωτήρη Πέτρουλα στη μεγάλη διαδήλωση της 21 του Ιούλη. 

Από πίσω υπήρχε η χούντα των στρατηγών, αλλά τελικά προλάβανε οι άλλοι, οι συνταγματαρχαίοι. Το Παλάτι έβαλε τον Γαρουφαλλιά υπουργό Άμυνας. Φάνηκε από τότε ότι προετοιμάζονταν για τις εκλογές που θα κέρδιζε η δημοκρατική παράταξη ας το πούμε έτσι γενικά. Και προλάβανε οι συνταγματαρχαίοι να κάνουνε πραξικόπημα. Και πιάσανε ξεβράκωτους με τις πιτζάμες τους πολιτικούς που ευθύνονταν για αυτή την κατάσταση. Δυστυχώς χωρίς αντίσταση. 

Η αντίσταση προέκυψε μετά, μέσα από τις τάξεις του κινήματος των Λαμπράκηδων, από το νέο φοιτητικό κίνημα που γεννήθηκε μέσα στη χούντα. Μια αντίσταση που ξέφυγε από τις μπόμπες, έγινε η ίδια μαζική βία ενάντια στη δικτατορία με την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Δεν μας δώσανε τη σκυτάλη. Την πήραμε από μόνοι μας και τη σκουπίσαμε στο γόνατο για να συνεχίσουμε από κει που δεν μπόρεσε το κίνημα του «114» και του «15% για την Παιδεία, όχι προίκα στη Σοφία».

Αυτά δεν είναι ότι «τα ξαναλέμε». Για κάποιους είναι καινούργια, άγνωστα. Γι’ αυτό κάνετε πολύ καλό που κάνετε αυτή την εκδήλωση. Διότι δεν είναι «η επανάληψη μήτηρ πάσης μαθήσεως». Είναι η επανάληψη της ιστορίας που όταν την αγνοούμε δεν έχουμε μέλλον. Οι ζώσες μνήμες είναι η ζώσα αντίσταση και στη φθορά του χρόνου και σε μορφή εξουσίας. 

Δημήτρης Παπαχρήστος

Τάσος Κωστόπουλος

Τα Ιουλιανά του 1965 μπορούν να ιδωθούν με πολλούς τρόπους:

Ως το μαζικότερο, δυναμικότερο και χρονικά πιο παρατεταμένο λαϊκό ξέσπασμα της πρώτης μεταπολεμικής (προδικτατορικής) περιόδου. Ξέσπασμα με δημοκρατικά πρωτίστως χαρακτηριστικά, συλλογική απόρριψη της επανόδου στο καθεστώς της αστυνομοκρατίας, της έννομης και παρακρατικής καταστολής, που είχε ενισχυθεί μετά το 1958, και στις πιο προωθημένες του εκδοχές έθεσε ευθέως (από τα κάτω) πολιτειακό ζήτημα – την κατάργηση της βασιλείας. 

Ως επιβεβαίωση της συλλογικής αμφισβήτησης των μετεμφυλιακών διαχωριστικών γραμμών, όχι στη βάση του εθνικισμού (όπως συνέβη με την πρώτη βραχύβια διάρρηξή τους τη δεκαετία του 1950, με τις διαδηλώσεις για την Κύπρο) αλλά στη βάση της δημοκρατίας και της κατάργησης του θεσμοποιημένου διαχωρισμού των πολιτών σε «εθνικόφρονες» και «μιάσματα». Διαχωρισμού που διέθετε ακόμη ευρεία κοινωνική υποστήριξη από τις μερίδες εκείνες της ελληνικής κοινωνίας που ωφελούνταν άμεσα απ’ αυτόν, απορριπτόταν όμως πια όχι μόνο από την κοινωνική βάση της Αριστεράς, αλλά και από τα δυναμικότερα μεσαία στρώματα που επιζητούσαν μια αξιοκρατική «κανονικότητα» δυτικοευρωπαϊκού τύπου.

Ως ο προάγγελος του μεταπολιτευτικού ριζοσπαστισμού, που ανακόπηκε από την επτάχρονη δικτατορία – ένα ελληνικό «1968» σε δυο φάσεις. Ιδιαίτερα όσον αφορά τη νεολαία, τη γενιά δηλαδή που δεν είχε άμεση σχέση με την ήττα της δεκαετίας του 1940 αλλά ήταν καταδικασμένη να ζει με τις συνέπειές της. 

Ως η κατάδειξη των ορίων της μεταπολεμικής κομμουνιστικής / φιλοκομμουνιστικής Αριστεράς, που συνθλιβόταν ανάμεσα στις συνέπειες της ήττας του 1949 και την παγίωση των ψυχροπολεμικών στρατοπέδων σε συνθήκες Ύφεσης. 

Η κατάδειξη αυτή πήρε δυο μορφές. Επιβεβαίωση, κατ’ αρχάς, της στροφής μιας μεγάλης μερίδας των ΕΑΜικών λαϊκών μαζών προς την Κεντροαριστερά, στη βάση ενός διττού «εφικτού» (όσον αφορά τόσο τον ορατά επιτεύξιμο στόχο ενός δημοκρατικού εκσυγχρονισμού, όσο και την πρακτική δυνατότητα υλοποίησής του στις τότε ψυχροπολεμικές συνθήκες). Κοινωνική και πολιτική ριζοσπαστικοποίηση αφ’ ετέρου μιας μερίδας της αριστερής νεολαίας, η δημόσια εξωτερίκευση της οποίας ανακόπηκε το 1967 με τη δικτατορία κι επανεμφανίστηκε σε δυναμικότερη μορφή μετά τη Μεταπολίτευση. 

