Το Mas, το Κίνημα της Βολιβίας για τον Σοσιαλισμό, το κόμμα που βρισκόταν στην κυβέρνηση από το 2005 και επέζησε δύο απόπειρες πραξικοπήματος, βγήκε ητημένο και σχεδόν διαλυμμένο από τις πρόσφατες προεδρικές εκλογές. Ο επίσημος υποψήφιός του τερμάτισε έκτος με μόλις 3,2% των ψήφων. Εξέλεξαν μόλις έναν βουλευτή και κανέναν γερουσιαστή. Μετά από 20 χρόνια πολιτικής κυριαρχίας, η ρεφορμιστική Αριστερά βγαίνει βαθιά λαβωμένη και αποπροσανατολισμένη. Ωστόσο, βιάζονται πολύ όσοι περιγράφουν τα αποτελέσματα των εκλογών απλώς σαν ένα θρίαμβο της δεξιάς. Τα κοινωνικά κινήματα πάνω στα οποία πάτησε το Mas δεν έχουν ηττηθεί παρόλο που οι προσδοκίες τους προδόθηκαν.
Τα αποτελέσματα καταγράφουν περισσότερο μια πολυδιάσπαση. Στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών που θα γίνει στις 19 Οκτωβρίου θα αναμετρηθούν δυο δεξιοί υποψήφιοι, ο κεντροδεξιός Ροδρίγο Πας Περέιρα (32,8%) και ο ακροδεξιός Χόρχε Κιρόγα (26,4%), ενώ τρίτος ήρθε ένας εκατομμυριούχος ο Μεδίνα (20%).
Στα Αριστερά, εκτός από το 3,2% του επίσημου υποψήφιου, Εδουάρδο ντελ Καστίγιο, ένας άλλος προερχόμενος από το Mas, ο Αντρόνικο Ροδρίγες, πήρε 8,5%. Ωστόσο, ο ιστορικός ηγέτης του Mas και πρώην πρόεδρος, Έβο Μοράλες, καλούσε τον κόσμο να ρίξει άκυρη ψήφο. Είχε βαθύνει η ρήξη του με την ηγεσία του Mas, είχε χάσει το δικαίωμα να ξαναείναι υποψήφιος λόγω ανώτατου αριθμού δύο θητείων και κατήγγειλε τη διαδικασία των εκλογών. Το ποσοστό του άκυρου εκτινάχθηκε σε πρωτοφανή επίπεδα, στο 19,2% από 4% το 2020. Είναι σίγουρο ωστόσο ότι δεν ακολούθησε την γραμμή του ολόκληρη η ριζοσπαστικοποιημένη βάση που τον είχε στηρίξει. Αρκετοί φαίνεται να στράφηκαν στον Πας Περέιρα που βγήκε πρώτος. Ο “κεντρώος” υποψήφιος προσπάθησε να διαχωριστεί από την πραξικοπηματική ακροδεξιά και να μην προχωρήσει σε καταγγελία ολόκληρης της κληρονομιάς της αριστερής κυβέρνησης. Την τελευταία μέρα μάλιστα της κατάθεσης των υποψηφιοτήτων, όρισε σαν υποψήφιο αντιπρόεδρο τον Έδμαν Λάρα, έναν πρώην αστυνομικό που είχε διωχθεί γιατί κατήγγειλε τη διαφθορά στα σώματα ασφαλείας και είχε κερδίσει υποστήριξη στις φτωχές κοινότητες της χώρας. Έδωσε έτσι πιο λαϊκιστικό χαρακτήρα στο ψηφοδέλτιό του, και ο ίδιος ο Μοράλες λέει πως του “έκλεψε” 10% από το άκυρο.
Το 2005, ο Μοράλες εξελέγη ο πρώτος αυτόχθονας πρόεδρος της Βολιβίας σε μια χώρα όπου η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού είναι αυτόχθονες αλλά η άρχουσα τάξη είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου λευκή. Ο Μοράλες είχε ηγηθεί μαζικών απεργιών κατά των ιδιωτικοποιήσεων στη Βολιβία. Είχαν προηγηθεί δύο λαϊκές εξεγέρσεις, το 1999-2000 και το 2003 για το νερό και το φυσικό αέριο. Η εκλογή του Μοράλες έγινε σε μια περίοδο όπου η Αριστερά είχε νίκες σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική.
