Η Σαντορίνη δεν απειλείται με καταστροφή από τους σεισμούς. Απειλείται με καταστροφή από την ελεύθερη αγορά. Απειλείται με καταστροφή από την επέλαση των επενδυτών – εγχώριων και διεθνών αλυσίδων ξενοδοχείων, αχόρταγων εφοπλιστών της κρουαζιέρας, σκοτεινών κερδοσκόπων της γης- που μετράνε την Καλντέρα και το ηλιοβασίλεμα της Οίας σε ευρώ και δολάρια. Ή σε εκατομμύρια ευρώ και δολάρια, για να είμαστε ακριβείς.

Η UNESCO έχει κατατάξει την Καλντέρα στον κατάλογο με τα 100 σημαντικότερα Μνημεία Γεωλογικής Κληρονομιάς του κόσμου. Σχηματίστηκε πριν από περίπου 3.600 χρόνια από μια από τις μεγαλύτερες ηφαιστειακές εκρήξεις της ιστορίας – το τσουνάμι που την ακολούθησε κατέστρεψε τα παράλια  της Μινωικής Κρήτης ενώ οι καπνοί και οι στάχτες σκοτείνιασαν τον ουρανό μέχρι τη μακρινή Κίνα.

Η Καλντέρα έχει κηρυχθεί επίσημα εδώ και πολλά χρόνια «προστατευόμενη περιοχή» και «παραδοσιακός και διατηρητέος οικισμός». Στα χαρτιά μόνο. Στην πράξη η πολιτεία έκανε πάντα τα στραβά μάτια, επιτρέποντας στους κάθε λογής ημετέρους (την άρχουσα τάξη, τους πλούσιους, τους πολιτικούς της φίλους και πάει λέγοντας) να κάνουν κυριολεκτικά ότι θέλουν. Το παρακάτω απόσπασμα από ένα άρθρο της Μάχης Τράτσα στο Βήμα του 2012 είναι χαρακτηριστικό:

 «Πληγή για τη Θήρα είναι η ανεξέλεγκτη οικοδόμηση, που τείνει να μετατρέψει την Καλντέρα σε σουρωτήρι. Όπως λένε κάτοικοι του νησιού, το υπέδαφος θα μοιάζει σύντομα με κούφια γη… Οι επιστήμονες εκφράζουν φόβους για την ασφάλεια των οικισμών από την επέκταση των υφιστάμενων υποσκαφών ή το παράνομο χτίσιμο νέων…».

Τη χρονιά εκείνη η κυβέρνηση είχε αναστείλει κάθε οικοδομική δραστηριότητα στην Καλντέρα – όχι για να προστατέψει το μνημείο αλλά για να σώσει την τουριστική φήμη του νησιού, ύστερα από μια κατολίσθηση που είχε παρασύρει, λίγους μήνες πριν, κάποιους τουρίστες. Αλλά αντί να σταματήσει την οικοδόμηση, η αναστολή την επιτάχυνε: γιατί παράλληλα με την αναστολή, το τότε Υπουργείο Περιβάλλοντος, Κλιματικής Αλλαγής και Ενέργειας (ΥΠΕΚΑ) κατάργησε και τα δικαιολογητικά που απαιτούντο μέχρι τότε για να αποδειχτεί ότι ένα κτίσμα ήταν παλιό και άρα ότι μπορούσε να επισκευαστεί ή να ανοικοδομηθεί. 

Από εδώ και πέρα κάθε αυθαίρετο κτίσμα στην Καλντέρα, ακόμα και αν είχε χτιστεί χθες, θα μπορούσε να θεωρηθεί παραδοσιακό και να νομιμοποιηθεί. «Η ρύθμιση του ΥΠΕΚΑ», έγραφε το Βήμα, «έδωσε φτερά και σε όσους ήθελαν να χτίσουν στη Σαντορίνη σε οικόπεδα όπου δεν επιτρέπεται. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον τελευταίο μήνα στην Οία πραγματοποιούνται οικοδομικές εργασίες, οι περισσότερες… χωρίς οικοδομική άδεια».