Τάσος Κωστόπουλος

Η ανάλυση των συμβάντων διαμαρτυρίας του καλοκαιριού του 1965 έχει αποδώσει το «κοινωνικό προφίλ» της διαμαρτυρίας των Ιουλιανών ως εργατικό-λαϊκό και νεανικό. 

Αυτή η διαπίστωση δεν προκύπτει μόνο από την πύκνωση της διαμαρτυρίας στις λαϊκές συνοικίες του πολεοδομικού συγκροτήματος της πρωτεύουσας, ούτε από την ανάλυση των τραυματιών και συλληφθέντων στις ανοιχτές διαδηλώσεις των Ιουλιανών στο κέντρο της Αθήνας. Προκύπτει επίσης από τη στράτευση των βασικών συλλογικών εκπροσωπήσεων των νέων και των εργατικών στρωμάτων – των φοιτητικών συλλόγων και των εργατικών σωματείων – στον αγώνα για τη δυναμική παρεμπόδιση της ενορχηστρωμένης από το Παλάτι πολιτειακής εκτροπής.

Πράγματι, τα στοιχεία είναι εντυπωσιακά. Από τα μέσα Ιουλίου έως τα μέσα Σεπτεμβρίου του 1965, στην Ελλάδα των οκτώ εκατομμυρίων, απήργησαν πάνω από μισό εκατομμύριο εργαζόμενοι, σε εννέα εικοσιτετράωρες απεργίες που πραγματοποιήθηκαν σε όλη τη χώρα, με πολιτικά αιτήματα. Σε αρκετές περιπτώσεις, οι απεργίες προκηρύχθηκαν και υποστηρίχθηκαν από σωματεία διαγραμμένα από τις δομές του θεσμικού συνδικαλισμού, χωρίς την υποστήριξη των επίσημων δευτεροβάθμιων και τριτοβάθμιων οργάνων, τα οποία βρίσκονταν υπό τον έλεγχο του μετεμφυλιακού καθεστώτος.

Αντίστοιχα σημαντικός υπήρξε ο ρόλος των φοιτητικών συλλόγων. Η Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδος (ΕΦΕΕ) ανέλαβε τη διοργάνωση συνολικά έξι συγκεντρώσεων διαμαρτυρίας στο κέντρο της Αθήνας (σε μία από τις οποίες δολοφονήθηκε από την αστυνομία ο 23χρονος φοιτητής της Ανωτάτης Εμπορικής Σωτήρης Πέτρουλας, στις 21 Ιουλίου 1965) και τεσσάρων στη Θεσσαλονίκη. Επίσης, οι εθνοτοπικοί φοιτητικοί σύλλογοι συνέβαλαν ουσιαστικά στη διάχυση της δημοκρατικής διαμαρτυρίας από το κέντρο στην περιφέρεια.

Τι εξηγεί αυτή την – καθόλου δεδομένη – παρέμβαση του εργατικού και φοιτητικού κινήματος σε ένα κατεξοχήν πολιτικό ζήτημα; Μέσα από την υπεράσπιση των δημοκρατικών θεσμών και της «κοινοβουλευτικής τάξης» από την επέμβαση του Παλατιού, που οδήγησε τον Γεώργιο Παπανδρέου σε παραίτηση στις 15 Ιουλίου 1965, θεωρούσαν ότι υπερασπίζονταν τις κοινωνικές τους διεκδικήσεις και – θα μπορούσε να υποστηριχθεί – τα ταξικά τους συμφέροντα. Εκλάμβαναν δηλαδή τον εκδημοκρατισμό ως εγγύηση για την εκπλήρωση των αιτημάτων τους.

Για το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα, η υπεράσπιση της δημοκρατίας σήμαινε συνδικαλιστικές ελευθερίες, εκδημοκρατισμό του θεσμικού συνδικαλισμού (που λειτουργούσε ως μηχανισμός κρατικού ελέγχου του εργατικού κινήματος), μεγαλύτερες πιθανότητες ικανοποίησης των οικονομικών διεκδικήσεων και δικαιότερη κατανομή του παραγόμενου πλούτου.

Για το φοιτητικό κίνημα, αντίστοιχα, η προάσπιση της δημοκρατίας σήμαινε υπεράσπιση των ακαδημαϊκών ελευθεριών, της ελεύθερης διακίνησης ιδεών και της πολιτικής δράσης μέσα στα πανεπιστήμια, διεύρυνση της πρόσβασης των φτωχότερων στρωμάτων στο μορφωτικό αγαθό και περισσότερες ευκαιρίες για ανοδική κοινωνική κινητικότητα.

Αυτή η «γεφύρωση» των επιμέρους διεκδικήσεων κοινωνικών δρώντων – όπως ήταν οι φοιτητές/-τριες και οι εργαζόμενοι/-ες – με το συνολικότερο αίτημα του εκδημοκρατισμού αποτέλεσε κεντρική κατεύθυνση της ελληνικής Αριστεράς σε όλη τη μετεμφυλιακή περίοδο. Η Ένωση Κέντρου, με τον «Ανένδοτο», προχώρησε στην υιοθέτηση βασικών προγραμματικών επιδιώξεων της Αριστεράς· γεγονός που εκλήφθηκε από τους κινηματικούς δρώντες ως άνοιγμα στη δομή των πολιτικών ευκαιριών.

Επιπλέον, συνέβαλε στην όσμωση μεταξύ κεντρώων και αριστερών, σε επίπεδο κοινωνικής βάσης, στον κοινό αγώνα για εκδημοκρατισμό και ενάντια στο μετεμφυλιακό καθεστώς. Αυτό επηρέασε καθοριστικά τη ριζοσπαστικοποίηση τμήματος του Κέντρου μετά τα Ιουλιανά.