Μεταρρυθμίσεις
Ως πρόεδρος, εισήγαγε μεταρρυθμίσεις υπέρ των αυτοχθόνων πληθυσμών, μετατρέποντας τη χώρα σε «πολυεθνικό κράτος» με όλες τις κοινότητες των αυτοχθόνων να αποκτούν ίσα δικαιώματα σύμφωνα με το νόμο. Ωστόσο, ο Μοράλες δεν ήταν επαναστάτης. Επεδίωκε ένα συμβιβασμό ανάμεσα στην άρχουσα τάξη που κρατούσε τα προνόμιά της και με αντάλλαγμα παραχωρήσεις στα κοινωνικά κινήματα που θα έπρεπε να σταματήσουν τις απεργίες και τις διαδηλώσεις και να δώσουν συναίνεση.
Το 2019, η αρχική ελπίδα ότι ένας τέτοιος συμβιβασμός θα λειτουργούσε είχε ήδη αρχίσει να φθίνει και η δημοτικότητα του Μοράλες να πέφτει. Η ακροδεξιά και τα αφεντικά πίστεψαν ότι είχαν την ευκαιρία τους. Ένα πραξικόπημα που υποστηρίχθηκε από τον Τραμπ και τις ΗΠΑ εγκατέστησε μια ακροδεξιά κυβέρνηση με ηγέτιδα την Ζανίν Άνιες. Μέσα σε λίγες μέρες δολοφόνησαν δεκάδες και τραυμάτισαν εκατοντάδες ανθρώπους. Μιλούσαν για την “εκδίκηση του Ιησού Χριστού”, έκαιγαν τα γραφεία του MAS, έδεναν και έσερναν ιθαγενείς στους δρόμους για να “αλλαξοπιστήσουν”. Ο βαθύς ρατσισμός της λευκής άρχουσας τάξης της Βολιβίας έπαιρνε την εκδίκησή της για τα σχεδόν 14 χρόνια εξουσίας του ιθαγενή Μοράλες.
Όμως παρά τη μαζική τρομοκρατία, οι πραξικοπηματίες δεν άντεξαν ούτε ένα χρόνο στην κυβέρνηση. Η αντίσταση και οι εσωτερικές τους διαμάχες τούς ανάγκασαν να κηρύξουν εκλογές που τις έχασαν πανηγυρικά. Το Μas κέρδισε αλλά δήλωσε ανοιχτά ότι δεν θα πάρει “εκδικητικά” μέτρα σε βάρος των πραξικοπηματιών. Η ακροδεξιά έχασε αλλά δεν μετάνιωσε για το πραξικόπημά της.
Ο κόσμος περίμενε μια στροφή από τον νεοφιλελευθερισμό και μια πραγματική αλλαγή, αλλά ο νέος κεντροαριστερός πρόεδρος και πρώην τραπεζίτης Λουίς Άρσε είχε άλλα σχέδια. Επικεντρώθηκε στο να διαβεβαιώσει τις τράπεζες και τους ιμπεριαλιστές ότι το Μas θα είναι φιλικός προς αυτούς.
Το Μas όλα αυτά τα χρόνια κατάφερνε να κρατήσει την ισορροπία ανάμεσα στους καπιταλιστές και τους αυτόχθονες της εργατικής τάξης βοηθούμενο από τη συγκυρία της διεθνούς έκρηξης των τιμών, ιδιαίτερα του φυσικού αερίου που επέτρεπαν να διατηρηθούν και τα κέρδη των καπιταλιστών αλλά και να μένει ικανοποιημένος ο κόσμος που το στήριξε. Αυτό έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια. Οι εξαγωγές αερίου και τα έσοδα μειώθηκαν κατακόρυφα. Το πάνω χέρι στις εξαγωγές απέκτησαν τα μεταλλεύματα και οι αγροβιομηχανίες που βρίσκονται τα χέρια ιδιωτών. Η κυβέρνηση του Άρσε για “χάρη της οικονομίας” χάρισε στους καπιταλιστές αυτά που φιλοδοξούσαν να κάνουν και οι πραξικοπηματίες. Απελευθέρωσαν τις τιμές των εξαγωγών, αυξάνοντας κατακόρυφα τις τιμές για εσωτερική κατανάλωση. Ο κόσμος είχε λιγότερα λεφτά, τα προϊόντα ακρίβηναν ενώ οι καπιταλιστές συνέχισαν να επιδοτούνται για το πετρέλαιο που χρησιμοποιούν.
