Ο αμερικανός Μαρξιστής γεωγράφος Ντέιβιντ Χάρβει μίλησε την Παρασκευή 22 Ιούνη στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο με θέμα τις «Γεωγραφικές διαστάσεις της σημερινής κρίσης».
Στην ομιλία του τόνισε πόσο πιο διεισδυτικές είναι μερικές βασικές ιδέες που βρίσκει κανείς στον Μαρξ και τον Ένγκελς για να καταλάβει τη σημερινή κρίση, σε σχέση με τα ιδεολογήματα του νεοφιλελευθερισμού. Θύμισε μια προσωπική του εμπειρία, πριν από πολλές δεκαετίες, όταν είχε αναλάβει να φτιάξει μια έκθεση για το πρόβλημα της στέγασης στη Βαλτιμόρη. Ένας τραπεζίτης τον συνεχάρη για την οπτική του, όμως σοκαρίστηκε όταν ο Χάρβεϊ του αποκάλυψε πως η ιδέα δεν ήταν δική του, αλλά του Φρίντριχ Ένγκελς από ένα κείμενο του 1872, με τίτλο «Το ζήτημα της στέγης».
Η κομβική ιδέα που μπορεί να εξηγήσει πολλά πράγματα, σύμφωνα με τον Χάρβει, είναι ότι ο καπιταλισμός ποτέ δεν μπορεί να λύσει τις κρίσεις του. Αυτό που μπορεί να κάνει είναι να τις μετακινεί γύρω γύρω. Το ίδιο έκανε με το πρόβλημα της στέγης, το ίδιο κάνει με τα ζητήματα της περιβαλλοντικής καταστροφής. Αντίστοιχα πρέπει να δει κανείς και το ζήτημα της σημερινής οικονομικής κρίσης.
Το 2007 η κρίση μετά από πολλές μετακινήσεις είχε επικεντρωθεί γεωγραφικά σε μερικά κρίσιμα σημεία. Ένα ήταν η αγορά ακινήτων στις νοτιοανατολικές πολιτείες των ΗΠΑ, αλλά και άλλες αγορές στην Ιρλανδία, την Ισπανία και αλλού. Η ρίζα βρίσκεται στη δεκαετία του ’70 και στο πώς η κρίση εκείνων των χρόνων, μια κρίση στα μεγάλα κέντρα οικονομικής δραστηριότητας, αντιμετωπίστηκε χωρίς να λυθεί. Τις επόμενες δεκαετίες η εκμετάλλευση της εργατικής τάξης αυξήθηκε κατακόρυφα, χωρίς όμως να λυθεί το πρόβλημα πού θα διοχετευτεί όλη αυτή η αξία. «Ο κόσμος είναι πνιγμένος σε ρευστότητα πλεονάσματος», έλεγαν οι «ειδικοί» της εποχής. Μεγάλο μέρος αυτού του πλεονάσματος τελικά κατευθύνθηκε στην αγορά ακινήτων. Η προσφορά και η ζήτηση στις οικοδομές βασιζόταν πλέον όχι στην πραγματικότητα αλλά σε αυτή την τεράστια ροή χρήματος. Κανείς δεν νοιαζόταν για την πραγματική ικανότητα των αγοραστών να αποπληρώσουν τα δάνεια, έτσι ξεπήδησε η αγορά των «subprime», των επισφαλών στεγαστικών.
Τα σπίτια και τα κτίρια είναι όπως λέει και το όνομά τους «ακίνητα». Όμως, τα πακέτα με τα χρεόγραφα και τις υποθήκες μπορούν να πουληθούν σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι τράπεζες γέμισαν τα θησαυροφυλάκιά τους με αυτά τα χαρτιά και έτσι όταν εξερράγη η κρίση, η «γεωγραφία» της δεν περιορίστηκε εκεί που ήταν τα σπίτια χτισμένα, αλλά έγινε μια παγκόσμια τραπεζική κρίση, με επίκεντρο το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη.