Το 2012 ήταν μια ταραγμένη χρονιά για την Ελλάδα: είχαμε τα μνημόνια, την Τρόικα, δυο εκλογές και τρεις κυβερνήσεις. Αλλά η στάση της πολιτείας δεν ήταν καθόλου διαφορετική ούτε τα προηγούμενα, ούτε τα επόμενα χρόνια. «Είχαμε κάνει μελέτη για την οριοθέτηση της Καλντέρας από το 2002», έλεγε σε μια πρόσφατη συνέντευξή του ο Ευθύμης Λέκκας, καθηγητής Δυναμικής Τεκτονικής και Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Ήταν να περάσει από τη Βουλή και να θεσμοθετηθεί, ούτως ώστε να απαγορευθεί η δόμηση τουλάχιστον μέσα στο δημόσιο κτήμα, αλλά δεν έγινε ποτέ… Σήμερα πάλι, είδα να χτίζουν στο Αθηνιό, στη μέση της Καλντέρας…».

Αυθαίρετη χρήση

«Στον δρόμο προς την Οία, κάποιος αγόρασε οικόπεδο στη μεριά που κοιτάει προς τη Νιο – σε καλύτερη τιμή από ό,τι αν  έβλεπε Καλντέρα – για να χτίσει ξενοδοχείο» συμπληρώνει η Έλσα Βαγιανού, στο Βήμα της περασμένης Δευτέρας.  «Κατ’ αρχάς, σε αυτή τη ζώνη, από το Προεδρικό Διάταγμα του 1990, απαγορεύονται οι τουριστικές μονάδες, άρα είναι αυθαίρετη η χρήση. Αλλά αυτό είναι το λιγότερο. Για να έχει θέα, έσκαψε ένα υπόγειο τούνελ και έβγαλε δωμάτια στην Καλντέρα, δηλαδή στο δημόσιο κτήμα. Το ίδιο και άλλος ξενοδόχος στον κεντρικό δρόμο Πύργου – Φηρών. Το οικόπεδό του δεν ήταν στην πλευρά της Καλντέρας αλλά απέναντι. Έκανε σήραγγα και… βρήκε θέα».

Το περασμένο φθινόπωρο η κυβέρνηση του Μητσοτάκη ανέστειλε για μια ακόμα φορά έως τα τέλη του 2025 την έκδοση νέων οικοδομικών αδειών στην περιοχή. Η κυβέρνηση έχει ετοιμάσει ένα νέο Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο που περιορίζει, υποτίθεται, σημαντικά τη δόμηση στο νησί και απαγορεύει ολοκληρωτικά την δόμηση στην Καλντέρα. «Επίσης, υποχρέωσε την πολεοδομία του δήμου να ελέγξει όλες τις οικοδομικές άδειες που εκδόθηκαν την τελευταία πενταετία έως τις 30 Ιουνίου 2025» γράφει (και πάλι) η Μάχη Τράτσα στο Βήμα. Επιτέλους, θα μπορούσε να πει κανείς. Μόνο που  η «υπηρεσία είναι στελεχωμένη με έναν προϊστάμενο και μόνο δύο μηχανικούς για την εποπτεία της Σαντορίνης, της Θηρασιάς, της Σικίνου, της Φολεγάνδρου, της Ανάφης και της Ίου… Οι περιπολίες για ελέγχους δεν έχουν ξεκινήσει ακόμη». Και ούτε πρόκειται να ξεκινήσουν, από ότι φαίνεται, ποτέ.

Το 1956 ο Εγκέλαδος γκρέμισε κυριολεκτικά τη μισή Σαντορίνη αφήνοντας πίσω του πάνω από 50 νεκρούς. Οι σεισμικές δονήσεις αυτών των ημερών, παρά τον τρόμο που έχουν προκαλέσει, είναι μέχρι στιγμής πιο ήπιες. Αλλά ο κίνδυνος είναι τεράστιος – όχι μόνο γιατί ο ίδιος ο Εγκέλαδος είναι απρόβλεπτος αλλά και γιατί η κερδοσκοπική δόμηση, με νέα υπόσκαπτα δωμάτια κάτω από άλλα χτίσματα, πισίνες θεμελιωμένες σε σαθρά εδάφη και τούνελ που βλέπουν στην Καλντέρα, έχει μετατρέψει την γη πραγματικά σε «σουρωτήρι». 

Η πολιτεία θα έπρεπε κανονικά να διατάξει την κατεδάφιση όλων αυτών των αυθαίρετων και επικίνδυνων κτισμάτων. Η αξία της γης στην Καλντέρα (και σε όλη την Σαντορίνη) όμως είναι τεράστια. Και το τελευταίο πράγμα που θέλει η κυβέρνηση του Μητσοτάκη είναι να έρθει σε σύγκρουση με τους κατόχους «τεράστιων αξιών». 

Κάποιος θα πρέπει να θυμίσει στους κ.κ. επενδυτές ότι η φύση ούτε γνωρίζει, ούτε αναγνωρίζει αυτούς τους περιορισμούς.