Το Α' Μέρος του ντοκιμαντέρ με τίτλο «Ικαριώτες πρόσφυγες στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο», παραγωγής 2019 παρουσιάστηκε στην ΕΡΤ1 το Σάββατο 10 Αυγούστου και στη συνέχεια αναρτήθηκε στο ERT.WEBTV αλλά και στο You Tube για να μπορούν να το παρακολουθήσουν όλοι όσοι δεν κατάφεραν να το δουν μέσα στις διακοπές του Αύγουστου.
Το ντοκιμαντέρ έρχεται σαν συνέχεια της ερευνητικής δουλειάς που πραγματοποίησε ο δημοσιογράφος Νάσος Μπράτσος και αποτυπώθηκε στο βιβλίο του «Αιγαιοπελαγίτες Πρόσφυγες στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο», που ήδη γνωρίζει δεύτερη έκδοση με πρόσθετη ύλη.
Το βιβλίο ρίχνει φως στις ανθρώπινες πτυχές μιας άγνωστης μέχρι τώρα ιστορίας, αυτής των Αιγαιοπελαγιτών προσφύγων κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Πάνω από 30.000 νησιώτες αναγκάστηκαν να πάρουν το δρόμο της προσφυγιάς. Μεταξύ αυτών και περίπου 3.000 Ικαριώτες.
Το ντοκιμαντέρ εστιάζει στην Ικαρία. Οι ίδιοι οι Ικαριώτες πρόσφυγες διηγούνται τους τρόπους διαφυγής τους, την υποδοχή και τον τρόπο οργάνωσης της ζωής τους στην Τουρκία, στις αραβικές και αφρικανικές χώρες αλλά και τις εμπειρίες τους αναφορικά με την ένταξή τους στην εκπαιδευτική διαδικασία ως προσφυγόπουλα. Ακόμη, μιλούν για τη σχέση τους με τους γηγενείς πληθυσμούς, το αντιφασιστικό κίνημα στις ένοπλες δυνάμεις της Μέσης Ανατολής, καθώς και για τον επαναπατρισμό των προσφύγων.
Το συνεργείο της ΕΡΤ προσέγγισε διά θαλάσσης και κατέγραψε τα δυσπρόσιτα σημεία της διαφυγής, που επιλέγονταν για να μην εντοπιστούν οι πρόσφυγες από τις ιταλικές κατοχικές δυνάμεις, ενώ παρουσιάζονται έγγραφα και φωτογραφικά ντοκουμέντα εκείνης της εποχής.
Ιστορικά στοιχεία
Μιλώντας στην ΕΑ ο Νάσος Μπράτσος που έκανε τη δημοσιογραφική έρευνα και την παρoυσίαση του ντοκιμαντέρ τονίζει πως:
“Το ντοκιμαντέρ και το βιβλίο αποτελούν δύο σημαντικές πηγές ιστορικών στοιχείων μέσα από τις μαρτυρίες των ίδιων των πρωταγωνιστών. Ωστόσο υπάρχουν διαφορές, αφού το βιβλίο δεν περιορίζεται μόνο στην Ικαρία αλλά πιάνει και άλλα νησιά του Αιγαίου. Από άποψη στοιχείων το βιβλίο είναι πιο πλήρες, αλλά προφανώς το ντοκιμαντέρ έχει τη δύναμη της εικόνας αφού μιλάνε τα ίδια πρόσωπα που κάνανε το ταξίδι ενώ δείχνουμε επιπλέον αρχειακό υλικό, έγγραφα και φωτογραφίες της εποχής, αλλά και πλάνα από τα σημεία διαφυγής που ήταν δυσπρόσιτα ακριβώς για να μην τους παίρνουν χαμπάρι οι κατοχικές δυνάμεις.
Μετά την προβολή του στην ΕΡΤ ετοιμάζονται δημόσιες και ελεύθερης πρόσβασης προβολές σε διάφορους χώρους και συλλόγους. Ήδη υπάρχουν κινήσεις από το Δήμο Ικαρίας για να οργανωθεί μια τέτοια προβολή ενώ ετοιμάζονται και άλλες τέτοιες εκδηλώσεις ανά την Ελλάδα. Το δεύτερο μέρος του ντοκιμαντέρ, το οποίο είναι έτοιμο και μονταρισμένο, αν όλα πάνε καλά, θα παιχτεί τον Οκτώβρη.
Εκτός από την προφανή ιστορική του αξία το ντοκιμαντέρ έχει και χρήσιμες αναλογίες με το σήμερα. Όλες οι θεματικές που θίγει το ντοκιμαντέρ, το θέμα της εκπαίδευσης των προσφυγόπουλων, το θέμα της οργάνωσης του τρόπου διαμονής των προσφύγων στους τόπους που τους φιλοξένησαν, οι συνθήκες διαφυγής, όλα έχουν χρήσιμες αναλογίες με το σήμερα. Νομίζω ότι με τις τελευταίες συζητήσεις που γίνονται στα κυβερνητικά επιτελεία και την στοχοποίηση των προσφύγων γίνεται ακόμα πιο έντονη η ανάγκη να δει κανείς αυτή την ιστορική μαρτυρία για να μπορέσει να βγάλει συμπεράσματα για το σήμερα”.
Στο ντοκιμαντέρ μιλούν οι: Χριστόδουλος Σταυρινάδης (το προσφυγόπουλο που έγινε δήμαρχος Ικαρίας [2010-2014]), Μάκης Καβουριάρης (πρόσφυγας πολέμου, πανεπιστημιακός), Πάτρα Σιμάκη-Σπέη (πρόσφυγας πολέμου), Μαρία Σπανού-Πατεράκη (πρόσφυγας πολέμου), Μαρία Τσαντέ (απόγονος προσφυγικής οικογένειας), Αντιγόνη Ρωμυλίου (πρόσφυγας πολέμου και στρατιωτική νοσοκόμα στη Μέση Ανατολή), Κούλα Καβουριάρη και Πολυξένη Τριπόδη (παρέμειναν και περιγράφουν τις συνθήκες ζωής που οδήγησαν στην προσφυγιά), Στέλιος Σταμούλος (δήμαρχος Ικαρίας [2014-2019]). Την σκηνοθετική επιμέλεια έκανε ο Πέτρος Τούμπης.