Οι διαδηλώσεις άρχισαν στις 21 Νοέμβρη με πρωτοβουλία των τριών κύριων κομμάτων της αντιπολίτευσης -της "Γροθιάς" (UDAR) του πρώην πρωταθλητή της πυγμαχίας Βιντάλ Κλίτσκο, της "Πανουκρανικής Ένωσης Πατρίδα" (Batkivshchyna) της πρώην πρωθυπουργού Τζούλιας Τιμοσένκο και της "Ελευθερίας" (Svoboda) του Όλεγ Τιάγκνιμπο.
Η "Γροθιά" και η "Πατρίδα" ανήκουν στον χώρο της δεξιάς. Και τα δυο κόμματα είναι συνδεδεμένα με το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα -την ομπρέλα που περιλαμβάνει τη Χριστιανοδημοκρατική Συμμαχία της Μέρκελ στη Γερμανία και τη Νέα Δημοκρατία του Σαμαρά στην Ελλάδα.
Η "Ελευθερία" είναι ένα φασιστικό κόμμα. Παλαιότερα ονομαζόταν "Εθνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα", είχε σαν σύμβολο μια παραλλαγή της ναζιστικής σβάστικας και ήταν συνδεδεμένο με το "Ευρωπαϊκό Εθνικό Μέτωπο" -την ομπρέλα που στεγάζει, ανάμεσα στα άλλα και τη Χρυσή Αυγή. Τώρα έχει μετακομίσει στη "Συμμαχία των Ευρωπαϊκών Εθνικιστικών Κινημάτων", μια πιο "αποδεκτή" ακροδεξιά ένωση που περιλαμβάνει κόμματα σαν το Γαλλικό Front National της Μαρί Λεπέν.
Ανάμεσα στη Ρωσία και την ΕΕ
Αυτό που οδήγησε την αντιπολίτευση στην οργάνωση της διαδήλωσης στις 21 Νοέμβρη ήταν η ξαφνική απόφαση του προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς να τερματίσει τις συνομιλίες σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πρώτη διαδήλωση ήταν μια αποτυχία -συγκέντρωσε μερικές μόνο εκατοντάδες από πιστούς οπαδούς των τριών κομμάτων. Και δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί. Όπως γράφει η εφημερίδα Financial Times, "οι Βρυξέλλες πρότειναν να επεκτείνουν την κοινή αγορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης έτσι ώστε να περιλάβει και την Ουκρανία με αντάλλαγμα, όμως, σαρωτικές μεταρρυθμίσεις".
Οι Ουκρανοί έχουν πικρή εμπειρία από τις "μεταρρυθμίσεις της αγοράς". Η "θεραπεία σοκ" που εφαρμόστηκε τη δεκαετία του 1990, αμέσως μετά την ανεξαρτητοποίησή της από τη Ρωσία, καταβαράθρωσε την οικονομία -το ΑΕΠ έπεσε μέσα σε μια δεκαετία κατά 60%- και βύθισε την πλειοψηφία του πληθυσμού στην ανέχεια. Το προσδόκιμο ζωής έπεσε κατακόρυφα. Παρά τη σταδιακή βελτίωση στη δεκαετία του 2000, εξακολουθούσε το 2009 να είναι κατά τρία χρόνια μικρότερο από ότι ήταν το 1990. (Το 1990 ήταν 65 χρόνια, το 2009 62).
Οι μόνοι κερδισμένοι από τη "θεραπεία σοκ" ήταν οι ισχυροί του παλιού καθεστώτος -που μετατράπηκαν μέσα σε λίγα χρόνια σε βαθύπλουτους ολιγάρχες. Σήμερα 100 μόνο άνθρωποι διαθέτουν περιουσία ίση με το 40% του ΑΕΠ της χώρας.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένας από τους πιο σημαντικούς εμπορικούς εταίρους της Ουκρανίας. Ο σημαντικότερος, όμως, συνεχίζει να είναι η Ρωσία. "Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν", γράφει η Financial Times, "κάλεσε την Ουκρανία να ενταχθεί στην οικονομική ζώνη που χτίζει με κάποιες από τις παλιές Σοβιετικές Δημοκρατίες, που συμπεριλαμβάνουν την Λευκορωσία και το Καζακστάν. Ασύμβατοι μεταξύ τους κανόνες κάνουν την ένταξη και στα δυο (την κοινή αγορά της ΕΕ και την οικονομική ζώνη της Ρωσίας) αδύνατη".