Ρήξη
Μέσα σε αυτή την κατάσταση νεοφιλελεύθερης στροφής, βάθυνε η ρήξη μεταξύ του Μοράλες που ήθελε να ξαναγίνει πρόεδρος αλλά έχει νομικές δυσκολίες και του Άρσε. Και οι δύο όμως στήριζαν νεοφιλελεύθερα μέτρα. Ταυτόχρονα, άνοιξε μια καινούργια κόντρα σε σχέση με το λίθιο, το οποίο έχει όλο και πιο κομβικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομία και η Βολιβία διαθέτει άφθονο. Ο Άρσε έστησε συμφωνίες με την Κίνα και τη Ρωσία για την επεξεργασία του μεταλλεύματος, αλλά ο Μοράλες τον κατηγόρησε ότι οι επενδύσεις απέτυχαν στο σκοπό τους και η παραγωγή παραμένει ελάχιστη. Στο μεταξύ, κατά τη διάρκεια της θητείας του Άρσε, ο Μοράλες αντιμετώπισε κατηγορίες για σεξουαλική επίθεση, τις οποίες αρνήθηκε θεωρώντας τες πολιτική δίωξη.
Τον Ιούνη του 2024 έγινε νέα απόπειρα πραξικοπήματος από ένα στρατηγό τον Σούνιγα. Τις προηγούμενες μέρες υπήρχαν φήμες πως ο Άρσε ετοίμαζε κλείσιμο της Βουλής και διακυβέρνηση με διατάγματα με τη βοήθεια του στρατηγού Σούνιγα. Ο Σούνιγα είχε απειλήσει λίγες μέρες νωρίτερα τον πρώην πρόεδρο Μοράλες πως αν επιχειρήσει να ξανακατέβει για πρόεδρος στις εκλογές του 2025, ο στρατός θα τον εμποδίσει.
Ο Μοράλες ήταν ήδη σε ανοιχτή σύγκρουση με τον Άρσε. Ο Σούνιγα εκμεταλλεύτηκε το χώρο που του είχε δώσει ο Άρσε και ξεπέρασε τα όρια, ελπίζοντας ότι θα πάρει υποστήριξη και από άλλα κομμάτια του κράτους. Τελικά έπεσε έξω. Και ο Άρσε και ο Μοράλες κάλεσαν σε γενική απεργία και διαδηλώσεις και το πραξικόπημα απέτυχε. Αλλά το Μas βγήκε αυτή τη φορά βαριά λαβωμένο. Στους ανθρώπους που για ένα τέταρτο του αιώνα έδιναν το αίμα τους, φάνταζε πλέον σαν ένα διεφθαρμένο, διχασμένο και αναποτελεσματικό κόμμα.
Οι αυταπάτες του ρεφορμισμού οδήγησαν σε μια εκλογική ήττα την εργατική τάξη και την Αριστερά της Βολιβίας. Το πιο πιθανό είναι ότι στις 19 Οκτώβρη θα βγει νικητής ο Ροδρίγο Πας. Στην πιο απίθανη περίπτωση που ο ακροδεξιός Κιρόγα καταφέρει να καλύψει την απόσταση, η σύγκρουση θα είναι πιο άμεση καθώς τα αφεντικά και οι ηττημένοι πραξικοπηματίες θα θελήσουν να πάρουν το αίμα τους πίσω. Αλλά και το δίδυμο Πας-Λάρα, πάρα το πιο κοινωνικό προφίλ τους, ένα πρόγραμμα στην υπηρεσία των πλούσιων έχουν στα σκαριά.
Η κοινωνική πόλωση κάθε άλλο παρά έχει τελειώσει. Η εργατική τάξη, οι αυτόχθονες και η Αριστερά στην Βολιβία έχουν μια μακριά πλούσια παράδοση ανατροπών. Η δύναμη για πραγματική αλλαγή της κοινωνίας εξακολουθεί να βρίσκεται στα ορυχεία και στα εργοστάσια της Βολιβίας στην προοπτική της μεγάλης ανατροπής, να τα πάρουν μαζί με ολόκληρη την κοινωνία κάτω από τον δικό τους έλεγχο.