Το αλφαβητάρι του Μαρξισμού: Λ όπως Λενινισμός

Ακόμα και οι πιο σκληροπυρηνικοί απολογητές του καπιταλισμού αναγκάζονται να πουν που και που μια-δυο καλές κουβέντες για τον Μαρξ: οι αναλύσεις του για τις οικονομικές κρίσεις αποδείχτηκαν προφητικές. Οι θεωρίες του για την συνείδηση αποτελούν τη βάση της σύγχρονης κοινωνιολογίας. Οι προβλέψεις του για την δυναμική του καπιταλισμού, την διεθνοποίηση της παραγωγής και την παγκοσμιοποίηση έχουν επιβεβαιωθεί πανηγυρικά.

Για τον Λένιν, αντίθετα, δεν έχει σχεδόν ούτε ένας να πει έναν καλό λόγο. Ο Λένιν, λένε, είναι υπεύθυνος για τον σταλινισμό, την εξοντωτική δουλειά του σταχανοβισμού, την εξόντωση των αντιφρονούντων, τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, την λατρεία του γενικού γραμματέα, την δικτατορία του κόμματος. Ο Λένιν, λένε, ήταν ταυτόχρονα η ανατροπή και η ταφόπλακα του Μαρξισμού: αν έχει κάτι να μας προσφέρει, αυτό είναι μόνο η "απόδειξη" ότι τα οράματα του Μαρξ, όταν εφαρμοστούν στην πράξη, καταλήγουν σε εφιάλτη.

Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς από που προέρχεται αυτό το μίσος απέναντι στον Λένιν: Ο Λένιν ήταν ο αδιαμφισβήτητος «πρωτεργάτης» της Ρώσικης Επανάστασης. Σήμερα, έναν αιώνα σχεδόν μετά, το φάντασμά της συνεχίζει να καταδιώκει τις άρχουσες τάξεις, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης -ακόμα και στα καθεστώτα, σαν της Κίνας ή της Βόρειας Κορέας, όπου ένα "Κομμουνιστικό Κόμμα" παραμένει στην εξουσία.

«Πανηγύρι των καταπιεσμένων»

Για την μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού της Τσαρικής Ρωσίας, όμως, ο "Κόκκινος Οκτώβρης" του 1917 δεν ήταν εφιάλτης αλλά πανηγύρι. Το "πανηγύρι των καταπιεσμένων", όπως έλεγε ο ίδιος ο Λένιν.

Ο Οκτώβρης, πρώτα απ’ όλα δεν ήταν πραξικόπημα: ήταν επανάσταση. Αυτός που το είχε οργανώσει δεν ήταν οι Μπολσεβίκοι, το κόμμα του Λένιν, αλλά τα σοβιέτ, τα συμβούλια των εργατών, των αγροτών και των στρατιωτών. Η επανάσταση δεν επιβλήθηκε με την δύναμη των όπλων αλλά με την δύναμη της «κατάληψης» -με την συμμετοχή εκατοντάδων χιλιάδων εργατών. Ο στόχος της δεν ήταν να ξηλώσει την παλιά φρουρά των πολιτικών από την κορυφή της ηγεσίας και να την αντικαταστήσει με μια άλλη.

Ο στόχος της ήταν, όπως εξηγούσε ο Λένιν στο βιβλίο του «Κράτος και Επανάσταση» να διαλύσει ολόκληρο το αστικό κράτος «έτσι ώστε να μην μείνει πέτρα πάνω σε πέτρα» και να το αντικαταστήσει με ένα νέο. Να τσακίσει την «δικτατορία της αστικής τάξης» και να βάλει στη θέση της την δημοκρατία των εργατών. Μια δημοκρατία που στηρίζεται σε εργατικά συμβούλια που συνεδριάζουν συστηματικά και ταχτικά, σε ελεύθερο και πραγματικό διάλογο και εκλεγμένους και άμεσα ανακλητούς αντιπροσώπους στα ανώτερα συμβούλια.