Ο Πούτιν δεν περιορίστηκε απλά σε προτροπές. "Ο κύριος Γιανουκόβιτς", συνεχίζει το ίδιο άρθρο, "έμοιαζε έτοιμος να υπογράψει τη συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τότε η Ρωσία απαγόρευσε την εισαγωγή ουκρανικών προϊόντων και παρεμπόδισε το εμπόριο ανάμεσα στις δυο χώρες, πλήττοντας την οικονομία. Το Νοέμβρη συναντήθηκε ιδιωτικά με τον κύριο Γιανουκόβιτς και σύμφωνα με τις μαρτυρίες επισήμων, απείλησε με ακόμα μεγαλύτερα αντίποινα την Ουκρανία αν υπέγραφε τη συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά υποσχέθηκε οικονομική βοήθεια και στήριξη στον Γιανουκόβιτς για να ξανακερδίσει τις εκλογές το 2015 αν δεν υπέγραφε".
Ούτε η Ευρωπαϊκή Ένωση περιορίστηκε, φυσικά, σε απλές προτροπές. Τώρα οι Βρυξέλλες -που υποκριτικά δηλώνουν σοκαρισμένες από τη βίαιη καταστολή σε βάρος των αντικυβερνητικών διαδηλωτών- απειλούν με κυρώσεις την Ουκρανία. Το ίδιο και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι οι εκβιασμοί αυτοί έχουν αρχίσει πολλούς μήνες πριν ναυαγήσουν οι συνομιλίες.
"Η δύση συγκρούεται με τον Ρώσο Πρόεδρο Πούτιν για την Ουκρανία", γράφει ο Αντρέι Ζεμπρόβσκι, από την Πολωνία, στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού Socialist Review (περιοδικό του ΣΕΚ της Βρετανίας). "Τα τελευταία χρόνια ο υπουργός Εξωτερικών της Σουηδίας Καρλ Μπιλντ μαζί με τον Πολωνό ομόλογό του, τον Ράντεκ Σικόρσκι εγκαινίασαν την 'Ανατολική Εμπορική Σχέση', την αιχμή του δόρατος στην επίθεση της ΕΕ για την ένταξη στην τροχιά της την Ουκρανία και τις άλλες πρώην δημοκρατίες της ΕΣΣΔ".
Η Ανατολική Εμπορική Σχέση οργάνωσε στα τέλη του Νοέμβρη ένα συνέδριο στη Βίλνα, την πρωτεύουσα της Λιθουανίας. Στο συνέδριο αυτό δυο χώρες, η Μολδαβία και η Γεωργία (το 2008 η σύγκρουση ανάμεσα στην ΕΕ και τη Ρωσία είχε οδηγήσει σε εμφύλιο πόλεμο τη Γεωργία) υπέγραψαν τη συμφωνία. Τον Δεκέμβρη, μετά την άρνηση του Γιανουκόβιτς να την επικυρώσει και αυτός, η αντιπολίτευση οργάνωσε μια σειρά από εκδηλώσεις με ομιλητές δεξιούς πολιτικούς από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις ΗΠΑ. Ανάμεσά τους ήταν και ο Τζον Μακέιν, ο υποψήφιος των Ρεπουμπλικάνων στις προεδρικές εκλογές του 2004 (τις έχασε από τον Ομπάμα). Ο Πούτιν, αντίθετα, προσέφερε στην Ουκρανία έκπτωση 30% στην τιμή του φυσικού αερίου και δάνειο 15 δις δολαρίων.
Καταστολή και εξέγερση
Αυτό που πυροδότησε, όμως, την σημερινή κλίμακα της σύγκρουσης δεν ήταν ούτε η εγκατάλειψη του φιλοδυτικού, φιλο-ευρωπαϊκού προσανατολισμού -της πολιτικής που αντιπροσωπεύουν η "Γροθιά" και η "Πατρίδα"- ούτε βέβαια η "εθνική ταπείνωση από τη Ρωσία" -που επικαλούνται οι φασίστες. Αυτό που έκανε τον κόσμο να βγει κατά εκατοντάδες χιλιάδες στους δρόμους ήταν το μέγεθος της καταστολής. Η κυβέρνηση προσπάθησε να ελέγξει τις αντιδράσεις της αντιπολίτευσης με τη βία -και αυτό της γύρισε μπούμερανγκ.
