Hταν στις αρχές του 1992, όταν μια ομάδα δικαστών στην Ιταλία άρχισε να διερευνά υποθέσεις σκανδάλων (χρηματισμούς, εκβιασμούς κ.ά.) -αρχικά στο Μιλάνο και στη συνέχεια σε όλη την χώρα- με πρωταγωνιστές κορυφαίους πολιτικούς, επιχειρηματίες και σεσημασμένους κακοποιούς της Μαφίας. Η επιχείρηση “Καθαρά χέρια”, όπως ονομάστηκε, ξεκίνησε στις 17 Φεβρουαρίου, όταν ο επικεφαλής αυτής της δικαστικής ομάδας, ο εισαγγελέας του Μιλάνου Αντόνιο ντι Πιέτρο διέταξε τη σύλληψη ενός στελέχους των Σοσιαλιστών, του Μάριο ντι Κιέζα, που είχε δωροδοκηθεί από εταιρία καθαρισμού του Μιλάνο.
Η άρνηση του ηγέτη των Σοσιαλιστών, Μπετίνο Κράξι, να καλύψει τον Κιέζα κρατώντας αποστάσεις από τις πράξεις του, έλυσε το στόμα του δεύτερου. Το νήμα άρχισε να ξετυλίγεται και οι έρευνες απλώθηκαν σε όλη τη χώρα, αποκαλύπτοντας ένα όργιο διαφθοράς και παράνομων συναλλαγών των “κορυφαίων” της πολιτικής με το οργανωμένο έγκλημα. Η έκταση της διαπλοκής έδειξε ότι η ιταλική πολιτική σκηνή, στην οποία πρωταγωνιστούσαν οι Χριστιανοδημοκράτες του Τζούλιο Αντρεότι, το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Κράξι και τα κόμματα των Φιλελευθέρων, είχε μετατραπεί σε μια απέραντη “tangentopoli” (“δωροδοκιούπολη”). Εμπλέκονταν επιχειρηματίες, κομματικά στελέχη, βουλευτές, γερουσιαστές, δικαστές, υπουργοί. Οι μίζες που είχαν διακινηθεί κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80 στη χώρα υπολογίζονταν σε 4 δις δολάρια το χρόνο.
Πολλές φορές οι ομολογίες των πολιτικών ήταν κωμικοτραγικές, όπως εκείνη ενός σοσιαλιστή που, ανοίγοντας την πόρτα του σπιτιού του και αντικρίζοντας δύο καραμπινιέρους, θεώρησε βέβαιο ότι είχαν έρθει να τον συλλάβουν και τους ομολόγησε τα πάντα. Οι δύο καραμπινιέροι τον κοίταξαν έκπληκτοι, ενημερώνοντάς τον ότι εκείνοι τον είχαν επισκεφτεί για να του επιδώσουν απλά μια κλήση της τροχαίας. Πολιτικοί και επιχειρηματίες άρχισαν να αυτοκτονούν, όπως ο σοσιαλιστής Σέρτζιο Μορόνι που άφησε γράμμα παραδεχόμενος την ενοχή του και υποστηρίζοντας ότι οι μίζες δεν ήταν για τον ίδιο αλλά για το κόμμα. Παρά το γεγονός ότι πολλοί προσπάθησαν να αρνηθούν τις κατηγορίες, ο ίδιος ο Κράξι παραδέχτηκε ότι το κόμμα του είχε λάβει 93 εκατομμύρια δολάρια από παράνομες χρηματοδοτήσεις, έχοντας ως υπερασπιστική γραμμή ότι “έτσι κι αλλιώς, όλοι το ίδιο έκαναν”!
Σε αντίθεση με τη συνηθισμένη πρακτική της συγκάλυψης και της ατιμωρησίας, η συγκεκριμένη δικαστική επιχείρηση κατά της διαφθοράς δεν έμεινε, παρά τις προσπάθειες των εμπλεκόμενων, στα λόγια. Το γεγονός ότι ο κόσμος ξεσηκώθηκε με διαδηλώσεις και συγκεντρώσεις έπαιξε ρόλο. Οι δικαστές άρχισαν να μοιράζουν ποινές και να στέλνουν υπουργούς στη φυλακή.
Φυλακή
Μέσα σε δυο χρόνια, έξι πρώην πρωθυπουργοί, πάνω από πεντακόσιοι βουλευτές και μερικές χιλιάδες δημόσιοι και τοπικοί άρχοντες ενεπλάκησαν στις έρευνες. Πάνω από 400 δημοτικά συμβούλια διαλύθηκαν λόγω κατηγοριών διαφθοράς. Αλλοι οδηγήθηκαν στην αυτοεξορία. Ο ίδιος ο Μπετίνο Κράξι επέλεξε να το σκάσει από τη χώρα για να γλυτώσει τη φυλακή, παραμένοντας κυνηγημένος στην Τυνησία, προστατευόμενος του δικτάτορα Μπεν Αλί, ως το θάνατό του το 2000.
Το αποτέλεσμα ήταν να τιναχτεί στον αέρα όλο το ιταλικό μεταπολεμικό πολιτικό σκηνικό. Μέχρι τα τέλη του 1994, κόμματα ιστορικά, όπως η Χριστιανική Δημοκρατία, το Σοσιαλιστικό Κόμμα, το Ιταλικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, το Ιταλικό Φιλελεύθερο Κόμμα, το Ιταλικό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, εξαφανίστηκαν ή μεταμορφώθηκαν για να μπορέσουν να επιζήσουν.
Η επιχείρηση “Καθαρά Χέρια” θεωρήθηκε σημείο καμπής για τη διάλυση της Πρώτης Ιταλικής Δημοκρατίας και την έναρξη της Δεύτερης. Οι αποκαλύψεις και οι ποινές έφεραν και σημαντικές αναθεωρήσεις στο καθεστώς της βουλευτικής ασυλίας και της ποινικής ευθύνης των υπουργών, όπως την κατάργηση της συνταγματικής διάταξης που προέβλεπε προηγούμενη άδεια του Κοινοβουλίου για την ποινική δίωξη των βουλευτών.
Μπορεί η ελληνική δικαιοσύνη σήμερα να αδυνατεί να βάλει τους Σαμαροβενιζέλους στη θέση των Κράξι-Αντρεότι, αλλά το εργατικό κίνημα έχει τη δύναμη να το επιβάλει.