Ο «κόκκινος Οκτώβρης» δεν ήταν έργο ούτε του Λένιν, ούτε των Μπολσεβίκων. Ήταν έργο της κινητοποίησης των εργατών, των αγροτών και των (επιστρατευμένων λόγω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου) στρατιωτών. Αλλά χωρίς τους Μπολσεβίκους δεν θα είχε καταφέρει ποτέ να νικήσει. Και οι Μπολσεβίκοι δεν θα υπήρχαν χωρίς τον Λένιν: το κόμμα των Μπολσεβίκων δημιουργήθηκε το 1903 όταν, με πρωτοβουλία του Λένιν και των στενών του συντρόφων, διασπάστηκε το μέχρι τότε ενιαίο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Ρωσίας. Η αφορμή για αυτή την διάσπαση ήταν μια φαινομενικά ασήμαντη οργανωτική διαφορά. Στην ουσία, όμως, η διάσπαση αφορούσε τον ίδιο τον προσανατολισμό του κόμματος: θα ήταν ένα κόμμα σύγκρουσης ή ένα κόμμα συνθηκολόγησης με την αστική τάξη; Θα ήταν ένα κόμμα ανατροπής ή ένα κόμμα εκδημοκρατισμού του καθεστώτος; Θα ήταν ένα κόμμα επανάστασης ή μεταρρύθμισης;

Ο Μαρξ είχε θέσει αυτά τα ερωτήματα από το 1848: οι κομμουνιστές, έγραφε στο Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, «δεν έχουν συμφέροντα που ξεχωρίζουν από τα συμφέροντα του προλεταριάτου στο σύνολό του». Αυτό που τους διακρίνει από το υπόλοιπο κομμάτι της εργατικής τάξης είναι ότι αποτελούν «το πιο αποφασιστικό τμήμα των εργατικών κομμάτων όλων των χωρών, το τμήμα που τα κινεί πάντα προς τα μπρος. Θεωρητικά, πλεονεκτούν από την υπόλοιπη μάζα του προλεταριάτου με τη σωστή αντίληψη για τις συνθήκες, την πορεία και τα γενικά αποτελέσματα του προλεταριακού κινήματος». Για να το πούμε με τα λόγια του Λένιν, το κομμουνιστικό κόμμα δεν είναι το «κόμμα όλης της εργατικής τάξης». Είναι το κόμμα της πρωτοπορίας της.

Αυτή η έννοια της «πρωτοπορίας», που υπήρχε αχνά στο μανιφέστο, είχε αποκτήσει, χάρη στις αλλαγές του ίδιου του καπιταλισμού, ξεχωριστή σημασία στην εποχή του Λένιν. Η άρχουσα τάξη είχε πάντα ιδιαίτερους τρόπους να επηρεάζει τις ιδέες των κυριαρχούμενων τάξεων -ο Μαρξ έλεγε ότι οι κυρίαρχες ιδέες ήταν σε κάθε εποχή οι ιδέες της κυρίαρχης τάξης. Στην εποχή του Λένιν οι καπιταλιστές είχαν αποχτήσει ένα ακόμα όπλο -την ρεφορμιστική αριστερά. Ο Λενινισμός, έγραφε ο Γκράμσι λίγα χρόνια μετά την νίκη της Ρώσικης Επανάστασης, «είναι ο Μαρξισμός της εποχής του καπιταλισμού των μονοπωλίων, των ιμπεριαλιστικών πολέμων και της προλεταριακής επανάστασης».

Η πραγματική τομή δεν βρίσκεται ανάμεσα στον Μαρξ και τον Λένιν: τομή βρίσκεται ανάμεσα στον Λένιν και τον Στάλιν, ανάμεσα στην επανάσταση και την αντεπανάσταση, ανάμεσα στον σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό. Τα γκούλαγκ δεν είναι τα προϊόντα ούτε του Μαρξ, ούτε του Λένιν -είναι τα παραπροϊόντα της ήττας της Ρώσικης επανάστασης, μιας ήττας για την οποία οι δυτικές δυνάμεις έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να επιβάλουν.