"Το σημείο καμπής", γράφει ο Ζεμπρόβσκι, "ήρθε τις πρωινές ώρες της 30ης Νοέμβρη την ώρα που η διαδήλωση που είχε ακολουθήσει την άρνηση του Γιανουκόβιτς να υπογράψει τη συμφωνία, είχε αρχίσει να διαλύεται. Οι αρχές κάλεσαν τις ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας να χτυπήσει τον κόσμο που είχε κατασκηνώσει στην πλατεία. Αυτό προκάλεσε την οργή και εκατοντάδες χιλιάδες κατέβηκαν στους δρόμους, που κατέληξε σε μια γιγάντια διαμαρτυρία. Η οργή ενάντια στην κυβέρνηση και τον πρόεδρο ξεπέρασε τα φιλοευρωπαϊκά αισθήματα. Τα δημαρχεία και τα κυβερνητικά κτίρια καταλήφθηκαν. Σημαντικές διαδηλώσεις ξέσπασαν και σε άλλα μέρη της Ουκρανίας".
Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης συγκρίνουν τώρα την σημερινή εξέγερση με την "Πορτοκαλί Επανάσταση" του 2004. Τότε χιλιάδες άνθρωποι είχαν κατέβει στους δρόμους ενάντια στη νόθευση των εκλογών που είχε χαρίσει την προεδρία στον Γιανουκόβιτς. Ο Γιανουκόβιτς παραιτήθηκε το 2004. Η φιλοδυτική αντιπολίτευση, μια συμμαχία ανάμεσα στον Βίκτορ Γιούστσενκο και την Τζούλια Τιμοσένκο, κέρδισε με ευκολία τις εκλογές που ακολούθησαν. Στα επόμενα χρόνια, όμως, η συμμαχία τους έσπασε και η λάμψη τους έδυσε. Στις εκλογές του 2010 κατέβηκαν χωριστά -και ηττήθηκαν με ευκολία από τον Γιανουκόβιτς. Στις κοινοβουλευτικές εκλογές του 2012 το κόμμα του Γιούστσενκο πήρε 1.11% και έμεινε εκτός βουλής. Η Τζούλια Τιμοσένκο, μια από τις ισχυρότερες γυναίκες του κόσμου, σύμφωνα με τον κατάλογο Forbes το 2005 και κατά πάσα πιθανότητα η πλουσιότερη ολιγάρχης της Ουκρανίας, βρίσκεται εδώ και δυο χρόνια στη φυλακή, καταδικασμένη για "κατάχρηση εξουσίας".
Οι δεξιές και φασιστικές ηγεσίες και οι συγκρίσεις με το 2004 έχουν οδηγήσει πολλούς μέσα στην αριστερά να διαγράψουν ήδη προκαταβολικά σαν "αντιδραστικό" το κίνημα στην Ουγγαρία. Και είναι αλήθεια ότι αν μείνει στα χέρια της "Γροθιάς", της "Πατρίδας" και της "Ελευθερίας" το κίνημα θα οδηγηθεί, με μαθηματική ακρίβεια, σε αδιέξοδο.
Αλλά αυτό δεν είναι προδιαγεγραμμένο: στα συλλαλητήρια της Δευτέρας οι διαδηλωτές έβριζαν "φασίστες" τον Γιανουκόβιτς και την κυβέρνησή του -κάτι που δεν άρεσε, σίγουρα, καθόλου ούτε στον Τιάγκνιμπο, τον ναζιστή ηγέτη της "Ελευθερίας", ούτε στους λιγοστούς οπαδούς του που βρίσκονταν στους δρόμους.
Το κίνημα βρίσκεται ουσιαστικά εκτός ελέγχου στην Ουκρανία. Κανένας δεν μπορεί να προβλέψει τι θα γίνει μέσα στις επόμενες μέρες και ώρες. Αν υπήρχε μια δυνατή αριστερά, τα πράγματα θα μπορούσαν να εξελιχθούν πολύ άσχημα και για τους ολιγάρχες και για την Ευρωπαϊκή Ένωση και για την Ρωσία. Δυστυχώς δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. Υπάρχει βέβαια το Κομμουνιστικό Κόμμα -ένα κόμμα που έχει στενές σχέσεις με τη Ρωσία του Πούτιν και καμιά απολύτως με τον κομμουνισμό: διόλου παράξενο, τάσσεται σήμερα ανοιχτά στο πλευρό του Γιανουκόβιτς, ενάντια στους διαδηλωτές.
Αυτό το κενό της αριστεράς ενδέχεται να αποδειχτεί καταλυτικό για την πορεία της εξέγερσης. Από την άλλη μεριά, όμως, η αριστερά ποτέ δεν γεννήθηκε στη γυάλα. Η καλύτερη ευκαιρία για να αρχίζει να καλύπτεται αυτό το κενό είναι όταν οι μάζες βρίσκονται στο προσκήνιο. Σήμερα δηλαδή.