Τους πρώτους έξι μήνες της κρίσης, οι G20 και οι τραπεζίτες είχαν σταθερή αντιμετώπιση απέναντι στο ζήτημα. Έλεγαν θα χαλαρώσουμε κι άλλο το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Έτσι οι τράπεζες σταθεροποιήθηκαν, όμως τα χρήματα δεν κατευθύνθηκαν ξανά προς νέους δανεισμούς. Στο μεταξύ, η βιομηχανία και το εμπόριο είχαν υποστεί τεράστια πλήγματα και κανείς δεν ήθελε να πάρει δάνειο. Μ’αυτόν τον τρόπο μια στεγαστική κρίση έγινε τραπεζική κρίση και στη συνέχεια παγκόσμια κρίση δημόσιου χρέους.
Φυσικά όταν λέμε παγκόσμια δεν σημαίνει πως όλες οι χώρες χτυπήθηκαν με τον ίδιο τρόπο. Υπήρχαν πάλι γεωγραφικές διαφοροποιήσεις. Αφενός οι χώρες που είχαν ήδη χτυπηθεί από την κρίση του 1997-2001 φαίνεται πως ήταν σε καλύτερη θέση να αντιμετωπίσουν την κρίση του 2007. Είχαν πλεονάσματα στους προϋπολογισμούς και σε συνάλλαγμα ως ασπίδα απέναντι στην κερδοσκοπία. Υπήρξαν διαφορές και με βάση τις πολιτικές επιλογές. Εκεί που υπήρχε μεγαλύτερη συγκέντρωση εξουσίας της αστικής εξουσίας, έμειναν πολύ προσκολλημένοι στο νεοφιλελεύθερο δόγμα. Περιόρισαν κι άλλο τις δημόσιες δαπάνες και εντάθηκε η λιτότητα.
Έτσι έχουμε άνιση γεωγραφική εξάπλωση της κρίσης και ριζική αναδιάταξη των γεωγραφικών κέντρων συσσώρευσης.
Υπήρξαν απαντήσεις διαφορετικές όπως της Ισλανδίας όπου η αντιμετώπιση ήταν η υποτίμηση του νομίσματος και οι τραπεζίτες να μπουν στη φυλακή. Υπήρξαν οι απαντήσεις της «διάσωσης, που έχουν ως πρότυπο τη «διάσωση» του Μεξικού μετά το 1982, που συνδυάστηκε με άγρια λιτότητα. Στο εσωτερικό των ΗΠΑ υπάρχουν διαφορετικές μερίδες του πολιτικού σκηνικού που ακόμη διαφωνούν για το πόση ρευστότητα πρέπει να δώσουν στην οικονομία.
“Είναι νομίζω προφανές” είπε ο Χάρβεϊ, “κοιτώντας αυτές τις περιπτώσεις ότι πρέπει να διεκδικήσετε η Ελλάδα να βγει από το ευρώ. Είναι ο μόνος τρόπος να ανοίξει δρόμος για έξοδο από την κρίση και ανάπτυξη. Η κήρυξη στάσης πληρωμών του χρέους επίσης δεν πρέπει να θεωρείται το «τέλος του κόσμου», όπως μας λένε. Το παράδειγμα της Αργεντινής δείχνει ότι η ιστορία δεν τελειώνει εκεί. Έτσι κι αλλιώς οι αγορές δείχνουν ότι θεωρούν δεδομένη μια έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ. Αν γίνει κάτι τέτοιο, θέλουν η έξοδος να γίνει «οργανωμένα», ώστε να μπορούν να την εκμεταλλευτούν. Δικό σας συμφέρον είναι να σιγουρέψετε πως η έξοδος δεν θα γίνει οργανωμένα, αλλά ανοργάνωτα. Αυτή μπορεί να είναι η εκδίκησή σας”.